Współczesna rodzina mierzy się z wieloma wyzwaniami – od codziennych trudności wychowawczych, przez przeciążenie obowiązkami, po problemy emocjonalne zarówno dzieci, jak i dorosłych. W natłoku informacji, oczekiwań i zmian, coraz więcej rodziców szuka wsparcia u specjalistów. Zrozumienie roli psychologów i terapeutów w codziennym wspieraniu rodziców oraz rozpoznawanie sygnałów, kiedy taka pomoc jest potrzebna, to klucz do budowania zdrowych i szczęśliwych rodzin. Wsparcie specjalistów może przybierać różne formy, od indywidualnej pracy z rodzicem po terapię całego systemu rodzinnego. W niniejszym wywiadzie z psycholożką, Weroniką Matachowską, przybliżamy jak rozpoznać, że dziecko lub rodzic potrzebują wsparcia psychologicznego i jakie formy terapii najlepiej sprawdzają się w różnych sytuacjach.
Zapraszamy do lektury.
Jaką rolę pełnią psycholodzy i terapeuci w codziennym wspieraniu rodziców, zarówno w kontekście problemów wychowawczych, jak i osobistych trudności?
Psycholodzy i terapeuci wspierają rodziców w zrozumieniu zachowań dzieci, regulowaniu emocji i budowaniu skutecznych strategii wychowawczych. Pomagają także w pracy nad własnymi trudnościami emocjonalnymi, które mogą wpływać na jakość relacji rodzinnych. Ich rolą jest towarzyszenie w zmianie i wzmacnianie zasobów rodziny. Rodzicielstwo wiąże się z ogromną odpowiedzialnością i nieustannym podejmowaniem decyzji – często w warunkach stresu, zmęczenia i silnych emocji. Specjaliści pomagają uporządkować te doświadczenia, nadać im sens i odnaleźć skuteczne sposoby radzenia sobie z trudnościami. W kontekście wychowawczym psycholog może wspierać rodziców w lepszym rozumieniu zachowań dziecka, jego potrzeb rozwojowych, emocji i sposobów reagowania. Często trudności dziecka – takie jak agresja, wycofanie, nieposłuszeństwo czy lęk – mają swoje źródło w niezaspokojonych potrzebach emocjonalnych lub w nieefektywnych wzorcach komunikacji w rodzinie. Terapeuta pomaga zauważyć te zależności i wspólnie z rodzicami wypracowuje nowe strategie wychowawcze, bardziej adekwatne do wieku, temperamentu i sytuacji dziecka. Równie ważnym obszarem pracy jest wsparcie rodziców w ich osobistych trudnościach – zmagania z ich własnymi emocjami, historią, przekonaniami i trudnościami. W wielu przypadkach rodzice doświadczają problemów z niską samooceną, wypaleniem, nierozwiązanym żalem z przeszłości, czy kryzysem w relacji partnerskiej – które nieświadomie przenoszą się na relację z dzieckiem. Psycholog pomaga rozpoznać te mechanizmy, zrozumieć, jak wpływają one na codzienne funkcjonowanie rodziny, i daje narzędzia do ich zmiany.
Współpraca z psychologiem może również obejmować pracę nad wzorcami komunikacyjnymi w rodzinie. Często rodzice nie zdają sobie sprawy, że sposób, w jaki się zwracają do dziecka – ton głosu, słowa, reakcje – ma kluczowe znaczenie dla tego, jak dziecko reaguje i jak postrzega relacje z dorosłymi. Terapeuta uczy, jak wyrażać swoje emocje i potrzeby w sposób asertywny i empatyczny, jak słuchać dziecka, a nie tylko mówić do niego, oraz jak budować atmosferę zaufania i wzajemnego szacunku. Ostatecznie rola psychologa i terapeuty to nie tylko pomoc w „rozwiązywaniu problemów”, ale także towarzyszenie rodzicom w budowaniu zdrowych, satysfakcjonujących relacji rodzinnych. Dzięki takiemu wsparciu rodzice zyskują większą pewność siebie, czują się mniej samotni w wyzwaniach rodzicielskich i mają więcej zasobów, by skutecznie wspierać swoje dzieci.
Jakie są najczęstsze wyzwania, z którymi zgłaszają się rodzice? Czy istnieją typowe sytuacje, które wymagają interwencji specjalisty?
Rodzice coraz częściej szukają pomocy psychologicznej w obliczu trudności, z którymi nie potrafią sobie poradzić samodzielnie – mimo starań, rozmów z bliskimi, czy sięgania po porady w internecie. Współczesne rodzicielstwo to ogromne wyzwanie: szybko zmieniające się realia, presja społeczna, brak czasu, przeciążenie obowiązkami i obawa przed popełnieniem błędu sprawiają, że wielu rodziców doświadcza frustracji, niepewności i zmęczenia.
Rodzice coraz częściej szukają pomocy psychologicznej z powodu różnorodnych wyzwań, które pojawiają się w codziennym życiu ich dzieci. Do najczęstszych należą trudności wychowawcze, takie jak agresja, bunt, impulsywność czy całkowite wycofanie dziecka, a także problemy z motywacją do nauki i konfliktami z rówieśnikami lub rodzeństwem. Wiele rodzin zgłasza także niepokojące objawy emocjonalne – lęki, depresję, trudności z regulacją emocji, psychosomatyczne dolegliwości oraz silne wahania nastroju. Dużym wyzwaniem są sytuacje kryzysowe, takie jak rozwód rodziców, śmierć bliskiej osoby czy przeprowadzka, które mogą znacząco wpływać na samopoczucie i zachowanie dziecka. Nie brakuje też problemów relacyjnych w samej rodzinie – trudności w komunikacji, narastające napięcia oraz różnice w stylach wychowawczych między rodzicami często pogłębiają chaos i frustrację. Wsparcia wymagają również rodziny dzieci z ADHD, autyzmem, opóźnieniem rozwoju mowy czy zaburzeniami sensorycznymi, które potrzebują indywidualnego podejścia i zrozumienia specyfiki trudności. Coraz powszechniejsza jest także presja szkolna i społeczna, która objawia się przeciążeniem obowiązkami, lękiem przed oceną, trudnościami w relacjach czy doświadczeniem hejtu online – wyzwaniami, z którymi zarówno dzieci, jak i ich opiekunowie często nie potrafią sobie samodzielnie poradzić.
Typowe sytuacje, które zdecydowanie wymagają interwencji specjalisty, to m.in.: samookaleczenia, myśli samobójcze, nagłe zmiany nastroju i zachowania, agresja wobec siebie lub innych, zaburzenia snu i odżywiania, uporczywe objawy lękowe, izolowanie się od otoczenia, spadek funkcjonowania w szkole i w relacjach społecznych.
Jak rodzice mogą rozpoznać, że ich dziecko potrzebuje wsparcia psychologicznego lub że sytuacja w domu wymaga profesjonalnej interwencji?
Rozpoznanie, że dziecko potrzebuje pomocy psychologicznej, bywa dla rodziców trudne – szczególnie, gdy zmiany zachowania nie są bardzo gwałtowne, a objawy emocjonalne ukryte pod maską „trudnego charakteru”, czy „okresu dojrzewania”. Tymczasem wczesne zauważenie sygnałów świadczących o kryzysie lub przeciążeniu psychicznym może mieć ogromne znaczenie dla dalszego rozwoju dziecka i jego zdrowia emocjonalnego.
Jednym z najważniejszych i bezwzględnych sygnałów alarmowych są zachowania autodestrukcyjne – w tym samookaleczenia, myśli samobójcze, czy podejmowanie ryzykownych działań. W takich sytuacjach niezbędna jest natychmiastowa konsultacja ze specjalistą. Nie wolno tych sygnałów bagatelizować ani uznawać ich za „próbę zwrócenia na siebie uwagi” – są one wołaniem o pomoc i wymagają odpowiedzialnej reakcji.
Oprócz tego warto zwrócić uwagę na nagłe lub znaczne zmiany w zachowaniu dziecka. Jeśli dotąd było otwarte, a nagle wycofuje się z kontaktów społecznych, staje się drażliwe, impulsywne, agresywne lub nadmiernie lękliwe – może przeżywać trudności, z którymi nie potrafi sobie poradzić. Do sygnałów ostrzegawczych należą także: utrata zainteresowania dotychczasowymi pasjami, spadek motywacji do nauki, kłopoty z koncentracją, problemy ze snem (np. koszmary, budzenie się w nocy), pogorszenie apetytu lub jego nadmiar, a także trudności w regulowaniu emocji, takie jak wybuchy złości, nadmierna płaczliwość, stany przygnębienia, czy chroniczne napięcie.
Dzieci nie zawsze potrafią mówić o tym, co czują. Ich cierpienie często wyraża się poprzez ciało (np. bóle brzucha, bóle głowy bez wyraźnej przyczyny medycznej), zachowanie (np. bunt, apatia, agresja) lub relacje z innymi (np. izolacja, konflikty z rówieśnikami). To, co dla dorosłego może wydawać się „drobnostką”, dla dziecka może być źródłem ogromnego stresu. Nie bez znaczenia jest również atmosfera w domu. Gdy w rodzinie pojawia się długotrwałe napięcie, częste kłótnie, przemoc słowna lub emocjonalna, dziecko może przejmować na siebie ciężar emocjonalny dorosłych. W takich sytuacjach interwencja specjalisty może pomóc nie tylko dziecku, ale całej rodzinie – poprzez wprowadzenie zdrowych wzorców komunikacji, pracy nad relacjami i poprawę wzajemnego zrozumienia. Rodzice, którzy podejmują decyzję o konsultacji, pokazują dziecku, że jego emocje są ważne, że warto szukać pomocy i że każda trudność może być początkiem zmiany na lepsze.
W jaki sposób terapia indywidualna dla rodziców różni się od terapii rodzinnej? Kiedy warto zdecydować się na jeden, a kiedy na drugi rodzaj wsparcia?
Terapia indywidualna i terapia rodzinna to dwa różne podejścia psychoterapeutyczne, które – choć mogą mieć wspólny cel, jakim jest poprawa funkcjonowania rodziny – różnią się zakresem, metodą pracy i punktem wyjścia do zmiany.
Terapia indywidualna dla rodziców koncentruje się na osobistym doświadczeniu jednego z opiekunów. To bezpieczna przestrzeń, w której rodzic może przyjrzeć się własnym emocjom, schematom myślenia, przekonaniom i doświadczeniom z przeszłości, które wpływają na jego sposób wychowywania dzieci. Często okazuje się, że trudności w relacji z dzieckiem mają źródło w nierozwiązanych problemach osobistych, niskim poczuciu własnej wartości, przewlekłym stresie lub doświadczeniach z dzieciństwa. Podczas terapii indywidualnej możliwe jest przepracowanie tych tematów oraz nauczenie się nowych sposobów reagowania i komunikowania się – zarówno z dziećmi, jak i z innymi członkami rodziny. Z terapii indywidualnej rodzic może skorzystać również wtedy, gdy potrzebuje wsparcia w radzeniu sobie z wypaleniem rodzicielskim, nadmiernym poczuciem winy, trudnościami emocjonalnymi, które utrudniają mu pełnienie roli opiekuna, lub po prostu pragnie świadomie rozwijać się jako rodzic.
Z kolei terapia rodzinna obejmuje kilku członków rodziny (najczęściej rodziców i dzieci) i skupia się na interakcjach oraz dynamice relacyjnej. Tu nie pracuje się z jednym „problemowym” członkiem rodziny, lecz z całym systemem – zakładając, że trudność jednej osoby może być objawem napięć, nierównowagi lub nieskutecznej komunikacji w całej rodzinie. W czasie spotkań terapeuta pomaga rodzinie zidentyfikować wzorce, które utrudniają budowanie bliskości i porozumienia, a także wspólnie wypracować nowe sposoby komunikowania się, rozwiązywania konfliktów czy radzenia sobie z emocjami. Terapia rodzinna jest szczególnie wskazana, gdy w rodzinie panuje przewlekły konflikt, gdy jedno z dzieci przejawia trudne zachowania, a rodzice mają trudność z ustaleniem wspólnego podejścia wychowawczego, lub gdy dochodzi do częstych spięć, napięć lub „zimnej wojny” w relacjach rodzinnych, albo dominuje poczucie oddalenia emocjonalnego i braku zrozumienia między członkami rodziny, a także gdy rodzina przechodzi przez kryzys (np. rozwód, choroba, żałoba, zmiana miejsca zamieszkania) i potrzebuje wzmocnić swoją spójność.
Wybór między terapią indywidualną a rodzinną nie musi być ostateczny – często się zdarza, że te formy wsparcia się uzupełniają. Rodzic może pracować nad sobą indywidualnie, a równolegle cała rodzina korzysta z terapii systemowej. Decyzję o najlepszej formie pomocy warto podjąć w porozumieniu z psychologiem lub terapeutą, który po wstępnej konsultacji pomoże dobrać najodpowiedniejsze rozwiązanie, dopasowane do potrzeb i sytuacji konkretnej rodziny.
