Anna Dresler, psycholog, psychoterapeuta, psychotraumatolog
Współczesna młodzież dorasta w świecie, w którym media społecznościowe stały się nieodłączną częścią codzienności. To właśnie tam młodzi ludzie komunikują się, budują swoją tożsamość, szukają inspiracji i uznania. Jednak za pozornie niewinnym scrollowaniem często kryje się presja, porównania i nieustanne dążenie do perfekcji. Idealizowane wizerunki ciała, filtry i wyretuszowane zdjęcia coraz częściej wpływają na samoocenę, emocje i relację z własnym ciałem, prowadząc niekiedy do poważnych problemów psychicznych i zaburzeń odżywiania.
O tym, jak media społecznościowe kształtują obraz ciała młodzieży, jakie mechanizmy stoją za ich wpływem i w jaki sposób można chronić młodych ludzi przed destrukcyjnymi skutkami internetowej presji, rozmawiamy z psycholożką i psychoterapeutką, Anną Dresler.
Zapraszamy do lektury wywiadu.
Jakie znaczenie mają dzisiaj media społecznościowe w życiu młodzieży?
Media społecznościowe odgrywają obecnie kluczową rolę w życiu młodych ludzi – są nie tylko formą komunikacji, ale również przestrzenią budowania tożsamości, samoekspresji i przynależności społecznej. Platformy takie jak Instagram, TikTok, czy Snapchat stały się integralną częścią codzienności, dostarczając młodzieży informacji, rozrywki, inspiracji oraz możliwości tworzenia wizerunku siebie.
Z badań i przeglądu literatury wynika, że młodzi użytkownicy często definiują swoją wartość poprzez reakcje innych – liczbę polubień, komentarzy, czy obserwujących. To powoduje, że media społecznościowe silnie wpływają na ich samoocenę i emocje. Jednocześnie stanowią one ważne źródło wiedzy, kontaktów towarzyskich i wsparcia emocjonalnego.
Z drugiej strony, intensywne korzystanie z mediów wiąże się z ryzykiem uzależnienia, cyberprzemocy, czy spadku koncentracji, co pokazuje, że rola tych platform jest ambiwalentna – mogą one zarówno wspierać, jak i zaburzać rozwój psychospołeczny młodzieży.
Czy zauważa Pani wzrost liczby młodych osób, które borykają się z zaburzeniami odżywiania, odkąd media społecznościowe stały się powszechnie używane?
Tak, zarówno dane literaturowe, jak i obserwacje kliniczne potwierdzają wzrost liczby młodych osób zmagających się z zaburzeniami odżywiania od momentu upowszechnienia się mediów społecznościowych. Idealizowane wizerunki ciała, promowane zwłaszcza na Instagramie i TikToku, przyczyniają się do rosnącej presji wyglądu i perfekcji.
Młodzież, porównując się do wyretuszowanych i filtrowanych zdjęć, częściej odczuwa niezadowolenie z własnego wyglądu, co może prowadzić do rozwoju zachowań restrykcyjnych, nadmiernych ćwiczeń, czy kompulsywnego objadania się. Badania potwierdzają, że im większa ekspozycja na treści związane z wyglądem i dietą, tym wyższe ryzyko pojawienia się objawów anoreksji i bulimii.
Jakie mechanizmy w mediach społecznościowych przyczyniają się do promowania nierealistycznych standardów piękna i ciała?
Najważniejszym mechanizmem są algorytmy, które promują treści wzbudzające silne emocje – w tym zdjęcia idealnych ciał i „przemian”. Algorytmy Instagrama czy TikToka wzmacniają przekaz, który podkreśla szczupłość, młodość i perfekcję. Dodatkowo, filtry i aplikacje do edytowania zdjęć tworzą zniekształcony obraz rzeczywistości, prowadząc do powstawania „cyfrowych ideałów”, z którymi młodzież się porównuje. Media stosują też mechanizmy nagradzania (polubienia, komentarze), które wzmacniają potrzebę dopasowania się do estetycznych norm, aby uzyskać akceptację społeczną. W efekcie użytkownicy uczą się, że wartość człowieka mierzona jest wyglądem.
Jakie są najczęstsze reakcje młodzieży na wyidealizowane obrazy ciała prezentowane w sieci?
Reakcje młodzieży na wyidealizowane obrazy ciała są zróżnicowane. Wśród najczęstszych można wymienić niezadowolenie z własnego wyglądu, porównywanie się z innymi, spadek samooceny oraz poczucie presji, by wyglądać lepiej. W rezultacie wielu młodych ludzi zaczyna eksperymentować z dietami, intensywnymi treningami czy zabiegami estetycznymi, dążąc do osiągnięcia pożądanego efektu. Część z nich reaguje również lękiem, wstydem lub poczuciem bycia „gorszym”. Jednocześnie coraz więcej młodych osób podchodzi do tego zjawiska w sposób bardziej świadomy – zwłaszcza ci, którzy posiadają wyższą świadomość medialną i rozumieją, że większość treści publikowanych w sieci jest mocno edytowana i nie odzwierciedla rzeczywistości.
Czy młodzież jest świadoma manipulacji w mediach społecznościowych (np. filtrów, edytowania zdjęć)?
Świadomość manipulacji istnieje, ale nie zawsze przekłada się na odporność psychologiczną. Młodzież często deklaruje, że wie o stosowaniu filtrów i retuszu, jednak mimo tej wiedzy wciąż odczuwają presję, by dorównać ideałom z sieci.
Oznacza to, że sama wiedza nie chroni przed emocjonalnym wpływem. To tzw. świadomość bez odporności – młodzi wiedzą, że obraz jest zmanipulowany, ale i tak czują się wobec niego niewystarczający.
Jak media społecznościowe kształtują poczucie własnej wartości młodzieży, zwłaszcza w kontekście wagi i wyglądu ciała?
Media społecznościowe stają się lustrem, w którym młodzież szuka potwierdzenia własnej wartości. Liczba polubień i komentarzy często stanowi miarę samooceny. Młodzież zaczyna utożsamiać atrakcyjność z wartością osobistą. Porównywanie się z idealizowanymi wizerunkami powoduje spadek samooceny, poczucie wstydu i niskiej wartości. Osoby, które częściej publikują treści związane z wyglądem, są bardziej narażone na lęk, perfekcjonizm i niezadowolenie z siebie. W ten sposób media stają się czynnikiem ryzyka dla zdrowia psychicznego i rozwoju zaburzeń odżywiania.
Jakie role w rozwoju zaburzeń odżywiania mogą odgrywać grupy wsparcia i subkultury online, np. „fitspo” czy „thinspo”?
Chciałabym zwrócić uwagę, iż subkultury takie jak fitspo (fit inspiration), czy thinspo (thin inspiration) mogą pełnić dwojaką rolę. Z jednej strony, oferują poczucie wspólnoty i wsparcia, ale z drugiej — często wzmacniają patologiczne wzorce zachowań. Treści typu thinspo gloryfikują ekstremalną szczupłość, kontrolę nad jedzeniem i „dyscyplinę” ciała, co może prowadzić do internalizacji nierealnych standardów i rozwoju zaburzeń odżywiania. Z kolei fitspo, mimo pozorów promowania zdrowia, często koncentruje się na wyglądzie, a nie na dobrostanie. Dla wielu młodych ludzi stają się one źródłem presji i porównań, a nie realnego wsparcia.
W jakim stopniu młodzież porównuje się do innych użytkowników mediów społecznościowych, a jak to może prowadzić do zaburzeń odżywiania?
Porównywanie się do innych jest jednym z kluczowych mechanizmów wpływu mediów społecznościowych na młodzież. Większość nastolatków codziennie ocenia swój wygląd, styl życia, czy popularność w odniesieniu do tego, co widzi w sieci. Tego rodzaju porównania mają charakter „w górę” – młodzi porównują się do osób, które uznają za atrakcyjniejsze, szczęśliwsze lub bardziej popularne. Skutkiem jest obniżenie samooceny, poczucie gorszości i niezadowolenie z własnego ciała. Z czasem pojawia się dążenie do zmiany wyglądu – poprzez restrykcyjne diety, nadmierne ćwiczenia lub unikanie jedzenia. Mechanizm ten może prowadzić do zaburzeń odżywiania, zwłaszcza u osób o niskim poczuciu własnej wartości lub podatnych na opinię otoczenia.
Jakie ryzyko wiąże się z dostępem do treści na temat diet, ćwiczeń czy odchudzania w internecie, które są niezdrowe lub wręcz szkodliwe?
Ryzyko polega przede wszystkim na tym, że wiele z tych treści nie ma podstaw naukowych i promuje skrajne, niebezpieczne praktyki – głodówki, diety eliminacyjne, detoksy, nadmierny wysiłek fizyczny, czy stosowanie suplementów bez kontroli specjalisty.
Takie przekazy mogą wywoływać u młodzieży poczucie winy z powodu jedzenia, lęk przed przytyciem i błędne koło restrykcji i objadania się. Często są one prezentowane w atrakcyjnej, wizualnej formie, co zwiększa ich siłę oddziaływania. W konsekwencji prowadzą do zaburzeń metabolicznych, problemów hormonalnych, ale przede wszystkim do zaburzeń psychicznych – depresji, lęku i niskiej samooceny.
Czy występuje trend „gloryfikowania” zaburzeń odżywiania w mediach społecznościowych? Jeśli tak, to jakie skutki może to mieć dla młodzieży?
Tak, obserwuje się niebezpieczny trend gloryfikowania zaburzeń odżywiania, szczególnie w środowiskach skupionych wokół haseł takich jak „pro-ana” (pro-anoreksja), czy „pro-mia” (pro-bulimia). Treści te przedstawiają chorobę jako styl życia lub sposób na osiągnięcie perfekcyjnego wyglądu. Tego typu przekazy normalizują zachowania chorobowe, tworzą poczucie wspólnoty opartej na cierpieniu i utrwalają destrukcyjne wzorce. Młodzież, trafiając na takie treści, może postrzegać anoreksję czy bulimię jako coś pożądanego lub „modnego”, co znacząco utrudnia wczesną interwencję i zwiększa ryzyko rozwoju pełnoobjawowych zaburzeń odżywiania.
W jaki sposób media społecznościowe mogą pogłębiać istniejące problemy psychiczne u młodzieży, takie jak niskie poczucie własnej wartości, lęk czy depresja?
Na pewno wzmacniają negatywne emocje poprzez mechanizm nieustannej oceny i porównywania się. Widok idealnych ciał, sukcesów, czy szczęśliwych relacji innych osób może pogłębiać poczucie bezwartościowości, osamotnienia i braku kontroli nad własnym życiem. U młodzieży z niskim poczuciem własnej wartości rośnie ryzyko lęku, depresji, a także zaburzeń odżywiania, ponieważ media działają jak soczewka powiększająca wszystkie deficyty emocjonalne. Presja bycia „idealnym” w sieci powoduje stres, zmęczenie psychiczne i poczucie, że nigdy nie jest się wystarczająco dobrym.
Czy młodzież spędzająca dużo czasu w mediach społecznościowych może być bardziej narażona na rozwój zaburzeń odżywiania?
Tak, istnieje wyraźna zależność między ilością czasu spędzanego w mediach społecznościowych, a nasileniem objawów związanych z zaburzeniami odżywiania. Dłuższa ekspozycja na idealizowane wizerunki ciała zwiększa częstotliwość porównań społecznych, niezadowolenie z wyglądu i skłonność do kontrolowania wagi.
Badania wykazują, że młodzież korzystająca z mediów społecznościowych ponad trzy godziny dziennie częściej przejawia objawy typowe dla anoreksji i bulimii, takie jak restrykcyjne jedzenie, unikanie posiłków, czy nadmierne ćwiczenia.
Jakie znaczenie mają influencerzy i celebryci w kształtowaniu postaw młodzieży wobec jedzenia, ciała i odżywiania?
Influencerzy i celebryci są współczesnymi wzorcami dla młodzieży. Ich styl życia, wygląd i nawyki żywieniowe mają ogromny wpływ na zachowania młodych odbiorców. Wiele osób utożsamia atrakcyjność i sukces z tym, co prezentują znane osoby w sieci.
Problem pojawia się wtedy, gdy influencerzy promują nierealistyczne ideały, ekstremalne diety, czy nadmierną kontrolę nad ciałem. Ich przekaz często jest nieświadomie destrukcyjny, ponieważ młodzież rzadko zdaje sobie sprawę, że prezentowane treści są efektem współpracy z markami, filtrów i retuszu.
Czy widzi Pani zjawisko „influencerów zdrowia”, którzy promują ekstremalne diety lub nierealistyczne standardy, i jakie ma to konsekwencje?
Tak, zjawisko tzw. „influencerów zdrowia” jest bardzo powszechne. Osoby te często nie mają wykształcenia dietetycznego ani psychologicznego, a mimo to doradzają w kwestiach żywienia czy odchudzania. Promują rygorystyczne plany dietetyczne, głodówki lub detoksy, które są szkodliwe dla organizmu, szczególnie w okresie dojrzewania.
Konsekwencją jest nie tylko ryzyko fizycznego wyniszczenia, ale również powstawanie poczucia winy i wstydu, gdy młoda osoba nie potrafi sprostać narzuconym standardom. Takie treści mogą prowadzić do zaburzeń odżywiania, ortoreksji oraz zniekształconego postrzegania zdrowego stylu życia.
Czy media społecznościowe mogą stać się platformą promującą zdrowe podejście do ciała i odżywiania? Jeśli tak, to jakie działania powinny być podejmowane?
Media społecznościowe mają ogromny potencjał, by promować zdrowe podejście do ciała, jedzenia i psychicznego dobrostanu. Wymaga to jednak świadomej moderacji treści i odpowiedzialnych działań twórców. Niezbędne są kampanie społeczne promujące różnorodność ciała, autentyczność i samoakceptację, a także współpraca z psychologami i dietetykami, którzy prezentują rzetelne informacje. Pozytywnym przykładem są ruchy body positive i body neutrality, które uczą, że zdrowie i wartość człowieka nie zależą od wyglądu.
Jakie są najlepsze praktyki w edukacji młodzieży na temat zdrowego korzystania z mediów społecznościowych, aby zapobiegać zaburzeniom odżywiania?
Najlepsze efekty przynosi edukacja medialna i emocjonalna prowadzona już od najmłodszych lat. Młodzież powinna uczyć się rozpoznawać manipulacje w przekazach medialnych, krytycznie analizować treści oraz odróżniać zdrowe wzorce od szkodliwych. Ważne jest również kształtowanie kompetencji emocjonalnych – nauka samoakceptacji, pracy z emocjami i budowania poczucia własnej wartości niezależnie od wyglądu. Szkoły, rodzice i psychologowie powinni współpracować w tym zakresie, wprowadzając programy profilaktyczne i warsztaty na temat wpływu mediów na obraz ciała.
Jakie działania mogą podjąć psycholodzy, rodziny czy szkoły, aby zminimalizować negatywny wpływ mediów społecznościowych na młodzież w kontekście zaburzeń odżywiania?
Kluczowe jest stworzenie środowiska opartego na wsparciu, zrozumieniu i otwartej komunikacji. Psycholodzy powinni prowadzić warsztaty z samoakceptacji i krytycznego myślenia wobec mediów. Rodziny mogą wspierać dzieci poprzez rozmowy, zainteresowanie ich światem online i modelowanie zdrowych wzorców zachowań.
Szkoły powinny wdrażać programy profilaktyczne, w tym edukację o emocjach, zdrowiu psychicznym i wpływie mediów. Wczesna interwencja, gdy pojawiają się objawy niezadowolenia z ciała czy obsesyjnych zachowań żywieniowych, może zapobiec rozwojowi choroby.
Jakie sygnały w zachowaniu młodzieży powinny zwrócić uwagę rodziców i nauczycieli, aby szybko zauważyć potencjalne problemy związane z zaburzeniami odżywiania?
Niepokojące sygnały mogące świadczyć o problemach związanych z postrzeganiem własnego ciała to między innymi nagła utrata wagi lub unikanie posiłków, obsesyjne liczenie kalorii, częste ważenie się i porównywanie z innymi, a także nadmierna aktywność fizyczna. U niektórych młodych osób pojawia się wycofanie społeczne, wstyd związany z wyglądem, drażliwość, lęk lub spadek nastroju. Alarmującym zachowaniem może być również częste przebywanie w łazience po posiłkach, co może wskazywać na prowokowanie wymiotów, oraz publikowanie w internecie treści dotyczących diet, detoksów czy „idealnych sylwetek”. Wczesne zauważenie tych objawów jest niezwykle ważne, ponieważ pozwala szybko zareagować i skierować młodą osobę po odpowiednią pomoc psychologiczną.
Jakie są rekomendacje dla młodzieży, aby zachować zdrową równowagę między korzystaniem z mediów społecznościowych a troską o swoje zdrowie i dobre samopoczucie?
Najważniejsze jest zachowanie umiaru i świadomości w korzystaniu z mediów społecznościowych. Warto ograniczać czas spędzany w sieci, obserwować profile promujące rozwój i autentyczność zamiast perfekcji, a także unikać porównań, pamiętając, że większość publikowanych treści jest edytowana i nie odzwierciedla rzeczywistości. Istotne jest również dbanie o równowagę między światem online i offline, rozwijanie pasji niezwiązanych z wyglądem oraz szukanie wsparcia u bliskich w momentach presji lub stresu. Świadome korzystanie z mediów, oparte na wartościach, a nie na wizerunku, stanowi fundament zdrowia psychicznego i emocjonalnego dobrostanu.
