Mobbing, czyli uporczywe nękanie i zastraszanie w miejscu pracy, to problem, który dotyka coraz większej liczby osób na całym świecie. Choć przez długi czas był zjawiskiem ukrywanym i bagatelizowanym, dziś coraz częściej wychodzi na jaw, budząc szeroki społeczny alarm. Konsekwencje mobbingu wykraczają daleko poza mury firmy, prowadząc do poważnych zaburzeń psychicznych, a nawet fizycznych u ofiar.
W niniejszym wywiadzie psycholożka, Klaudia Woźniak, omawia zagadnienie mobbingu – definiuje go, przedstawia jego typowe przejawy oraz przyczyny. Omawia również wpływ mobbingu na zdrowie psychiczne i fizyczne ofiar, a także sposoby przeciwdziałania temu zjawisku. Zapraszamy do lektury.
Czym jest mobbing? Jakie kryteria muszą być spełnione by móc określić, że mamy do czynienia z takim zjawiskiem?
Zgodnie z definicją zawartą w Kodeksie Pracy, mobbingiem nazywamy działania, które dotyczą pracownika i polegają na uporczywym i długotrwałym nękaniu czy zastraszaniu. Działania takie mogą mieć charakter poniżania, ośmieszania, szeroko rozumianego izolowania pracownika. Mówimy tutaj więc o zachowaniach mających na celu wyrządzenie szkody psychicznej danej osobie poprzez negatywne uwagi, krytykę, czy też rozpowszechnianie niezgodnych z prawdą informacji na temat tej osoby. Przykładem mobbingu może być rozsiewanie plotek, nieuzasadnione grożenie utratą pracy, utrudnianie wykonywania pracy, wydawanie niemożliwych do zrealizowania poleceń, czy zmuszanie do działań szkodliwych dla zdrowia, np. niezgodnych z zasadami BHP.
Czy rośnie liczba osób, które zgłaszają się pomoc do specjalistów z uwagi na to, że padli ofiarą mobbingu?
Obecnie w pracy terapeutycznej i wsparciu psychologicznym rośnie liczba osób, zgłaszających się po pomoc w trudnościach ogółem. Często osoby zgłaszają się z innymi objawami, które mogą bezpośrednio wynikać z doświadczania mobbingu, jak np. przewlekły stres, niskie poczucie własnej wartości, wysoki poziom lęku, czy też obniżony nastrój. To właśnie w trakcie terapii wspólnie z pacjentem/klientem dochodzi się do przyczyny pogorszenia samopoczucia.
Czy w dzisiejszych czasach częściej dochodzi do mobbingu, czy po prostu częściej o tym mówimy?
Możemy uznać, że zjawisko mobbingu istnieje od zawsze, jednak wcześniej się o nim nie mówiło. Moim zdaniem duże znaczenie ma tutaj większa świadomość społeczeństwa w tym zakresie, jak również mniej uprzedzeń, a tym samym mniejszy lęk związany ze zgłoszeniem się do psychologa czy psychoterapeuty.
Gdzie leży granica pomiędzy oczekiwaniami przełożonego a zachowaniami mobbingowymi?
Granica jest niestety bardzo cienka. Przełożony może wyznaczać pracownikowi kary dyscyplinarne, na różne sposoby egzekwować wykonywanie obowiązków, np. poprzez zostawanie po godzinach pracy. Myślę, że warto tutaj zdać się na samoobserwację i reagować w sytuacjach, kiedy każdy kontakt z przełożonym oraz przebywanie w miejscu pracy zaczyna budzić duże napięcie, stres, lęk i trudno jest znaleźć inne przyczyny takiego pogorszenia samopoczucia.
Czy mobbing dotyczy tylko sytuacji w pracy, czy to szersze pojęcie?
Mobbing najczęściej dotyczy miejsca pracy. Niekiedy jednak określenie „mobbing” rozumiane jest jako odmiana przemocy psychicznej, które ma na celu zastraszenie, poniżenie oraz wyizolowanie danej jednostki z grupy. Jest to zatem szersza definicja, które nie odnosi się wyłącznie do miejsca pracy.
Mobbing może być przejawiany również ze strony drugiego współpracownika, nie tylko przełożonego.
Jak mobbing wpływa na psychikę człowieka? Czy można powiedzieć, że jedni mają twardszy charakter a drudzy są bardziej wrażliwsi? Czy każdy inaczej reaguje na mobbing?
Jesteśmy różni więc każdy inaczej będzie reagował na przewlekły stres oraz doświadczenie przemocy czy agresji. Z pewnością mobbing negatywnie wpływa na funkcjonowanie i samopoczucie jednostki. Jak wspomniałam wcześniej, możliwymi konsekwencjami może być uczucie odosobnienia, obniżenie nastroju, wzmożone uczucia napięcia i niepokoju, obniżenie poczucia własnej wartości i sprawczości, jak również utrata motywacji do pracy. Niekiedy może to prowadzić do zaburzeń depresyjnych, a nawet myśli czy prób samobójczych.
Reakcje na mobbing również mogą być różne. Istnieje grupa osób, która nastawiona będzie na działanie, a tym samym poszukiwanie możliwości wsparcia, udowodnienia mobbingu i ukarania sprawcy. Inna grupa osób może przejawiać postawę uległą wobec takich zachowań.
Czy nękanie psychiczne może też wywoływać objawy fizyczne?
Oczywiście, że jest to możliwe, a nawet bardzo prawdopodobne. Faktem jest, że odczuwamy emocje w naszym ciele, w tym również stres i lęk. Może się to objawiać różnymi dolegliwościami somatycznymi, np. bólem głowy, nudnościami. Możliwe jest także występowanie zaburzeń snu i apetytu.
Czy mobber zdaje sobie sprawę ze swoich zachowań przemocowych?
Z definicji mobbing zakłada, że zachowania przejawiane przez mobbera są umyślne. Już samo pojęcie agresji mówi nam, że zachowanie to musi być intencjonalne, zakładać celowe wyrządzenie krzywdy drugiej osobie. Trudno zatem mówić tutaj o braku świadomości w tym zakresie. Możliwe jest jednak, że sprawca mobbingu nie będzie przewidywał długofalowych konsekwencji swoich działań oraz ich wpływu na innych.
Czy w przypadku mobbingu jest tak, że wszyscy o tym wiedzą, tylko zachowują milczenie, żeby się nie narazić przełożonemu?
Nie chciałabym tak generalizować. Z pewnością trudniej jest przeciwstawić się przełożonemu niż współpracownikowi, ponieważ są to zupełnie inne relacje i może pojawiać się lęk o konsekwencje narażenia się pracodawcy, np. utrata pracy, brak płynności finansowej . Znaczenie mają tutaj różnice indywidualne, jak np. sposób radzenia sobie ze stresem, umiejętność asertywnej komunikacji lub jej brak, a także poziom empatii.
Jakie kroki należy podjąć, gdy padnie się ofiarą mobbingu?
Przede wszystkim od samego początku dobrze jest gromadzić dowody, ponieważ mobbing trzeba udowodnić, aby móc ukarać mobbera. Warto dokładnie notować wszelkie przejawy mobbingu, nagrywać rozmowy, zapisywać wiadomości sms oraz maile. Jeśli to możliwe, dobrze jest zadbać o świadków. Jeśli mobbing doświadczany jest ze strony współpracownika czy przełożonego można zgłosić ten fakt pracodawcy, który powinien podjąć kroki celem ochrony pracownika. Doświadczanie mobbingu można zgłosić również do Państwowej Inspekcji Pracy. Co ważne, można to zrobić również anonimowo. Pracownik może zadbać o siebie rozwiązując umowę bez okresu wypowiedzenia odpowiednio to uzasadniając. Ostatecznie sprawę tę można skierować do sądu. Dobrze jest też zatroszczyć się o siebie, porozmawiać z bliską osobą, poszukać wsparcia, udać się do specjalisty.
Gdzie szukać wsparcia psychicznego?
Wsparcie dla dorosłych osób w kryzysie można uzyskać pod numerem telefonu 116 123. Pomocy można szukać również u specjalistów w prywatnym gabinecie, w poradniach psychologicznych, czy innych instytucjach, świadczących pomoc także w ramach NFZ. Najłatwiejszym krokiem jest wyszukanie specjalisty bądź takiej placówki w internecie, blisko miejsca zamieszkania.
Jak wygląda pomoc ofierze mobbingu? Jak wygląda terapia?
To zależy jakie znaczenie dana osoba przypisuje mobbingowi, jak to przeżywa i czego potrzebuje. Często pomoc zakłada wsparcie w regulacji emocji, wzmacnianie poczucia sprawczości oraz własnej wartości, rozwijanie postawy asertywnej, sprzyjającej radzeniu sobie w tego typu sytuacjach.
Czy można ustrzec się przed mobbingiem? Zabezpieczyć się?
Dobrze jest zaufać własnej intuicji, być wyczulonym na sygnały , kiedy ktoś przekracza nasze granice i czujemy przy nim wysoki poziom napięcia, stresu czy niepokoju. Warto dbać o własne granice w relacjach z innymi, w pewien sposób trenować tę umiejętność, dbać o swoje prawa, nie rezygnować z własnych potrzeb.
A co z mobberem – jakie działania – poza prawnymi – należałoby podjąć? Czy mobber również powinien się leczyć?
Myślę, że powinien rozważyć taką opcję, popracować nad nieagresywnymi formami komunikacji, regulacją emocji, uwrażliwić się na emocje i potrzeby innych. Czasami może wskazana będzie zmiana stanowiska pracy, bo być może obecne stanowisko jest źródłem dużego stresu i napięcia. Do terapii jednak nie można nikogo zmusić.
Czy można powiedzieć, że są osoby, które w każdym miejscu pracy będą przyjmowały rolę ofiary, a inne zawsze będą w roli mobbera?
Jestem ostrożna z takimi jednoznacznymi stwierdzeniami. Taki pogląd świadczyłby o tym, że ludzie się nie zmieniają i w każdych sytuacjach, zawsze zachowują się w określony sposób. A tak nie jest. Myślę, że są grupy osób, które mogą mieć skłonności do wykorzystywania swojej przewagi w relacjach z innymi, przekraczania granic drugiej osoby, cechują się niskim poziomem empatii, a to sprzyja przejawianiu tego typu zachowań.
