Czy zdarzyło Ci się odczucie przytłoczenia sytuacją, ale mimo wszystko udało Ci się znaleźć w niej siłę i wyjść obronną ręką? Jeśli tak, to prawdopodobnie doświadczyłeś działania odporności psychicznej. Życie bywa pełne wyzwań. Od stresu w pracy po trudne relacje osobiste – każdy z nas mierzy się z różnymi przeciwnościami losu. Jak sobie z nimi radzić i zachować wewnętrzną równowagę? Kluczem jest odporność psychiczna – zdolność do efektywnego radzenia sobie z trudnościami i wychodzenia z nich silniejszym. W niniejszej rozmowie, psycholożka, Aleksandra Graf, opowiada o tym, czym jest odporność psychiczna, jak ją budować i dlaczego jest tak ważna w dzisiejszym świecie.
Zapraszamy do lektury wywiadu.
Czym jest odporność psychiczna?
Definicji odporności psychicznej jest wiele. Ja chciałbym spojrzeć na nią jako zdolność do radzenia sobie ze stresem, napięciem, presją oraz innymi trudnymi psychicznie sytuacjami. Odporność psychiczna pomaga nam w trudnych sytuacjach znaleźć zasoby, które chronią nas i pomagają radzić sobie z niesprzyjającymi sytuacjami. Co ważne, odporność psychiczna nie oznacza, że nic nas nie może „ruszyć”, że nie będziemy odczuwać nieprzyjemnych emocji, że coś nas nie zaboli, nie dotknie – odporność psychiczna mówi o tym, że potrafimy na te trudne sytuacje zareagować w konstruktywny i wspierający nas posób.
Czy odporność psychiczną, podobnie jak kondycję fizyczną, możemy w jakiś sposób budować, wzmacniać?
Jak najbardziej – odporność psychiczną możemy budować i wzmacniać w ciągu całego naszego życia.
Jak zatem możemy tę naszą odporność na stres, różnorodne problemy, budować?
Na wiele różnych sposobów – nie ma tu jednego słusznego przepisu :).
Zacznijmy od tego, że budowanie odporności psychicznej to proces, który zaczyna się już od najmłodszych lat. Podstawowym filarem budującym odporność psychiczną u dzieci jest wsparcie ze strony bliskich. Tworzenie relacji opartych na bezpieczeństwie, miłości i akceptacji jest kluczowe do zdrowego kształtowania się psychiki u dzieci. Umiejętność tworzenia relacji opartych na wymienionych wyżej wartościach, umożliwia budowanie sieci wsparcia, rozwijanie zasobów, a także odkrywania i poznawania siebie. Niezwykle ważna, zarówno w kontekście dzieci, jak i dorosłych jest umiejętność rozumienia i radzenia sobie z własnymi emocjami. Poznanie siebie ułatwia nam sięganie po sposoby radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, które są dla nas najbardziej skuteczne i umożliwiają nam zmierzenie się np. ze stresem w najbardziej efektywny sposób. Nie możemy zapominać również o tym, że wielką siłą jest docenienie siebie i wiara w swoje możliwości. Kiedy dostrzegamy swoje mocne strony i wartości dużo łatwiej jest nam z nich korzystać i wspierać samych siebie w trudnej sytuacji. Kiedy mamy przed sobą stresujące wydarzenie w pracy, możemy potraktować je jako katastrofę lub wyzwanie. Postrzeganie tego jako wyzwania nie sprawi, że nie będziemy odczuwać stresu, napięcia, czy przyspieszonego bicia serca, ale pomoże nam zmierzyć się z tą sytuacją, skorzystać z posiadanych zasobów – zadziała wzmacniająco. Odporność psychiczna wiąże się również z tym, jak oceniamy swoje możliwości. Jest ona także związana ze stanem naszego organizmu. Jeśli zadbamy o naszą psychikę, będziemy zwracać uwagę na higienę snu, aktywność fizyczną, czy to, co jemy, również będziemy równocześnie działać wzmacniająco na naszą odporność psychiczną.
Czy, żeby móc budować swoją odporność psychiczną konieczna jest wysoka samoświadomość? Umiejętność praktykowania mindfulness, medytacji?
Wysoka samoświadomość ma korzystny wpływ na to, jak kształtuje się odporność psychiczna. Zwiększenie świadomości dotyczącej naszych reakcji na stres, odczuwanych emocji, czy myśli i przekonań, to krok milowy. Dzięki temu możemy zrozumieć, jak nasze otocznie i bodźce z niego płynące wpływają na nasze funkcjonowanie i reakcje – uczymy się rozumieć samych siebie, a to znacząco wpływa na samopoczucie i samoregulację. Z kolei odkrywając swoje potrzeby mamy szansę rozwijać swoje cele, budować pewność siebie i wzmacniać asertywność. Praktykowanie mindfulness czy medytacji, to świetna okazja by rozwijać swoją uważność, a tym samym zwiększać samoświadomość. Umożliwia to nam zwiększenie świadomości, akceptację teraźniejszości, swoich uczuć i myśli. To niezwykle ważne, ponieważ pozwala nam to przyjąć wspierające nastawianie do doświadczanych sytuacji, co sprzyja budowaniu odporności psychicznej.
Jak odpoczywać psychicznie? Jak zregenerować się psychicznie?
I tutaj znowu nie ma jednego właściwego przepisu. Odpoczywać psychicznie możemy na wiele różnych sposobów. Dla jednych najlepszą formą będzie wyjście na grzyby, ktoś inny wybierze spacer z psem, czy czytanie książki z kubkiem ulubionej herbaty. Mogę zachęcić również do spróbowania wymienionych wyżej form mindfulness czy medytacji. Z wiekiem każdy będzie wiedział najlepiej co dla niego oznacza relaks psychiczny. Ważne, aby każdy z nas odnalazł swój sposób na taką regenerację.
Czy tzw. „jesienna chandra” jest swego rodzaju przyzwoleniem na gorszy humor? Czy rzeczywiści zmieniająca się pogoda, krótszy dzień, mniej światła sprawiają, że gorzej się czujemy psychicznie?
Wspominając moje ostanie rozmowy z pacjentami nasuwa mi się tylko jedna odpowiedź – tak. Odkąd zaczął się październik, bardzo często słyszę o tym, jak pogoda za oknem wpływa na odczuwany nastrój. Nie ma się co dziwić, wspomniane przez Panią czynniki zdecydowanie nie ułatwiają nam codziennego funkcjonowania. Jesień to taki czas, kiedy wracamy do rytmu obowiązków związanych z pracą, czy szkołą, a wspomnienie wakacji staje się coraz bardziej odległe. Dlatego ważne jest, abyśmy w tym okresie zaopiekowali się sobą i obdarzyli siebie samych dużą ilością zrozumienia.
Z drugiej strony, jeśli pogoda i światło miałyby wpływać na występowanie gorszego nastroju, to by znaczyło, że w południowych krajach taki problem nie występuje?
Pogoda nie jest jedynym czynnikiem, który wpływa na zdrowie psychiczne, ale niewątpliwie jest czynnikiem, który może mu sprzyjać bądź nie. Badania pokazują, że ekspozycja na światło słoneczne stymuluje produkcję witaminy D3, a ta z kolei jest niezbędna w procesie syntezy serotoniny (hormonu odpowiedzialnego za regulację nastroju). To jednak nie znaczy, że mieszkańcy krajów południowych nigdy nie odczują obniżenia nastoju, a mieszkańcy Skandynawii będą permanentnie przygnębieni. Na zdrowie psychiczne składa się naprawdę wiele innych czynników.
Jak zatem radzić sobie z jesienną melancholią?
Zadbajmy o odpoczynek psychiczny. Kilka sposobów udało mi się już przedstawić, ale korzystając z możliwości rozwinięcia tematu, chciałbym podkreślić rolę ruchu na świeżym powietrzu. Coraz zimniejsze i krótsze dni nie sprzyjają długim spacerom, ale postarajmy się zadbać o aktywność fizyczną. Forma aktywności, którą wybierzemy, jest dowolna. Basen, taniec, spacer czy siłownia – każda aktywność fizyczna sprzyja odporności, również tej psychicznej.
Gdzie leży granica pomiędzy smutkiem bez przyczyny, melancholią, a np. początkiem depresji? Kiedy warto skonsultować się ze specjalistą?
Nie chciałabym stawiać granicy. Mam wrażenie, że pomimo rosnącej świadomości dotyczącej istoty zdrowia psychicznego, to bagatelizowanie czy umniejszanie zaburzeniom nastroju nadal występuje zbyt często. Wychodzę z założenia, że konsultacja ze specjalistą nie zaszkodzi, więc jeśli czujemy się gorzej, lub odczuwamy, że dotychczasowe dolegliwości się nasilają i nie potrafimy sobie z nimi poradzić, warto skorzystać z pomocy specjalisty.
Czy zawsze musimy walczyć o dobry nastrój, dobry humor, czy jednak powinniśmy sobie pozwolić na chwilę takiej refleksyjności, rozleniwienia, melancholii?
Na samą myśl o ciągłej walce o dobry nastrój zrobiłam się zmęczona :).
Zdecydowanie dajmy sobie prawo do rozleniwienia, melancholii i refleksyjności! Zwolnienie tempa nie musi być postrzegane jako coś złego. To dobry moment, by się zatrzymać, złapać oddech i zregenerować. Nie jesteśmy w stanie działać cały czas na najwyższych obrotach, bo nasze ciało i umysł również potrzebują odpoczynku.
