Fobia szkolna, to inaczej zwana nerwica szkolna. W klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania fobia szkolna jest zaburzeniem lękowym w postaci fobii i należy do fobii społecznych. Dlatego też ta grupa zaburzeń jest klasyfikowana, jako zaburzenia nerwicowe, stąd potoczne określenie nerwica szkolna u dzieci. Być może kolokwialne określenie nerwica szkolna czy lęk szkolny należy również interpretować, jako zaburzenie lękowe pod postacią występowania objawów somatycznych, które nie muszą manifestować się formą fobii szkolnej i charakteryzują się różnymi, zmieniającymi się skargami na dolegliwości somatyczne, które utrzymują się pomimo prawidłowych badań.
Charakterystyka fobii szkolnej
Fobia szkolna charakteryzuje się unikaniem sytuacji społecznej wywołującej duży lęk, strach, niepokój, a w tym konkretnym przypadku polega na niechęci oraz odmowie uczęszczania do szkoły. To co rodzice są w stanie najłatwiej zaobserwować, to że dziecko coraz dłużej oraz z większym wysiłkiem szykuje się do wyjścia do szkoły. Po pewnym czasie często dziecko zupełnie odmawia realizacji obowiązku szkolnego. Często zdarza się, że dziecko nie potrafi nazwać swoich odczuć. Nie komunikuje, że odczuwa lęk, niepokój, strach przed znalezieniem się w szkole. Bywa tak, że dzieci, szczególnie te mniejsze wyrażają te emocje pod postacią płaczu, napadów złości, zamykania się w sobie, niemożności poruszenia się oraz przywierania do opiekuna.
Często towarzyszą temu zgłaszane przez dziecko objawy psychosomatyczne, takie jak ból brzucha, mdłości, biegunka, wymioty, ból głowy, kołatanie czy nierówne bicie serca, które pojawiają się w momencie, gdy dziecko ma iść do szkoły. Objawy często mijają, gdy dziecko tego dnia pozostaje w domu.
Rodzicom często trudno jest rozpoznać jaka jest prawdziwa natura problemu. Czy dziecko udaje, bo przykładowe ma trudny sprawdzian w szkole, a nie do końca czuje się do niego przygotowanego i dlatego zgłasza szereg uwag związanych z ciałem, czy rzeczywiście mamy do czynienia z problemem o naturze zaburzenia lękowego.
Objawy fobii szkolnej mogą mieć swoje początki:
- w okresie dziecięcym i są określane, jako fobia przedszkolna,
- młodzieńcza, na poziomie gimnazjalnym, 11 -15 rok życia,
- w późniejszym okresie, w liceum – fobia szkolna u nastolatków.
Różnorodność objawów lęku w fobii szkolnej
Po pierwsze jest to przeżywanie lęku w tej jednej sytuacji dotyczącej szkoły i wyraźne unikanie jej. Pojawia się również przeżywanie nasilonego niepokoju nawet do przerażenia przed pójściem do szkoły. Już nawet sama myśl o pójściu do szkoły może nasilać objawy. Pojawiają się też lęki napadowe – przeżywanie napadów paniki. U dziecka może też wystąpić przyśpieszone bicie sera, poczucie omdlewania, brak apetytu, skargi na nudności, wymioty, nagląca potrzeba oddawania moczu, bóle brzucha, podwyższona temperatura. Lęku nie zmniejsza fakt, że inne osoby, koledzy nie uważają tej sytuacji za stresogennie zagrażającej.
Gdy dziecko komunikuje, że ma sprawdzian, czy kartkówkę, i z tego powodu się denerwuje, to zwykła rozmowa wspierająca i wyjaśniająca, że takie sytuacje w naturalny sposób wiążą się ze stresem, powinna być pomocna i sprawić, że dziecko pójdzie do szkoły i poradzi sobie z codziennymi obowiązkami szkolnymi. Natomiast gdy, mimo rozmowy i wsparcia ze strony najbliższych, dziecko radykalnie odmawia pójścia na lekcje, to zdecydowanie jest to sygnał dla rodziców, że dzieje się coś złego. I oczywiście osobami, które pierwsze powinny to zauważyć są rodzice, opiekunowie, ale także środowisko szkolne – nauczyciele, wychowawca.
Fobia szkolna to problem nie tylko pierwszoklasistów
Fobia szkolna może wystąpić na każdym etapie edukacji – zarówno u najmłodszych uczniów, ale także u starszych, w tym również u licealistów. Co więcej, możemy mieć też do czynienia z fobią przedszkolną. Ostatnie badania wskazują, że rozpoznanie społecznych zaburzeń lękowych stawia się częściej u młodzieży, w stosunku do młodszych dzieci. Może być to związane ze wzrastającymi oczekiwaniami społecznymi, ale także mniejszą kontrolą rodziców interakcji społecznych własnych dzieci od pewnego wieku.
Czynników i przyczyn wystąpienia u dziecka fobii szkolnej jest bardzo wiele, ponieważ co do zasady zaburzenia lękowe są zaburzeniami wieloczynnikowymi. Dlatego najczęściej trudno jest wskazać jedną przyczynę. Ale jeśli mówimy o przyczynach fobii społecznej, czy w tym konkretnym przypadku o lęku przed chodzeniem do szkoły, to możemy wymienić kilka przyczyn:
- postawy systemu rodzinnego, często przekazywane w rodzinach postawy lękowe wobec życia i świata oraz uwarunkowania genetyczne tych zaburzeń
- lęk separacyjny manifestujący się szczególnie u dzieci wczesnoszkolnych, polegający na przywieraniu do opiekuna, niechęci rozstania się z nim
- przemoc rówieśnicza na terenie szkoły, bądź poza nią, także różne formy cyberprzemocy mogą przyczyniać się do odmowy chodzenia do szkoły
- presja wobec dziecka ze strony rodziców czy środowiska szkolnego na osiąganie konkretnych rezultatów, któremu dziecku trudno jest sprostać
- jako postawa buntownicza, szczególnie u młodzieży, wykraczająca poza normę rozwojową związaną z dojrzewaniem lub jako skutek nadużywania substancji psychoaktywnych czy alkoholu
- skrajne sytuacje życiowe jak rozwód rodziców, wypadek, choroba kogoś bliskiego czy sytuacja wykorzystania seksualnego, które wiążą się z ogromnym lękiem i strachem, a dziecko przenosi te emocje na sytuację szkolną i manifestuje objawy w momencie wyjścia do szkoły
Diagnostyka i wsparcie terapeutyczne
Gdy zauważamy problemy lękowe u dziecka, konieczna jest konsultacja z psychologiem szkolnym, który już na poziomie szkoły może być w stanie udzielić dziecku wsparcia. Natomiast jeśli uzna, że problem jest poważniejszy, w zaburzeniach lękowych u dzieci zalecane jest wizyta u psychologa, który w tym wypadku szczegółowo diagnozuje problem. Charakteryzuje deficyty dziecka oraz jego rodziny, udziela poradnictwa psychologicznego oraz terapeutycznego, rekomenduje podjęcie terapii, najczęściej w nurcie behawioralno-poznawczym lub psychoanalitycznym czy psychodynamicznym. Może być też tak, że podjęcie samych oddziaływań terapeutycznych okaże się niewystarczające lub dodatkowo może występować depresja u dziecka i w takich przypadkach terapeuta zaleca koniecznie konsultację u psychiatry dzieci i młodzieży.
Warto też pamiętać, że w przypadku fobii szkolnej, jak w przypadku każdego zaburzenia lękowego istnieje ryzyko, że w przypadku zaistnienia trudnych sytuacji stresowych, które przekraczają możliwości poznawcze jednostki może dojść do zaostrzenia zaburzenia lękowego. Oczywiście każda terapia i wypracowane podczas pracy mechanizmy zaradcze pomagają w szybszym powrocie do równowagi.
