Przemoc ekonomiczna to forma przemocy, która często nie jest dostrzegana na pierwszy rzut oka. Polega na wykorzystywaniu pieniędzy lub zasobów materialnych do kontrolowania drugiej osoby, co często prowadzi do głębokiego poczucia bezradności, wstydu i niskiej samooceny u ofiary. Niestety, ta forma przemocy jest powszechniejsza, niż mogłoby się wydawać, i może dotknąć każdego, niezależnie od wieku, płci czy statusu społecznego.
Jak rozpoznać przemoc ekonomiczną?
Przemoc ekonomiczna może przybierać różne formy, a jej skutki bywają katastrofalne. Osoby, które ją stosują, często posługują się manipulacją, upokarzaniem i groźbami, by zdobyć władzę nad ofiarą. Poniżej przedstawiamy kilka scenariuszy, które ilustrują, jak subtelnie, a jednocześnie niszczycielsko, przemoc ekonomiczna może się rozwijać w związku.
Jednym ze scenariuszy jest kontrola nad finansami. Ograniczanie dostępu do wspólnych środków, ukrywanie dochodów, zmuszanie do zaciągania długów na własne nazwisko, uniemożliwianie podjęcia pracy lub rozwoju zawodowego – to tylko niektóre przykłady. Ofiara czuje się zależna i bezradna, pozbawiona możliwości podejmowania samodzielnych decyzji finansowych.
Innym przykładem może być izolacja społeczna. Przemocowiec może ograniczać kontakty ofiary z rodziną i przyjaciółmi, co prowadzi do utraty wsparcia i poczucia osamotnienia. Ofiara zaczyna wierzyć, że nikt jej nie zrozumie i nie pomoże.
To może być również zagrożenia dla zdrowia. Odmowa zapewnienia środków na leki, wizyty u lekarza czy zdrową żywność to kolejne przejawy przemocy ekonomicznej. Zdrowie ofiary staje się narzędziem manipulacji, a ona sama czuje się winna, jeśli potrzebuje pomocy.
Szantaż emocjonalny przejawia się w tym, że przemocowiec może wykorzystywać uczucia ofiary, np. miłość do dzieci, grożąc odebraniem im opieki lub pozbawieniem środków do życia. To potężne narzędzie, które paraliżuje wolę ofiary i utrzymuje ją w toksycznym związku.
Kolejnym przykładem jest zniszczenie poczucia własnej wartości. Ofiara przemocy ekonomicznej często doświadcza poczucia winy, wstydu i bezwartościowości. Przemocowiec systematycznie podkopuje jej samoocenę, przekonując ją, że nie zasługuje na lepsze życie.
Przemoc ekonomiczna jest formą przemocy, która często pozostaje ukryta przed otoczeniem. Ofiary wstydzą się przyznać do tego, co przeżywają, a sprawcy umiejętnie maskują swoje działania. Ważne jest, aby pamiętać, że nikt nie zasługuje na takie traktowanie. Jeśli rozpoznajesz w powyższych opisach swoją sytuację, nie wahaj się szukać pomocy.
Brak akceptacji związku przez innych
Wyobraź sobie sytuację, w której para młodych ludzi spotyka się w tajemnicy, obawiając się reakcji rodziców. Kiedy relacja wychodzi na jaw, rodzice jednej ze stron reagują gwałtownie: zabraniają spotkań, odcinają dostęp do pieniędzy, grożą, że „wybiją te bzdury z głowy”. W takiej sytuacji jedna osoba przejmuje pełną odpowiedzialność finansową, płacąc za wszystko, choć czasem z trudem wiąże koniec z końcem. Tego typu sytuacja nie tylko obciąża finansowo, ale również wzmacnia poczucie zależności i nierówności w relacji.
Taka sytuacja może prowadzić do poważnych konsekwencji zarówno dla osoby przejmującej odpowiedzialność finansową, jak i dla całej relacji. Ciągła presja finansowa może wywoływać stres, frustrację i poczucie wyczerpania. Osoba, która płaci za wszystko, może zacząć odczuwać, że jej wkład jest niedoceniany, co z kolei może prowadzić do konfliktów i narastania żalu. Z drugiej strony, osoba, której rodzice zabronili spotkań, może poczuć się jeszcze bardziej zależna od partnera, co może osłabić jej poczucie własnej wartości i niezależności.
Ciężar pracy na jednej osobie
Innym przykładem przemocy ekonomicznej jest sytuacja, w której jedna osoba w związku przejmuje wszystkie obowiązki związane z utrzymaniem gospodarstwa domowego, podczas gdy druga nie wykazuje żadnych starań, aby znaleźć pracę. Nawet gdy ofiara zaczyna odmawiać sobie podstawowych rzeczy, aby móc związać koniec z końcem, druga strona wciąż oczekuje, że jej potrzeby będą spełniane. To prowadzi do skrajnego wyczerpania psychicznego i finansowego.
Taki układ często towarzyszy innym formom przemocy psychicznej, takim jak manipulacja, dewaluacja i izolacja społeczna. Ofiara może czuć się winna, jeśli wyrazi swoje niezadowolenie, a sprawca może wykorzystać to uczucie, aby utrzymać status quo.
Przymus zajmowania się domem
Kiedy w związku pojawia się dziecko, czasem decyzje dotyczące podziału obowiązków domowych mogą być narzucane jednostronnie. Przemoc ekonomiczna może objawiać się wtedy, gdy jedna osoba nie pozwala drugiej wrócić do pracy lub kontynuować edukacji, argumentując to troską o dziecko lub koszty związane z opieką nad nim. W efekcie, ofiara może czuć się uwięziona w roli, której nigdy nie chciała pełnić, i pozbawiona możliwości rozwoju osobistego oraz finansowego.
Taki scenariusz często prowadzi do pogłębiania się nierówności w związku. Osoba, która nie może realizować swoich zawodowych ambicji, może czuć się coraz bardziej zależna od partnera, co osłabia jej pozycję negocjacyjną. Z czasem może pojawić się poczucie beznadziei i rezygnacja z własnych marzeń.
Inne przykłady przemocy ekonomicznej
Przemoc ekonomiczna może przybierać różne formy, z których najczęstsze to:
- Utrudnianie podjęcia pracy: jedna osoba w związku uniemożliwia drugiej podjęcie pracy lub zdobycie nowych kwalifikacji. Argumenty mogą brzmieć rozsądnie – „dziecko potrzebuje mamy”, „żłobek jest za drogi” – ale ich prawdziwym celem jest ograniczenie niezależności ofiary.
- Kontrolowanie wydatków: wymaganie okazywania paragonów, zmuszanie do tłumaczenia się z każdego wydatku, często podparte jest krytyką – „Jesteś rozrzutna”, „Nie potrafisz gospodarować pieniędzmi”.
- Wydzielanie pieniędzy: ofiara jest zmuszona prosić o pieniądze na codzienne potrzeby, spełniając przy tym upokarzające warunki.
- Niepłacenie alimentów: niewywiązywanie się z obowiązków finansowych wobec dzieci, co zmusza drugą stronę do samodzielnego utrzymania rodziny.
- Ograniczanie dostępu do konta bankowego: partner/ka może zablokować dostęp do wspólnego konta lub wymagać zgody na każdy wydatek.
- Przymuszanie do brania pożyczek: wymuszanie na partnerze podpisywania kredytów lub przepisywania majątku, co może prowadzić do długów i problemów finansowych.
Jak bronić się przed przemocą ekonomiczną?
Walka z przemocą ekonomiczną zaczyna się od świadomości i dbałości o własną niezależność finansową. Dlatego zdecydowanie utrzymuj niezależność finansową. Nawet w związku dbaj o to, by mieć własne źródło dochodów i swobodny dostęp do swoich pieniędzy.
Bądź zaangażowana/y w decyzje finansowe. Nie pozwalaj na to, by druga osoba decydowała o wszystkim bez twojego udziału. Dotyczy to zwłaszcza większych wydatków i zobowiązań finansowych.
Uważaj też na wspólne konta. Jeśli decydujecie się na wspólne konto, upewnij się, że masz do niego pełny dostęp. Rozważ także spisanie umowy dotyczącej wspólnego budżetu – choć może to nie brzmieć romantycznie, może okazać się kluczowe w sytuacjach kryzysowych.
I nigdy nie pracuj bez umowy. Jeśli pomagasz partnerowi w jego działalności, zawsze zadbaj o formalne zabezpieczenie swojej pracy. Masz prawo do wynagrodzenia za swoją pracę, nawet jeśli jesteście w związku.
Co robić, jeśli doświadczasz przemocy ekonomicznej?
Jeśli czujesz, że doświadczasz przemocy ekonomicznej, ważne jest, abyś nie pozostawał/a z tym sam/a:
Po pierwsze poszukaj wsparcia – porozmawiaj z kimś bliskim, komu ufasz. Możesz także skontaktować się z organizacjami wspierającymi osoby doznające przemocy.
Po drugie, zgłoś sprawę na policję, bo przemoc ekonomiczna jest formą przemocy psychologicznej, którą można zgłosić . Kradzież pieniędzy lub sprzedaż twojego majątku bez twojej zgody to przestępstwa.
Przemoc ekonomiczna to realne zagrożenie, które może zniszczyć nie tylko finanse, ale i psychikę. Kluczem do walki z nią jest świadomość, odwaga do podejmowania działań oraz wsparcie, które można uzyskać od bliskich i specjalistów. Pamiętaj, że masz prawo do niezależności finansowej i godności w związku – i nikt nie powinien ci tego odbierać.
