Współczesny świat stawia przed nami wiele wyzwań, które wymagają umiejętności skutecznej komunikacji i wyrażania własnych potrzeb. Jedną z najważniejszych umiejętności w tym kontekście jest asertywność.
Jak wskazuje psycholog, Aleksandra Wasilewska, asertywność to umiejętność wyrażania swoich uczuć, potrzeb i opinii w sposób otwarty, stanowczy, ale jednocześnie szanujący prawa i uczucia innych osób. To umiejętność, która pozwala nam zarówno bronić własnych interesów, jak i budować zdrowe relacje z innymi.
W wywiadu dowiesz się czym różni się asertywność od agresji i uległości, jakie są korzyści z bycia asertywnym, jak rozwijać umiejętności asertywne, jak asertywność wpływa na relacje międzyludzkie, zwłaszcza w kontekście rodzinnym i zawodowym oraz jakie są najczęstsze przeszkody w rozwijaniu asertywności.
Zapraszamy do lektury!
Czym jest asertywność? Czy właściwie jest pojmowana z odmawianiem zrobienia czegoś? Czy to jednak coś więcej?
W przestrzeni społecznych mitów jest wiele przekonań, które nie tylko są rażąco nieprawdziwe, ale przede wszystkim szkodliwe. Asertywność to umiejętność wyrażania swoich uczuć, potrzeb i opinii w sposób otwarty, stanowczy, ale jednocześnie szanujący prawa i uczucia innych osób. To coś więcej niż umiejętność odmawiania – obejmuje również zdolność przyjmowania krytyki, wyrażania uznania, czy wyrażania i wyznaczania swoich granic bez agresji. Można by rzec że, asertywność to zarówno umiejętność wyrażania zgody, jak i odmowy, pod warunkiem, że będzie ta odpowiedź zgodna z naszymi przekonaniami.
Czy asertywność jest elementem umiejętności stawiania granic?
Tak, asertywność jest kluczowym elementem w procesie stawiania granic. Pozwala jasno komunikować swoje potrzeby i oczekiwania, unikając jednocześnie agresji, czy uległości. Dzięki niej możemy chronić siebie i swoje wartości, jednocześnie utrzymując pozytywne relacje z innymi. Umiejętność stawiania asertywnych granic w dużym stopniu chroni nas przed eskalacją trudnych zachowań drugiej strony w relacji.
A jak jest z asertywnością nastolatków, młodych ludzi? Czy to dobra cecha, kompetencja u młodzieży?
Asertywność jest szczególnie ważna dla młodzieży, ponieważ wspiera rozwój ich tożsamości, pewności siebie i umiejętności społecznych. Pomaga radzić sobie z presją rówieśniczą, bronić swoich granic i wyrażać swoje opinie, co ma kluczowe znaczenie w okresie dorastania.
Z Pani obserwacji wynika, że dzisiejsza młodzież jest asertywna, czy jednak musi nad tym pracować?
Zacznijmy od innej strony. Zanim przejdziemy do odpowiedzi na to pytanie, trzeba przyjrzeć się kto jest „nauczycielem” życia dla tych młodych ludzi. Jakie cechy, umiejętności posiada przeciętny dorosły, który jest rodzicem, nauczycielem? Czy moglibyśmy nasze wzorce społeczne nazwać wzorem asertywności? Obawiam się, na podstawie moich obserwacji i doświadczeń że odpowiedź byłaby negatywna. Wystarczy przyjrzeć się większości codziennych interakcji społecznych, w których dominuje agresywna postawa. W mojej ocenie rewizji zostały poddane dotychczasowe autorytety, a te, które młodzież może chętniej uznawać, nie stanowią zazwyczaj prawidłowego wzorca. A zatem odpowiadając na pytanie, młodzież często zmaga się z brakiem asertywności. Wynika to głównie z presji społecznej, przekazu mediów i braku odpowiednich wzorców.
Jakie korzyści płyną z asertywności dla młodych ludzi?
Najogólniej można powiedzieć, że nauka asertywnej postawy to jednocześnie budowanie pewności siebie i poczucia własnej wartości, które są warunkiem koniecznym do umiejętności bycia asertywnym. Zarówno w młodym wieku, ale i na przyszłość, pozwoli to budować lepsze, zdrowsze i bardziej zgodne z naszymi potrzebami relacje interpersonalne oraz zdolność radzenia sobie z presją i unikanie sytuacji, które mogą być dla nas niekorzystne. Rozwój umiejętności komunikacyjnych i skutecznego rozwiązywania konfliktów, zaoszczędziłaby wielu nieprzyjemnych i trudnych doświadczeń.
Jak dorośli, rodzice, nauczyciele powinni wspierać asertywność u nastolatków?
Jak już wyżej wspomniałam, zazwyczaj obecni dorośli nie są najlepszym wzorcem w tej kwestii, dlatego przede wszystkim powinni wykazać otwartość na zmiany i chęć pracy nad sobą, dając w ten sposób przykład, że zawsze warto pracować nad własnym rozwojem. Jednak jeśli pominiemy ten wątek i spojrzymy na to bardziej ogólnie, rodzice i nauczyciele mogą wspierać asertywność, modelując zachowanie dziecka na co dzień. Powinni zachęcać dzieci do wyrażania swoich opinii, uczuć i reagować z szacunkiem na ich potrzeby. Istotnym jest, by uczyli jak odmawiać w sposób grzeczny, ale stanowczy i dawali przykład, jak komunikować granice bez agresji.
Jakie wyzwania wiążą się z asertywnością?
Modelowo mamy trzy formy zachowań: agresję, uległość i asertywność. Najzdrowszą z nich jest ta ostatnia. Niestety nie jest to wzorzec zachowań promowany od stuleci, gdzie moglibyśmy mówić o ogólnie przyjętych wzorcach zachowań. Przyjęło się, że dziecko ma słuchać dorosłych, ma być wobec niego podrzędne. Zazwyczaj młody człowiek od najmłodszych lat spotyka się z wymuszaniem na nim postawy uległej. Sprzeciw wyrażony wobec rodzica, czy nauczyciela często zagrożony jest karą. Równie niepokojąca jest moda na tzw. „bezstresowe wychowanie”. Jej niewłaściwe pojmowanie „wywróciło stolik do góry nogami” i z zachowań uległych przeszliśmy do kształtowania postaw agresywnych. W tak skonstruowanej rzeczywistości i bez prawidłowych wzorców, próba bycia asertywnym niesie ze sobą obawę przed odrzuceniem lub krytyką. Często młodym osobom jest trudno odróżnić asertywności od agresji, szczególnie w obliczu presji społecznej, która może wywierać nacisk na konformizm. W drodze do bycia asertywnym czeka nas sprostanie wyzwaniu, polegającym na utrzymaniu równowagi między wyrażaniem siebie a szanowaniem innych.
Czy asertywny rodzic potrafi przekazać tę umiejętności dziecku?
Tak, asertywny rodzic jest doskonałym wzorem do naśladowania dla dziecka. Jeśli dziecko obserwuje jak rodzic wyraża swoje uczucia, potrzeby i granice w sposób spokojny i stanowczy, ma większą szansę na rozwinięcie tej umiejętności. Tym bardziej, że asertywny rodzić to też rodzic pełen szacunku dla własnego dziecka, a co za tym idzie, dla jego potrzeb i kształtujących się opinii. Taki rodzic dostrzega trudności dziecka, wynikające z rodzącej się autonomii, a buntu nie postrzega jako ataku na siebie, tylko poszukiwanie i kształtowanie przez nie własnej tożsamości.
Dlaczego asertywność tak często jest mylona z niegrzecznością, z arogancją? Szczególnie gdy to dotyczy młodych ludzi?
Asertywność bywa mylona z arogancją, ponieważ niektórzy ludzie nie są przyzwyczajeni do otwartego wyrażania potrzeb lub granic, zwłaszcza przez młodsze osoby. Gdy młodzież stanowczo komunikuje swoje zdanie, może być postrzegana jako niegrzeczna, choć w rzeczywistości to przejaw zdrowego zachowania.
Jak młodzi ludzie powinni uczyć się asertywności, a jednocześnie nie przekroczyć granicy bycia aroganckim lub niegrzecznym?
Młodzi ludzie powinni skupiać się na komunikowaniu swoich potrzeb w sposób spokojny i szanujący innych. Powinni ćwiczyć aktywne słuchanie, aby pokazać, że biorą pod uwagę punkt widzenia drugiej strony. Oraz wyrażać swoje zdanie w sposób stanowczy, ale bez nadmiernych emocji czy agresji.
Co tracimy, a co zyskujemy, będąc asertywnymi?
Bardzo dobrze postawione pytanie. Można by odpowiedzieć na nie, że będąc asertywnym tracimy możliwość łatwego unikania konfliktów przez uległość i akceptację od osób, które oczekują podporządkowania. Jak zwykle jednak „diabeł tkwi w szczególe” i to jest dobra wiadomość.
Wspominałam wcześniej o modelowych formach zachowań. Zazwyczaj jest tak, że jak coś jest marchewką, to nie jest mandarynką. To założenie nie do końca dotyczy asertywności. Dla przykładu przyjrzyjmy się sytuacji, w której ktoś nam odmawiający, jednocześnie tłumaczy się z tej decyzji. Teoretycznie należałoby uznać, że wyraża się przez uległą postawę wobec nas. Może tak być. Może być jednak tak, że to właśnie asertywność. Typowo książkowe podejście sprawdza się tam, gdzie nie ma relacji i wówczas wyrażanie się poprzez na przykład odmowę wraz z zachowaniem form grzecznościowych, całkowicie wystarczy. Jednakże jeśli podobny model zachowania zastosujemy w bliższej relacji, może to stanowić dla niej poważne zagrożenie. Tu już właściwsze będzie dodanie wyjaśnień do naszej odmowy. Oznacza to, że asertywność to świadome korzystanie ze wszystkich form zachowań, przy jednoczesnym spełnieniu warunku poszanowania siebie i innych.
Przy takim podejściu do zagadnienia zyskujemy znacznie szerszy wachlarz możliwości. Oznacza to, że asertywna osoba, korzystając świadomie na przykład z „uległych” zachowań, może jednocześnie pozostać asertywna i zabezpieczyć się przed konfliktem, czy też brakiem akceptacji. Niestety, by dobrze to zrozumieć należy zdecydowanie pogłębić to zagadnienie i dlatego czytanie jedynie publikacji nie jest najefektywniejszą formą kształtowania asertywnej postawy.
Reasumując, będąc asertywni zyskujemy szacunek innych, poczucie sprawczości i kontroli nad własnym życiem oraz zdrowe i oparte na równowadze relacje z innymi
Kto ma większy problem z asertywnością – młode dziewczyny, czy chłopcy? Z czego to wynika?
Taka trudność może pojawić się zarówno u jednych, jak i u drugich. Jednak młode dziewczyny często mają większy problem z asertywnością, co wynika z uwarunkowań społeczno-kulturowych, które przez lata promowały uległość i podporządkowanie wśród kobiet. Chłopcy mogą mieć trudności z asertywnością w kontekście okazywania emocji, co wynika z presji, by być „silnym” i „nieugiętym”.
Czy może występować chorobliwy brak asertywności? Co wtedy? Jakie niesie ze sobą konsekwencje?
Chorobliwy brak asertywności, zwany także uległością, może prowadzić do problemów z poczuciem własnej wartości, trudności w relacjach interpersonalnych oraz bycia wykorzystywanym przez innych. W wyniku tego dochodzi do wzrostu frustracji i problemów emocjonalnych. W takich sytuacjach warto rozważyć terapię lub warsztaty rozwijające umiejętności interpersonalne.
Gdzie można zdobywać takie kompetencje jak asertywność? Gdzie możemy skierować nastolatka?
Asertywność można rozwijać poprzez uczestnictwo w komercyjnych warsztatach z komunikacji i rozwoju osobistego. Można też skorzystać z treningów umiejętności społecznych, organizowanych przez szkoły lub organizacje pozarządowe. Istnieją też publikacje i kursy online poświęcone rozwojowi osobistemu. Niestety, z uwagi na wzrost zainteresowania tym obszarem, pojawiło się wiele propozycji, które mogą nie stanowić wiarygodnego źródła wiedzy. Z uwagi na to, chciałabym uwrażliwić na weryfikowanie ofert i sprawdzanie kompetencji osób prowadzących bądź piszących poradniki.
Niemniej, te działania zazwyczaj powinny być uzupełnione o pracę terapeutyczną z psychologiem lub psychoterapeutą, gdyż nasze postawy i prezentowane zachowania niejednokrotnie są jedynie emanacją głębiej ukrytych trudności.
