Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), choć kojarzony głównie z dziećmi, dotyka również wielu dorosłych. Pomimo tego, że diagnoza ADHD u osób dorosłych jest coraz częstsza, wciąż wiele osób boryka się z tym zaburzeniem niezdiagnozowanym, co utrudnia im codzienne funkcjonowanie.
W niniejszym wywiadzie psycholożka, Klaudia Woźniak, przybliża to zagadnienie. Omawia, jak często występuje ADHD u dorosłych, jakie są jego objawy i jak wpływa na różne aspekty życia. Odpowiada również na pytania dotyczące diagnozy, leczenia i radzenia sobie z tym zaburzeniem. Zapraszamy do lektury wywiadu.
O jakiej skali osób dorosłych z ADHD dzisiaj mówimy? Czy liczba osób dorosłych diagnozowanych pod kątem ADHD rośnie? Z czego to wynika?
Badania w krajach, gdzie obowiązuje Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 wskazują, że mówimy o 2% osób dorosłych z rozpoznaniem ADHD, a więc zespołu nadpobudliwości psychoruchowej. Osobiście w gabinecie obserwuję, że tendencja ta jest rosnąca. Nierzadko pacjenci sami przychodzą z hipotezą, że być może spełniają kryteria zaburzenia ADHD. Co więcej, coraz częściej poszukują możliwości diagnozy i zrozumienia podłoża ich problemów. Myślę, że wynika to z większej świadomości i edukacji społeczeństwa w tym zakresie. Diagnoza ADHD też często jest dla pacjentów łatwiejsza do zaakceptowania niż np. diagnoza zaburzeń osobowości.
Jak się zachowuje osoba dorosła z ADHD? Jak widzi świat?
W toku życia nasilenie poszczególnych objawów, jak również funkcjonowanie danej osoby z takim rozpoznaniem, ulega zmianom, np. w okresie dzieciństwa dominują objawy wzmożonej aktywności ruchowej, z kolei w dorosłości głównym problemem są zaburzenia koncentracji. W przypadku osób dorosłych objawy te często nie muszą być widoczne na pierwszy rzut oka. Wynika to z tego, że w późniejszych okresach życia łatwiej jest zapanować nad objawami nadruchliwości. ADHD może objawiać się problemami z pamięcią, odwlekaniem w czasie aktywności monotonnych, wymagających większego wysiłku intelektualnego, problemami z realizowaniem zadań w pracy. Mogą pojawiać się również wahania nastroju, trudności w kontroli impulsów. Takie funkcjonowanie może przyczyniać się do trudności w relacjach, np. z partnerem, a także negatywnego myślenia na temat własnej osoby. To z kolei może budzić poczucie winy, poczucie zawodzenia innych, bycia niekompetentnym, gorszym.
Czy są, a jeśli tak, to jakie, różnice pomiędzy kobietą a mężczyzną z ADHD?
Aby uzyskać diagnozę ADHD konieczne jest prezentowanie ww. objawów w okresie dzieciństwa. Z moich obserwacji wynika, że w tym czasie występują różnice pomiędzy grupą dziewcząt i chłopców. W grupie żeńskiej często dominują objawy z grupy zaburzeń koncentracji, wówczas takie osoby nierzadko są diagnozowane w poradniach psychologiczno-pedagogicznych ze względu na przejawiane trudności szkolne. W grupie męskiej z kolei dominujące wydają się być objawy wzmożonego napięcia ruchowego – kręcenie się, wiercenie, ciągłe bycie w ruchu, częste zmiany miejsca.
Jakie objawy powinny sugerować, że osoba dorosła ma ADHD?
ADHD obejmuje trzy grupy objawów: nadmierną ruchliwość, zaburzenia koncentracji uwagi i nadmierną impulsywność. Nadmierna ruchliwość objawia się w postaci kręcenia się, wiercenia, trudności w dostosowaniu swojego zachowania do okoliczności, kiedy np. trzeba „wysiedzieć w jednym miejscu”, nadmiernej gadatliwości, trudności w odpoczynku, przebywaniem w ciszy i spokoju. Zaburzenia koncentracji mogą przejawiać się poprzez trudności z wykonywaniem obowiązków, skupieniem uwagi podczas wykonywania mało interesujących zadań (przy aktywnościach, które dla osób z ADHD są interesujące, na ogół udaje im się utrzymać koncentrację), popełnianie licznych błędów z pośpiechu, niedopatrzenia, trudności ze słuchaniem i zapamiętywaniem treści rozmów, szczególnie w przypadku dłuższego monologu po stronie rozmówcy, przerywaniem aktywności i brakiem ich finalizowania, trudności w postępowaniu według instrukcji, problemy w planowaniu, unikanie wykonywania obowiązków, łatwe rozpraszanie się, częste zapominanie, czasami też gubienie różnych rzeczy. Przejawami nadmiernej impulsywności może być przerywanie innym, mówienie i robienie różnych rzeczy bez brania pod uwagę możliwych konsekwencji, przejawianie zachowań ryzykownych, wybuchy złości.
Co może być mylone z ADHD u dorosłych?
W moim odczuciu ADHD może być mylone z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi lub zaburzeniami osobowości, np. typu borderline. Przy diagnozie warto pamiętać, że objawy ADHD mają miejsce już w okresie dzieciństwa, dlatego ważne jest zebranie wywiadu dot. wcześniejszego rozwoju i funkcjonowania danej osoby. Objawy te są stosunkowo stałe, w odróżnieniu od objawów z zakresu zaburzeń afektywnych, gdzie np. wzmożona impulsywność może się objawiać w okresach manii, z kolei problemy z koncentracją w epizodzie depresyjnym.
W kontekście ADHD dużo mówi się o impulsywności. A dzisiaj często w sposób impulsywny robimy zakupy, podejmujemy decyzje. Czy to może oznaczać ADHD czy to raczej znak szybkich czasów?
Tak, jak wspomniałam, ADHD jest zaburzeniem neurorozwojowym i objawia się już w okresie dzieciństwa. Poza nadmierną impulsywnością diagnoza ADHD zawiera również inne, wymienione wyżej kryteria diagnostyczne. Mając to na uwadze nie stawiamy diagnozy ADHD bazując wyłącznie na wybranych okresach życia czy zachowaniach impulsywnych.
Jeśli dostrzegamy u siebie objawy, o których Pani mówi, jak wygląda proces diagnozowania ADHD?
Rozpoznanie to stawia lekarz psychiatra. Osobiście zachęcam do udania się w pierwszej kolejności do psychologa, bądź poradni, gdzie wykonywane są testy diagnostyczne, czy odbywa się diagnoza psychologiczna. Psycholog po wykonaniu testów, zebraniu wywiadu omówi z pacjentem/klientem wyniki diagnozy, wskaże dalsze kroki. Być może dana osoba nie spełnia kryteriów ADHD, a wizyta u psychiatry nie będzie konieczna.
Z jakimi obszarami życia osoby z ADHD będą miały problemy? Budowanie przyjaźni, relacji? A co z utrzymaniem pracy?
Tak naprawdę trudności mogą pojawiać się w każdych obszarach życia – w relacjach interpersonalnych, w życiu zawodowym. Jest to jednak bardzo zróżnicowane wśród poszczególnych osób z tym rozpoznaniem i trudno tutaj generalizować. Niektóre osoby z ADHD wybierają miejsca pracy i zawody, w których bardzo dobrze funkcjonują. Otoczenie pacjenta/klienta również może być mniej lub bardziej wyrozumiałe i elastyczne. Moim zdaniem diagnoza ADHD nie determinuje sukcesu czy porażki w jakimkolwiek obszarze życia. Osobiście znam wiele osób z tym rozpoznaniem, które utrzymują satysfakcjonujące relacje i spełniają się w życiu zawodowym.
Czy i jak leczyć ADHD u dorosłych? Terapia, farmakologia?
Leczenie obejmuje najczęściej psychoterapię, a wysoką skuteczność w tym obszarze wykazuje terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym. Dodatkowo lekarz psychiatra może zalecić włączenie farmakoterapii. Zachęcam do korzystania z psychoterapii czy poradnictwa psychologicznego, również w sytuacji przyjmowania leków przepisanych przez lekarza psychiatrę. Warto zrozumieć czym jest to zaburzenie, zaakceptować je i nauczyć się lepiej radzić sobie z objawami. Nieleczone ADHD może skutkować występowaniem epizodu depresyjnego czy wykształceniem negatywnych przekonań na temat własnej osoby, a także niskim poczuciem własnej wartości.
Czy już samo posiadanie diagnozy pomaga żyć osobom z ADHD?
Pacjenci/klienci często doświadczają ulgi po usłyszeniu diagnozy. Zaczynają rozumieć, że w dużej mierze jest to kwestia funkcjonowania ich układu nerwowego i mieli prawo doświadczać różnych trudności na poszczególnych etapach życia. Takie osoby w dzieciństwie często słyszały, że są niegrzeczne czy leniwe. Zrozumienie podłoża zaburzenia ADHD pozwala nauczyć się myślenia o sobie w odmienny, bardziej przystosowawczy sposób.
