Dzieci z ADHD często funkcjonują w świecie pełnym intensywnych wrażeń, które mogą je jednocześnie pobudzać, przeciążać lub dezorientować. Wiele ich zachowań – od nadruchliwości po trudności w skupieniu – ma swoje źródło nie tylko w samej regulacji uwagi, lecz również w sposobie, w jaki odbierają i przetwarzają bodźce sensoryczne. O tym, jak ADHD łączy się z integracją sensoryczną, jak wygląda terapia SI i w jaki sposób rodzice oraz nauczyciele mogą realnie wspierać dziecko, rozmawiamy z Emilią Skoneczko, terapeutką integracji sensorycznej, która na co dzień pracuje z dziećmi doświadczającymi tych wyzwań.
Zapraszamy do lektury wywiadu.
W jaki sposób ADHD może wpływać na przetwarzanie bodźców sensorycznych?
Dzieci z ADHD często odbierają bodźce intensywniej lub – przeciwnie – reagują na nie zbyt słabo. Wynika to z trudności w regulacji poziomu pobudzenia układu nerwowego. W praktyce może to oznaczać nadwrażliwość na hałas, dotyk czy ruch, albo potrzebę bardzo silnych bodźców, aby utrzymać uwagę i aktywność. Dzieci mogą poszukiwać ruchu lub mocnych wrażeń w celu samoregulacji, odczuwać dyskomfort w sytuacjach sensorycznie wymagających, co wpływa na zachowanie i emocje. W efekcie dziecko może być bardziej pobudzone, impulsywne lub przeciwnie – wycofane i unikające niektórych aktywności. Trudności sensoryczne i ADHD często się nakładają, dlatego ważna jest indywidualna analiza funkcjonowania każdego dziecka.
Jak często dzieci z ADHD mają współwystępujące zaburzenia przetwarzania sensorycznego?
Badania wskazują, że trudności sensoryczne są bardzo częste – szacuje się, że mogą dotyczyć nawet 40–60% dzieci z ADHD. Nie u każdego dziecka będzie to pełne zaburzenie integracji sensorycznej, ale u wielu z nich obserwuje się różnego rodzaju problemy z modulacją bodźców, planowaniem ruchu czy reakcjami na dotyk i dźwięki.
Jak wygląda proces diagnozy SI u dziecka z ADHD?
Diagnoza integracji sensorycznej u dziecka z ADHD przebiega według tych samych standardów, jednak wymaga większej uważności na objawy typowe dla ADHD. Proces obejmuje:
- Wywiad z rodzicem – szczegółowe pytania dotyczące zachowania dziecka w domu, przedszkolu/szkole oraz reakcji na różne bodźce.
- Obserwację dziecka – zarówno swobodnej zabawy, jak i reakcji na celowo podawane bodźce.
- Testy standaryzowane – badanie funkcjonowania układu przedsionkowego, proprioceptywnego, dotykowego, koordynacji ruchowej i planowania motorycznego.
- Analizę kontekstu – ocena, które zachowania wynikają z ADHD, a które mogą wskazywać na zaburzenia SI.
- Omówienie wyników – wraz z rekomendacjami dotyczącymi terapii i wsparcia w środowisku dziecka.
Jakie narzędzia diagnostyczne są najczęściej używane?
W diagnozie SI najczęściej stosuje się:
- Testy Południowo-Kalifornijskie – oceniają funkcjonowanie układu przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego.
- Profil Sensoryczny – kwestionariusz dla rodziców opisujący reakcje dziecka na bodźce w codziennych sytuacjach.
- Obserwację kliniczną – zestaw zadań ruchowych oceniających planowanie motoryczne, napięcie mięśniowe i reakcje na różne bodźce.
W przypadku dziecka z ADHD ważne jest zestawienie danych z kilku źródeł, aby uniknąć błędnej interpretacji zachowań.
Jak odróżnić objawy typowe dla ADHD od trudności wynikających z zaburzeń integracji sensorycznej?
Choć objawy mogą się nakładać, istnieją pewne różnice między ADHD a trudnościami przetwarzania sensorycznego (SI). Nadruchliwość w ADHD ma charakter ogólny i pojawia się niezależnie od rodzaju bodźców, natomiast w SI często jest reakcją na potrzebę dostymulowania układu ruchu lub przedsionka. Trudności z koncentracją w ADHD wynikają głównie z problemów z regulacją uwagi, natomiast w SI mogą być skutkiem nadwrażliwości (rozpraszanie przez bodźce) lub podwrażliwości (poszukiwanie dodatkowych wrażeń). Problemy z wykonywaniem zadań ruchowych w ADHD zazwyczaj są związane z impulsywnością, podczas gdy w SI wynikają z zaburzeń planowania motorycznego, takich jak dyspraksja. Reakcje emocjonalne na bodźce w ADHD są zwykle efektem trudności w kontroli impulsów, natomiast w SI pojawiają się głównie w konkretnych sytuacjach sensorycznych, na przykład jako płacz przy hałasie czy unikanie określonych tkanin.
Czy zdarza się, że niewłaściwe przetwarzanie sensoryczne nasila objawy ADHD? Jak to rozpoznać?
Tak – trudności sensoryczne mogą znacznie nasilać objawy ADHD. Dziecko stale przeciążone bodźcami lub niedostymulowane może: szybciej się denerwować, mieć większą trudność z utrzymaniem uwagi, być bardziej impulsywne lub pobudzone, czy unikać aktywności, które kojarzą się z dyskomfortem.
Rozpoznanie polega na obserwacji, czy zachowanie zmienia się w zależności od sytuacji sensorycznej. Jeśli po zapewnieniu odpowiednich bodźców (np. ruchowych, proprioceptywnych) dziecko funkcjonuje spokojniej i lepiej skupia się – świadczy to o dużym udziale czynników sensorycznych.
Jak wygląda typowa sesja terapii SI dla dziecka z ADHD?
Typowa sesja terapii Integracji Sensorycznej (SI) dla dziecka z ADHD jest dynamiczna i dostosowana indywidualnie do potrzeb dziecka. Może wyglądać w następujący sposób:
- Krótkie wprowadzenie – terapeuta sprawdza nastrój dziecka, poziom energii i rozpoczyna zajęcia krótką zabawą ruchową.
- Aktywności ruchowe – dziecko wykonuje ćwiczenia na huśtawkach, torach przeszkód czy sprzętach równoważnych, aby wyregulować poziom pobudzenia i poprawić świadomość ciała.
- Zadania na koncentrację – po intensywniejszym ruchu pojawiają się ćwiczenia wymagające większego skupienia, np. manipulowanie przedmiotami czy zadania koordynacyjne.
- Stymulacja zmysłów – terapeuta włącza zabawy dotykowe, propriocepcyjne i równoważne, aby pomóc dziecku lepiej organizować bodźce.
- Wyciszenie i krótkie podsumowanie – na końcu są aktywności wyciszające, a następnie omówienie sesji z rodzicem.
Taka struktura sprawia, że dziecko z ADHD może lepiej regulować swoje emocje i uwagę, a jednocześnie rozwijać kompetencje ruchowe i sensoryczne w bezpiecznym, przyjaznym środowisku.
Jak dostosowuje Pani przebieg terapii do trudności z koncentracją i impulsywnością?
Przebieg terapii dostosowuję przede wszystkim do aktualnego poziomu pobudzenia i możliwości skupienia dziecka. W pracy z dziećmi z ADHD stosuję krótkie, atrakcyjne aktywności, które często zmieniam, by utrzymać ich uwagę i motywację. Wprowadzam ćwiczenia wymagające zatrzymania ruchu, reagowania „na sygnał” czy wykonania zadania w określonej sekwencji – to pomaga pracować nad hamowaniem impulsów. Dużą rolę odgrywa też odpowiednia dawka stymulacji proprioceptywnej i przedsionkowej, która ułatwia dziecku regulację i przygotowuje je do bardziej wymagających zadań. Cała sesja jest elastyczna, tak by podążać za dzieckiem, ale jednocześnie realizować cele terapeutyczne.
Jakie aktywności najczęściej sprawdzają się u dzieci z ADHD i dlaczego?
Najlepiej sprawdzają się aktywności dynamiczne, które pozwalają rozładować energię, ale równocześnie wymagają kontroli i planowania – np. tory przeszkód, huśtawki terapeutyczne, wspinanie, skoki na trampolinie czy ćwiczenia z dużymi piłkami. Bardzo pomocne są również zabawy angażujące układ proprioceptywny, takie jak dociski, przeciąganie liny czy zadania z obciążeniem, ponieważ działają regulująco i wyciszająco. Te aktywności sprawiają, że dziecko jest bardziej skoncentrowane i gotowe do zadań wymagających większej precyzji.
Jak ważna jest regularność terapii i jakie efekty można zauważyć po kilku miesiącach?
Regularność jest kluczowa – układ nerwowy uczy się poprzez powtarzalne doświadczenia. Systematyczna terapia, zwykle raz lub dwa razy w tygodniu, pozwala utrwalać nowe wzorce przetwarzania sensorycznego. Po kilku miesiącach rodzice mogą zauważyć poprawę koncentracji, większą samokontrolę, lepszą organizację ruchu, a także zmniejszenie nadmiernego pobudzenia. Te zmiany pojawiają się stopniowo, ale w sposób zauważalny – regularna terapia pozwala dziecku stopniowo budować umiejętności, które pomagają mu lepiej radzić sobie z zadaniami szkolnymi i codziennymi wyzwaniami.
Jak rodzice mogą wspierać terapię SI dziecka w domu?
Najważniejsze jest obserwowanie sygnałów sensorycznych dziecka i reagowanie na nie w sposób wspierający – np. umożliwienie krótkiej przerwy ruchowej, zapewnienie miejsca do wyciszenia, korzystanie z zajęć ruchowych czy aktywności proprioceptywnych. W niektórych przypadkach proponuję rodzicom proste ćwiczenia do domu, jak dociski, zabawy w „kanapkę”, skoki na trampolinie czy masaże szczotką. Wsparciem jest również konsekwentna rutyna dnia, przewidywalność oraz ograniczenie nadmiaru bodźców w otoczeniu. Gdy rodzice rozumieją sensoryczne potrzeby dziecka i wspierają je w domu, postępy terapii są szybsze i bardziej trwałe.
Jakie strategie można zaproponować nauczycielom, aby ułatwić dziecku funkcjonowanie w klasie?
Nauczycielom warto proponować proste i praktyczne strategie, które realnie ułatwiają dziecku z ADHD funkcjonowanie w klasie. Najczęściej sprawdzają się: zapewnienie miejsca z mniejszą liczbą bodźców, na przykład blisko nauczyciela i z dala od okna czy drzwi; formułowanie krótkich, jasnych instrukcji podzielonych na etapy; umożliwianie przerw ruchowych, takich jak wstanie, przeciągnięcie się czy krótkie zadanie ruchowe; oferowanie gadżetów sensorycznych, na przykład gumy na krzesło, piłeczki do ściskania czy dysku sensorycznego; stosowanie wyraźnych sygnałów rozpoczęcia i zakończenia pracy, takich jak gest, dźwięk lub ustalone hasło; a także dzielenie dłuższych zadań na mniejsze części, co ułatwia koncentrację i zmniejsza frustrację. Te niewielkie modyfikacje pomagają dziecku lepiej kontrolować zachowanie, poprawiają skupienie i zwiększają poczucie komfortu w środowisku szkolnym.
Jak komunikować szkołom, czym są potrzeby sensoryczne dziecka?
Najlepiej mówić o potrzebach sensorycznych w sposób konkretny i opisowy – nie jako „trudności”, ale jako pewne preferencje i sposoby reagowania układu nerwowego. Rodzicom i nauczycielom tłumaczę, że zachowania dziecka wynikają z tego, jak odbiera i przetwarza bodźce, a nie ze złej woli. Warto przedstawić kilka przykładów: co dziecku pomaga (np. ruch, cisza, jasna struktura) i co go przeciąża. Krótka, rzeczowa informacja od terapeuty SI często pozwala nauczycielowi lepiej zrozumieć dziecko i dostosować środowisko szkolne.
Jakie zmiany najczęściej obserwuje Pani u dzieci z ADHD po dobrze prowadzonej terapii SI?
Najczęściej obserwuję, że dzieci stają się bardziej wyregulowane i lepiej radzą sobie z codziennymi zadaniami. Pojawiają się lepsza koncentracja i dłuższe utrzymywanie uwagi, mniejsza impulsywność i spokojniejsze reakcje, poprawa koordynacji i organizacji ruchu, większa tolerancja na bodźce, takie jak hałas, dotyk czy ruch, a także łatwiejsze funkcjonowanie w grupie oraz w sytuacjach szkolnych.
Co chciałaby Pani, aby rodzice dzieci z ADHD lepiej rozumieli na temat przetwarzania sensorycznego?
Chciałabym, aby rodzice wiedzieli, że przetwarzanie sensoryczne ma ogromny wpływ na codzienne funkcjonowanie dziecka z ADHD. To nie jest „zła wola” czy „brak wychowania”, ale często realna trudność w odbieraniu i porządkowaniu bodźców – dźwięków, zapachów, dotyku, ruchu czy wrażeń wzrokowych. Dzieci mogą reagować zbyt intensywnie, wycofywać się albo przeciwnie – szukać dodatkowej stymulacji, aby poczuć się bezpiecznie i utrzymać uwagę. Zrozumienie tych mechanizmów pozwala inaczej spojrzeć na zachowania dziecka. Nagłe wybuchy, „kręcenie się”, niechęć do pewnych materiałów czy hałaśliwych miejsc są często sposobem radzenia sobie z przeciążeniem lub niedostymulowaniem, a nie zachowaniem „na przekór”. Wiedza o przetwarzaniu sensorycznym pomaga znaleźć praktyczne rozwiązania – takie jak przerwy ruchowe, odpowiednie miejsce do pracy, gadżety sensoryczne czy dostosowanie otoczenia – które zmniejszają stres i wspierają koncentrację. Dzięki temu rodzice mogą lepiej rozumieć swoje dziecko, reagować z większą empatią i tworzyć środowisko sprzyjające rozwojowi oraz poczuciu bezpieczeństwa.
