Problem mobbingu w miejscu pracy to plaga współczesnego świata, która dotyka coraz więcej osób. Według najnowszych badań, skala tego zjawiska w Polsce jest alarmująca. Aż 90% pracowników doświadczyło na własnej skórze różnego rodzaju prześladowań, a co trzecia osoba zdecydowała się zmienić pracę, by uciec przed toksycznym środowiskiem. Co więcej, większość pracowników nie czuje się bezpieczna, zgłaszając przypadki mobbingu, co dodatkowo pogłębia problem.
O tym, czym jest mobbing i jak go rozpoznać oraz dlaczego ten temat jest tak ważny opowiada w wywiadzie psycholożka, Roksana Stenka.
Zapraszamy do lektury.
Według badania przeprowadzonego przez Antal i Dobrą Fundację, ponad 90 proc. pracowników w Polsce doświadczyło mobbingu, co trzecia osoba z tego powodu zmieniła pracę, ale również aż 70 proc. z nich nie czuje, że w ich firmach istnieje jakiekolwiek wsparcie dotyczące zgłaszania przemocowych zachowań. A ile osób zgłasza się po wsparcie psychiczne? Czy liczba pacjentów, która padła ofiarą mobbingu rośnie?
Według sondażu Uce Reaserch aż 40% pracowników doświadczyło mobbingu w ostatnim kwartale 2023 roku, co gorsza zaobserwowano wzrost tego zjawiska względem poprzednich okresów. Nadal wiele osób nie jest świadomych tego, że doświadcza takiej formy przemocy albo obawia się zgłosić ten fakt.
Czym jest mobbing? Gdzie leży granica dedykowanych pracownikowi poleceń a „znęcania się” przełożonego nad pracownikiem?
Według Kodeksu Pracy mobbing to działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko niemu, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu, które wywołują u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodują lub mają na celu poniżenie, ośmieszenie, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. W dużym uproszczeniu możemy powiedzieć, że mobbing polega na łamaniu granic pracownika i może być stosowany zarówno przez przełożonych, jak i współpracowników. Może to obejmować delegowanie zadań nieadekwatnych do kompetencji, zasypywanie pracą, delegowanie pracy bez jasnych wytycznych lub odmowę udzielenia wsparcia. Mobbing może odnosić się zarówno do sposobu traktowania pracownika przez kadrę zarządzającą, jak i kolegów z pracy. Szydzenie, podważanie kompetencji lub nierówne traktowanie to przykłady zachowań, które mogą być uznane za mobbing.
Co może być oznaką niezdrowego środowiska pracy?
W tak zwanych toksycznych miejscach pracy od pracowników mogą być wymagane nadgodziny, często nieodpłatne, a przełożeni nie podejmują żadnych działań, aby temu zapobiegać. Jeśli zauważymy, że obowiązki nie są odpowiednio delegowane, powinno to wzbudzić naszą czujność. Również sposób komunikacji może być alarmujący – jeśli przełożeni podnoszą głos, przeklinają lub umniejszają pracownikom, jest to wyraźny sygnał, że w tym miejscu możemy być narażeni na zjawisko mobbingu. Inne oznaki niezdrowego środowiska pracy to na przykład brak transparentności w podejmowaniu decyzji, co może prowadzić do niepewności wśród pracowników. Pracodawcy, którzy ignorują potrzeby pracowników, takie jak brak wsparcia w sytuacjach stresowych, również przyczyniają się do negatywnej atmosfery. Brak uznania za osiągnięcia, a także faworyzowanie niektórych pracowników kosztem innych, może powodować frustrację i demotywację w zespole. Dodatkowo, sposób przekazywania informacji zwrotnej w takich środowiskach często jest mało konkretny lub niekonstruktywny. Tak zwany feedback powinien jasno wskazywać, co poszło nie tak, oraz dostarczać pracownikowi wskazówek, jak unikać podobnych sytuacji w przyszłości. Takie działania zaburzają relacje interpersonalne w miejscu pracy, jednoznacznie negatywnie wpływają na funkcjonowanie pracownika.
Czy są jakieś cechy, które charakteryzują osobę, która staje się ofiarą mobbingu? Czy mobbing dotyka tylko tych słabszych psychicznie? Czy, niezależnie od miejsca pracy taka osoba zawsze będzie wykazywać cechy ofiary?
Mobbing może dotknąć każdego. Jednak to, w jaki sposób sobie z takimi sytuacjami poradzimy, może zależeć m.in. od umiejętności wyznaczania własnych granic. Osoby, które mają z tym problem, mogą nie zauważyć oznak mobbingu i nie zareagować na czas. Natomiast osoby mobbingujące często wybierają tych, którzy mają niskie poczucie własnej wartości, ponieważ takim osobom trudniej jest powiedzieć „stop” lub wymagać innego traktowania. Narażone mogą być również osoby z niską świadomością własnych potrzeb. Praca wykraczająca poza standardowy wymiar godzin czy przejmowanie zadań innych to rezultat zaniedbania swoich potrzeb, co często prowadzi do wypalenia zawodowego i przemęczenia. W takich sytuacjach, gdy dochodzi do fizycznego wyczerpania z powodu nadmiaru pracy lub chronicznego stresu, ofiary mobbingu często decydują się na zmianę miejsca pracy. Jednak, biorąc pod uwagę wyżej wymienione cechy, są one narażone na ponowne nadużycia ze strony pracodawców lub współpracowników w przyszłości.
Czy oprawca może nie zdawać sobie sprawy z tego, że przekracza granice i że to co robi nazywamy mobbingiem?
Tak, oprawca może nie zdawać sobie sprawy, że jego zachowanie jest mobbingiem i że w ten sposób łamie kodeks pracy, narażając pracownika na stres oraz inne negatywne skutki psychiczne czy fizyczne. Często takie zachowania mogą być wynikiem zaburzeń osobowości osoby mobbingującej lub braku kompetencji kadry zarządzającej. Mogą też wynikać z zaniedbań organizacyjnych. Dlatego tak istotne są szkolenia dla kadry menadżerskiej, które uświadamiają pracodawcom potencjalne zagrożenia i pozwalają zdobyć umiejętności niezbędne do skutecznego zarządzania ludźmi.
Jak na psychikę człowiek wpływa mobbing? Jak osoba mobbowana widzi świat, siebie?
Mobbing silnie oddziałuje na psychikę człowieka, szczególnie u osób z niską samooceną, które są na takie działania bardziej podatne. Problem ten może się pogłębiać, ponieważ osoba narażona na mobbing zaczyna czuć się niewystarczająca, zwłaszcza, gdy jej kompetencje są stale podważane, a otrzymuje wyłącznie niekonstruktywną krytykę i brak jasnych wytycznych. Ofiary mobbingu często boją się zgłaszać nadużycia z obawy przed niezrozumieniem lub brakiem wsparcia, postrzegając swoje otoczenie jako równie zagrażające. Obelgi, wyśmiewanie i ciągłe umniejszanie mają silny wpływ na obraz samego siebie, co może prowadzić do utraty wiary we własne umiejętności.
Co więcej, osoby mobbingowane często odczuwają lęk przed przyjściem do pracy, co może prowadzić do problemów ze snem, co z kolei wpływa negatywnie na koncentrację i zdolność wykonywania obowiązków. To dodatkowo nasila stres i lęki, tworząc błędne koło, w którym pogarszająca się sytuacja zawodowa potęguje trudności psychiczne. W takich przypadkach pojawia się także poczucie wstydu, a nawet poczucie winy, co sprawia, że ofiara zaczyna wierzyć, że nie nadaje się do realizacji powierzonych zadań.
Często osoby mobbingowane stają się bardziej spięte, towarzyszy im poczucie niepewności i niskiej wartości, a ich poczucie własnej siły i sprawczości jest osłabione. Mogą również izolować się od innych, co pogłębia ich stan emocjonalny. W skrajnych przypadkach, mobbing może prowadzić do zaburzeń lękowych, depresji, a nawet myśli samobójczych.
Czy w dzisiejszych czasach częściej dochodzi do mobbingu, czy po prostu częściej o tym mówimy?
Zjawisko mobbingu w miejscu pracy występuje w Polsce od dawna, jednak obecnie mamy coraz większą świadomość tego problemu. Pojęcie to zostało wprowadzone do kodeksu pracy w 2003 roku, a od tego czasu pracownicy są prawnie chronieni przed tego typu praktykami. Od kilku lat mamy do czynienia z tzw. rynkiem pracownika – bezrobocie jest na niskim poziomie, a wiele firm konkuruje o specjalistów. Na pozytywne zmiany wpływa również obecność zagranicznych firm, które dbają o promowanie swojej kultury organizacyjnej i wprowadzają wartości, którymi się kierują.
Ale niestety, mimo rosnącej świadomości i nagłaśniania tego problemu, mobbing wciąż występuje, dlatego warto być na niego wyczulonym.
Czy mobbing dotyczy tylko sytuacji w pracy, czy to szersze pojęcie?
Mobbing nie dotyczy wyłącznie miejsca pracy. To zjawisko, które może występować wszędzie tam, gdzie większe grupy osób przebywają razem przez dłuższy czas. Oprócz środowiska zawodowego, mobbing można zaobserwować w szkołach, na uczelniach, a nawet w rodzinie. Kluczowym elementem mobbingu jest długotrwałe i uporczywe nękanie, niezależnie od miejsca, w którym się pojawia.
Czy nękanie psychiczne może wywoływać także fizyczne objawy? Jakie na przykład?
Tak, nękanie psychiczne może prowadzić do przewlekłego stresu, który z kolei wywołuje objawy somatyczne, takie jak problemy z układem pokarmowym, obniżona odporność, trudności ze snem i koncentracją. W dłuższej perspektywie może to skutkować poważnymi problemami zdrowotnymi, takimi jak choroby serca, wrzody żołądka czy zaburzenia psychiczne. Ofiary mobbingu często doświadczają depresji, zaburzeń lękowych, wypalenia zawodowego, a w skrajnych przypadkach mogą nawet pojawić się myśli samobójcze.
Jak się bronić przed mobbingiem? Czy jedynym wyjściem jest zmiana pracy?
Przede wszystkim warto być świadomym zjawiska mobbingu oraz mechanizmów, które mogą nas w nie wpędzić. Dobrze jest znać swoje prawa, wynikające z przepisów, np. z kodeksu pracy. Jeśli firma posiada jasno określoną kulturę organizacyjną lub wartości, na które się powołuje, mogą one być cennym narzędziem w walce z mobbingiem. Warto także zorientować się, do jakich instytucji lub działów w pracy można zgłaszać takie nadużycia, np. dział HR lub komisje antymobbingowe.
Co ważne, mobbing może dotyczyć nie tylko pracy, dlatego istotne jest rozwijanie poczucia własnej wartości i umiejętności wyznaczania granic. Pomocne mogą być treningi asertywności, które uczą, jak skutecznie bronić swoich praw i potrzeb. W miejscu pracy przydatna jest także umiejętność wyrażania oraz przyjmowania konstruktywnej krytyki. Świadomość swoich praw i potrzeb, a także zdolność do komunikowania ich w sposób jasny i stanowczy, to kluczowe umiejętności.
Jeśli środowisko, z którego się wywodzimy, nie wyposażyło nas w takie zasoby, warto rozważyć psychoterapię, która może pomóc w pracy nad poczuciem własnej wartości i wzmocnieniem umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
Gdy jednak dojdzie do nadużyć i zauważymy, że staliśmy się ofiarami mobbingu, a sytuacja nas przerasta, warto skorzystać z pomocy specjalistów zdrowia psychicznego. Można także zgłosić się do instytucji, takich jak centra interwencji kryzysowej, które oferują wsparcie w tego typu sytuacjach. Mobbing może być dla ofiar traumatyzujący, dlatego warto podjąć psychoterapię w kierunku pracy nad traumą.
Zmiana pracy nie zawsze jest jedynym wyjściem, ale jeśli sytuacja nie ulega poprawie, mimo podejmowanych działań, może to być ostateczne rozwiązanie. Ważne jest jednak, by w każdym środowisku pracy umieć chronić swoje prawa i reagować na wczesne oznaki mobbingu
Gdy zdamy sobie sprawę z tego, że jesteśmy ofiarą mobbingu możliwe jest pozostanie w takiej pracy i odbudowanie się?
Pozostanie w pracy po uświadomieniu sobie, że jest się ofiarą mobbingu, jest możliwe, ale zależy od indywidualnej sytuacji. Na pewno warto zgłosić nadużycia do odpowiedniego działu, np. HR lub organów prawnych. Jeśli te działania przyniosą oczekiwane efekty i sytuacja się poprawi, można podjąć kroki mające na celu odbudowanie siebie, takie jak psychoterapia czy szkolenia rozwijające kompetencje społeczne.
Osoba, która doświadczyła mobbingu, może potrzebować wsparcia medycznego, zwłaszcza jeśli długotrwały stres spowodował objawy fizyczne. Należy pamiętać, że pracownik ma prawo skorzystać ze zwolnienia lekarskiego od psychiatry, aby zadbać o swoje zdrowie psychiczne. Taki urlop może trwać nawet do 6 miesięcy, co daje czas na regenerację. Kontakt z psychiatrą może być również pomocny w walce z problemami, takimi jak bezsenność czy trudności z koncentracją.
Warto także pracować nad samoregulacją – szukać sposobów na relaks i wyciszenie, takich jak aktywność fizyczna, przebywanie na świeżym powietrzu, kontakt z naturą lub realizowanie pasji i hobby. Takie działania mogą pomóc w odzyskaniu równowagi po długotrwałym stresie i przyspieszyć proces odbudowy.
