Współczesna młodzież funkcjonuje w świecie nieustannej stymulacji – dźwięków, obrazów, powiadomień. Presja szkolna, oczekiwania społeczne i życie online mogą sprzyjać nasileniu trudności takich jak problemy z koncentracją, impulsywność, poczucie przeciążenia czy trudności z organizacją codziennych obowiązków. W odpowiedzi na rosnące wyzwania, z którymi mierzą się nastolatkowie, Fundacja Centrum CBT stworzyła innowacyjne narzędzie – Konkretnik – element szerszego programu profilaktyczno-edukacyjnego Konkret.
Konkretnik to bezpłatne i anonimowe narzędzie online, które nie tylko pomaga nastolatkom rozpoznać i zrozumieć swoje trudności w funkcjonowaniu poznawczym i emocjonalnym, ale także oferuje konkretne, spersonalizowane wskazówki oraz wsparcie w podjęciu dalszych kroków – w tym ewentualnej konsultacji ze specjalistą. Program skierowany jest nie tylko do młodzieży, ale także do ich rodziców, nauczycieli i szkół, oferując materiały edukacyjne i szkoleniowe, które mają na celu wzmacnianie zdrowia psychicznego w środowisku szkolnym.
W rozmowie z współtwórczynią narzędzia, psycholożką kliniczną, dr n.o zdr. Anną Kaźmierczak-Mytkowską, pytamy o to, jak powstał Konkretnik, na jakich potrzebach młodzieży się opiera, jakie daje korzyści i jak może realnie wpłynąć na poprawę jakości życia uczniów. Rozmawiamy także o roli szkoły w tym procesie, a także o planach rozwoju narzędzia w przyszłości.
Zapraszamy do lektury.
Co to jest Konkretnik i jak powstało to narzędzie? Jakie potrzeby zidentyfikowane zostały wśród młodzieży, które skłoniły Was do jego stworzenia?
Życie młodzieży i młodych dorosłych w intensywnie stymulującym środowisku, stresie i pod wpływem presji otoczenia prowadzi do nasilenia objawów takich jak trudności z koncentracją uwagi, nadpobudliwość, impulsywność, poczucie niepokoju i problemy z szybko pojawiającym się zmęczeniem. Często młodzież szuka w mediach społecznościowych odpowiedzi na pytanie jaka jest przyczyna takiego stanu rzeczy, czasami interpretuje te objawy jako ADHD, ale pozostaje na etapie samodiagnozy. Tymczasem brak edukacji na temat realnych sposobów radzenia sobie z wymienionymi trudnościami, niezależnie czy wywołanymi przebodźcowaniem, czy wynikającymi z ADHD, powoduje, że młodzi ludzie nie otrzymują właściwego wsparcia i czują się bezsilni, nie podejmują odpowiednich działań, nie wiedzą, jak poprawić jakość swojego życia.
Dlatego Fundacja Centrum CBT uruchomiła program profilaktyczno-edukacyjny „Konkret”, skierowany do młodzieży w wieku szkolnym (klasy 7-8 szkół podstawowych oraz szkoły średnie), ich rodziców oraz nauczycieli. W jego ramach powstało innowacyjne narzędzie – Konkretnik – dostępne online i bezpłatnie. Narzędzie to skierowane jest do nastolatków, którzy zauważają u siebie lub uczą się rozpoznawać trudności ze skupieniem, organizacją czasu, pamięcią i zastanawiają się, czy ich objawy mogą być związane ze wspomnianym przebodźcowaniem, ale także potencjalnie z ADHD. Narzędzie to może też być pomocne dla osób, które nie mają bardzo nasilonych trudności, ale szukają praktycznych wskazówek do radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami. Uzyskane wskazówki będą odpowiedzią na zidentyfikowane trudności (np.: zaburzenia pamięci lub trudności z organizacją czasu). To oznacza, że będziemy mieli założoną liczbę trudności do zaopiekowania i przypisane do nich adekwatne porady. W zależności od tego co najczęściej wskazywał w teście użytkownik, takie wskazówki na radzenie sobie z objawami dostanie.
Konkretnik jest narzędziem pozwalającym na wstępną ocenę czy trudności stanowią przejściowy czy stały problem w radzeniu sobie z problemami, czy powinny być poddane rzetelnej diagnozie psychologiczno-psychiatrycznej.
Podsumowując, Konkretnik jest dostępnym online i bezpłatnym narzędziem, który zawiera skróconą ścieżkę pomocy dla nastolatka: po pierwsze: krótki, prosty test, po drugie: wstępną informację, jak bardzo nasilone są trudności, po trzecie: spersonalizowane, konkretne wskazówki, porady jak zaopatrywać trudności nie wymagające konsultacji (bo pojawiają się od czasu do czasu, ale korespondują z sytuacją stresu, napięcia i przebodźcowania), jak wdrożyć je w życie, ale także jak pomagać sobie w czasie oczekiwania na spotkanie ze specjalistą.
Czy to unikatowe narzędzie w świecie psychologii, psychiatrii? To nie tylko narzędzie ale i cały program profilaktyczny?
Unikatowe jest to, że Konkretnik zapewnia natychmiastowe, anonimowe i dostosowane do opisywanych trudności wsparcie, pozwalając młodzieży podjąć pierwsze kroki samopomocy, jeszcze przed otrzymaniem profesjonalnej diagnozy, jeśli taka będzie w ogóle potrzebna. Jednocześnie zwiększa świadomość dotyczącą zdrowia psychicznego, normalizuje poszukiwanie pomocy oraz – u osób wymagających profesjonalnej pomocy – może efektywnie uzupełniać terapię między sesjami.
W Konkretniku, obok praktycznych wskazówek dotyczących radzenia sobie z trudnościami w zakresie koncentracji uwagi, impulsywności czy planowania wysiłku intelektualnego, każdemu uczniowi zostanie wyświetlona informacja, że w przypadku pogłębiania się objawów – mimo podejmowanych starań – warto skonsultować się ze specjalistą w celu ewentualnej diagnozy ADHD. Uczniowie otrzymają również dostęp do kontaktów do terapeutów poznawczo-behawioralnych (CBT) oraz materiału wideo, który pomoże im przygotować się do rozmowy z rodzicami i wspólnie rozważyć możliwość skorzystania z profesjonalnej konsultacji.
W ramach programu Konkret przewidziano także kampanię edukacyjną, by podnieść świadomość na temat ADHD i motywować do zaopiekowania swoich objawów. Treści dla nauczycieli i rodziców są publikowane na Facebook’u i Instagramie (@Fundacja Centrum CBT), a dla młodzieży na Instagramie i TikTok’u (@konkret.program).
Nie mniej istotnym elementem programu jest integracja społeczności szkolnej wokół tematyki zdrowia psychicznego uczniów, a w szczególności neuroróżnorodności. Konkret to program konkretnego wsparcia szkół w podejmowaniu działań edukacyjnych oraz profilaktycznych, by w konsekwencji minimalizować trudności uczniów i rozwijać u nich kompetencje emocjonalne i społeczne.
Jakie obszary funkcjonowania młodzieży „Konkretnik” analizuje? Czy test skupia się tylko na objawach ADHD, czy również na innych trudnościach, takich jak problemy z pamięcią czy planowaniem?
Konkretnik pomaga diagnozować trudności w zakresie koncentracji uwagi, które wcale nie musza być związane z ADHD (choć oczywiście mogą), ale wynikają np. z systematycznego przebodźcowania, będącego efektem notorycznego kontaktu z szybko zmieniającymi się informacjami w mediach społecznościowych, czy szerzej – w Internecie. Konkretnik pomaga rozpoznać obszary wymagające wsparcia, takie jak trudności z koncentracją, przerzutnością, podzielnością uwagi, jej męczliwością, impulsywnością i nadruchliwością, czyli objawami, które, jeśli występują od dzieciństwa i zaburzają funkcjonowanie w wielu obszarach, to rzeczywiście mogą sugerować obecność ADHD. Od koncentracji uwagi zależy umiejętność planowania wysiłku intelektualnego, a jeśli się nie potrafimy skoncentrować, to mamy problemy z zapamiętywaniem, skutecznym zarządzaniem czasem, a także szybko się nudzimy. Jeśli ktoś ma problemy z nadruchliwością, to ona też wpływa na koncentrację uwagi. Duże trudności w regulacji emocji, np. tendencja do szybkich i gwałtownych wybuchów złości, są związane z podstawowym deficytem łączącym wszystkie opisane funkcje, mianowicie z deficytem hamowania. Tak więc test dotyczy też funkcji związanych z podstawowymi objawami, które nawzajem na siebie wpływają.
Na jakiej podstawie opracowano pytania w Konkretniku? Jakie kryteria diagnostyczne lub techniki terapeutyczne zostały wykorzystane przy tworzeniu narzędzia?
Krótkie i proste pytania w teście wypełnianym przez adolescentów w Konkretniku zostały opracowane w oparciu o przyjęte w obowiązujących klasyfikacjach diagnostycznych kryteria diagnostyczne ADHD, oczywiście konsultowane z ekspertami w dziedzinie diagnostyki psychiatrycznej i psychologicznej. Wyniki testu nie mogą zastępować i nie zastępują profesjonalnej diagnozy. Przeprowadzony test może być jednak pierwszym krokiem do zrozumienia swoich trudności i wprowadzenia ćwiczeń strategii pozwalających na radzenie sobie z realizacją zadań, mimo trudnościami w koncentracji uwagi, planowaniu odrabiania zadań domowych, uczenia się, itd. Proponowane nastolatkom wskazówki to elementy sprawdzonych co do swojej skuteczności technik terapii poznawczo-behawioralnej. Dzięki nim młodzi ludzie mogą dowiedzieć się, jak lepiej radzić sobie w szkole i w życiu codziennym, a w razie potrzeby, jeśli te strategie okażą się niewystarczające, gdy istotnie utrudniają funkcjonowanie – skonsultować się ze specjalistą.
Jakie korzyści płyną z korzystania z Konkretnika dla młodych użytkowników? W jaki sposób spersonalizowane wskazówki mogą pomóc uczniom w radzeniu sobie z codziennymi trudnościami?
Konkretnik dostarcza młodzieży wskazówki dotyczące tego, jak radzić sobie z określonymi trudnościami na co dzień: z rozpraszalnością uwagi, nadmierną przerzutnością, zwiększoną męczliwością uwagi, czy trudnościami w planowaniu nauki, realizacją codziennych obowiązków. Ale wskazówki te dostosowane są do konkretnego rodzaju identyfikowanych trudności. Dzięki ich ćwiczeniu nastolatkowie będą mogli w pełni korzystać ze swoich możliwości intelektualnych, a trudności z uwagą i impulsywnością w myśleniu nie będą obniżały uzyskiwanych wyników.
Jak Konkretnik wskazuje, kiedy warto skonsultować się ze specjalistą? Jakie elementy testu sugerują potrzebę dalszej diagnostyki lub profesjonalnego wsparcia?
Wyniki testu proponowanego nastolatkom określają wstępnie rozmiar trudności i stopień, w jakim wpływają one na funkcjonowanie szkolne, rodzinne i rówieśnicze. Identyfikacja bardzo dużego nasilenia trudności (czyli wtedy, gdy kłopoty obecne są przez większość czasu każdego dnia, przez większość dni w tygodniu) w połączeniu z zaburzającym wpływem na każdy obszar funkcjonowania nastolatka sugeruje potrzebę konsultacji ze specjalistą.
Jeszcze raz przypomnę, że wyniki testu nie zastępują profesjonalnej diagnozy, ale pomagają przyjrzeć się trudnościom, wprowadzić podstawowe interwencje pozwalające nieco lepiej radzić sobie w codziennych sytuacjach.
W jaki sposób dbacie o anonimowość i bezpieczeństwo danych użytkowników Konkretnika? Czy test gromadzi dane umożliwiające identyfikację respondentów?
Konkretnik jest anonimowym testem, uczestnicy nie podają swoich danych osobowych, więc nie mogą być one gromadzone. W celu określenia adekwatnych wskazówek nastolatek podaje swój wiek, płeć, miejscowość i szkołę, do której chodzi. Pozwoli to na włączenie tej szkoły do programu, jeśli wcześniej sama tego nie zrobiła oraz otrzymanie materiałów profilaktyczno-edukacyjnych przez nauczycieli.
Czy docelowo takie narzędzie będzie implementowane w szkołach? Jakie są główne wyzwania w implementacji narzędzia w placówkach edukacyjnych?
W ramach projektu organizowane jest także wsparcie dla szkół, ponieważ deficyty uwagi, impulsywność w myśleniu i działaniu, nadruchliwość i trudności w regulacji emocji uczniów, to szczególne wyzwanie dla nauczycieli. Tak jak wcześniej wspomniałam – szkoły, które zgłoszą się do programu Konkret, otrzymają zestaw materiałów edukacyjnych, w tym m.in. szkolenie dla nauczycieli i scenariusz lekcji, zapoznającej młodych ludzi z metodami radzenia sobie trudnościami w szkole. Najbardziej zaangażowane w program placówki zostaną wyróżnione i otrzymają nagrody, wśród których najbardziej atrakcyjna wydaje się budka wyciszająca, ale także timery oraz warsztaty dla uczniów i szkolenia dla nauczycieli, które przeprowadzą specjaliści z Centrum CBT EDU.
Jak widzi Pani przyszłość narzędzi diagnostycznych takich jak Konkretnik w kontekście wspierania młodzieży? Jakie są plany rozwoju lub aktualizacji tego narzędzia?
Przebodźcowanie młodzieży powoduje, że takie narzędzia, które pomagają radzić sobie z pojawiającymi się trudnościami w zakresie koncentracji uwagi i związanymi z nią obszarami, są i będą potrzebne.
Dodatkowo, coraz częściej, zarówno w pracy z dziećmi, jak i rodzicami wykorzystywane są aplikacje, dzięki którym w czasie wyznaczonym przez zainteresowanych korzystają oni z proponowanych materiałów. Z pewnością narzędzie będzie przez nas aktualizowane, jeśli ma być adekwatne do potrzeb młodych ludzi. O przyszłości narzędzia nie chcemy mówić publicznie przez ewaluacją dotychczasowych etapów.
