Myśląc o objawach psychotycznych czy szerzej o psychozie, widzimy sceny z filmów takich jak „Lot na kukułczym gniazdem”, „Piękny umysł”. Odczuwamy zaciekawienie, podszyte często lękiem, niepokojem czy nawet przerażeniem. Mijając jednak na co dzień ludzi zmagających się z takimi objawami, nie dostrzeżemy ich na pierwszy rzut oka.
Objawy psychotyczne, zwane inaczej wytwórczymi czy pozytywnymi, są właściwie zaburzeniami procesów psychicznych – myślenia (urojenia) i spostrzegania (halucynacje).
Urojenia, to fałszywe przekonania, które nie mają potwierdzenia w rzeczywistości, a pomimo tego nie podlegają korekcji pod wpływem jakichkolwiek argumentów. Pacjent może być przekonany, że ma niezwykłe moce, dzięki którym może uratować świat i w tym celu komunikuje się z istotami z kosmosu. Mogą pojawiać się również dużo bardziej prawdopodobne kwestie, jak np. poczucie, że jest się obserwowanym przez sąsiadów.
Omamy (halucynacje) polegają na odbieraniu doznań zmysłowych, bez bodźca który mógłby je wywoływać. Pacjent np. słyszy głos, który komentuje jego zachowanie, pomimo tego, że nikogo nie ma w pobliżu. Mogą być to nie tylko doznania słuchowe, ale też wzrokowe (np. widzenie robaków), dotykowe (np. pieczenie skóry), smakowe (np. metaliczny posmak w ustach), czy węchowe (np. zapach siarki).
Te niezwykłe doznania, których doświadczają pacjenci spowodowane są nadmierną aktywnością dopaminy w szlaku mezolimbicznym części ośrodkowego układu nerwowego.
Nawet, gdy już wiemy, że chory prezentuje takie dolegliwości, musimy zastanowić się z jakiego powodu. Choć kojarzą się przede wszystkim ze schizofrenią, to występują też w wielu innych chorobach. Borykają się z nimi również pacjenci w epizodach maniakalnych, epizodach depresyjnych, z zaburzeniami schizoafektywnymi, uporczywymi zaburzeniami urojeniowymi czy organicznymi. Jednak ich geneza nie jest ograniczona jedynie do chorób psychiatrycznych. Pojawiają się również w ciężkich stanach somatycznych, kiedy ludzki organizm nie jest w stanie zachować równowagi w procesach w nim zachodzących. Predysponują do tego choroby infekcyjne, stany odwodnienia, zaburzenia elektrolitowe czy nowotworowe zmiany w mózgu. Nie możemy też zapominać, że używanie substancji psychoaktywnych (narkotyków, dopalaczy, alkoholu) przyczynia się do ich wystąpienia – w trakcie przyjmowania, ale też po nagłym zaprzestaniu ich stosowania, tj. w zespołach abstynencyjnych.
Rozpoczynając diagnostykę przyczyn wystąpienia objawów psychotycznych, wykonujemy w pierwszej kolejności badania laboratoryjne, badania obrazowe głowy i EEG, aby wykluczyć przyczyny organiczne. Jeśli żadna choroba somatyczna nie jest za to odpowiedzialna, skupiamy się na przyczynach psychiatrycznych. Podstawą do postawienia rozpoznania jest badanie psychiatryczne, wspierane badaniami psychologicznymi.
Leczenie chorób psychicznych z objawami psychotycznymi
Leczenie obejmuje przed wszystkim farmakoterapię – podawanie leków, w formie doustnej lub zastrzyków domięśniowych. Odpowiednio dobrane leki dają możliwość pełnego ustąpienia objawów, a tym samym powrotu do pełnego zdrowia, pracy, rodziny. Do dyspozycji mamy różne leki, które dobieramy biorąc pod uwagę leczoną chorobę, przeważające objawy, dotychczasowe leczenie, choroby współistniejące oraz możliwe działania niepożądane. Niezmiernie ważne jest, aby leczenia nie przerywać bez konsultacji z lekarzem, ponieważ wiąże się to z dużym ryzykiem nawrotu objawów. Po pierwszym epizodzie choroby leki należy przyjmować minimum kilka miesięcy, po których wspólnie z lekarzem można ewentualnie zastanowić się nad zasadnością zakończenia leczenia.
Oczywiście, poza farmakoterapią, bardzo ważnym aspektem jest psychoedukacja – pacjent powinien poznać swoją chorobę, zrozumieć objawy, nauczyć się jak reagować w przypadku nawrotów i jak im zapobiegać. Istotne jak również wsparcie terapeutyczne w odnalezieniu się w tej sytuacji, dlatego często zalecamy udział w terapii behawioralno-poznawczej, terapii grupowej.
