Zaburzenia afektywne dwubiegunowe (ChAD), powszechnie znane również jako choroba afektywna dwubiegunowa lub depresja dwubiegunowa, są poważnymi zaburzeniami psychicznymi, które charakteryzują się naprzemiennym występowaniem epizodów depresji i epizodów manii lub hipomanii. Są to zaburzenia o znaczącym wpływie na funkcjonowanie pacjentów i ich jakość życia. Choć choroba dwubiegunowa jest stanem trwającym przez całe życie, można zarządzać wahaniami nastroju i innymi objawami, postępując zgodnie z planem leczenia.
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe dotykają około 1-2% populacji światowej. Przebieg choroby może być różnorodny, począwszy od łagodnych form z okresami remisji po ciężkie epizody z objawami psychotycznymi i zwiększonym ryzykiem samobójstwa. Epizody mogą trwać od 2 tygodni do kilku miesięcy, a niektórzy pacjenci doświadczają ciągłych objawów bez wyraźnych okresów remisji. W przypadku wystąpienia szybkich zmian faz, mogą wystąpić stany mieszane, które wymagają specjalnego rozpoznania i leczenia.
Poniżej przedstawimy informacje na temat objawów, przyczyn, diagnozy, leczenie, a także rokowań związane z chorobą afektywną dwubiegunową oraz wskazówki kiedy szukać pomocy i jak wpierać osobę z chorą dwubiegunową.
Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe (ChAD) cechują się znacznym zróżnicowaniem objawów, które występują w epizodach maniakalnych, hipomaniakalnych, depresyjnych lub mieszanych. Objawy mogą powodować nieprzewidywalne zmiany nastroju i zachowania, powodując znaczne cierpienie i trudności w życiu.
Chociaż choroba dwubiegunowa może występować w dowolnym wieku, zwykle jest diagnozowana w wieku nastoletnim lub u młodych dorosłych. Objawy mogą się różnić u różnych osób i mogą zmieniać się w czasie.
W fazie maniakalnej pacjent może doświadczać:
- ekspansywności lub euforii,
- rozdrażnienia i drażliwości,
- przyspieszenia toku myślenia,
- wzmożonego poczucia własnej wartości,
- nadmiernej aktywności,
- zmniejszonej potrzeby snu,
- nadmiernego zaangażowania w różne działania i ryzykowne zachowania.
Hipomania jest łagodniejszą formą manii, charakteryzującą się podobnymi objawami, ale o mniejszym nasileniu i krótszym czasie trwania. Osoby w stanie hipomanii mogą odczuwać zwiększoną energię, kreatywność i produktywność, ale nadal utrzymują kontrolę nad swoim zachowaniem. Mania jest bardziej nasilona niż hipomania i powoduje większe problemy w pracy, szkole i działalnościach społecznych, a także trudności w relacjach. Mania może również spowodować oderwanie się od rzeczywistości (psychoza) i wymagać hospitalizacji. Zarówno epizod maniakalny, jak i hipomaniakalny obejmują trzy lub więcej powyższych objawów.
W fazie depresyjnej pacjent może doświadczać:
- obniżonego nastroju, smutku i poczucia pustki,
- utraty zainteresowań i apatii,
- zahamowania aktywności i zmęczenia,
- zmniejszonej koncentracji i obniżonej samooceny,
- myśli samobójczych i zaburzeń snu.
Stany mieszane stanowią kombinację objawów manii i depresji, które występują jednocześnie. Osoby doświadczające stanów mieszanych mogą być zarówno pobudzone, jak i przygnębione, odczuwać lęk, drażliwość oraz zachowywać się impulsywnie. Szybkie zmiany nastroju i chwiejność emocjonalna są charakterystyczne dla zaburzeń afektywnych dwubiegunowych.
Epizody wahań nastroju mogą występować rzadko lub wielokrotnie w ciągu roku. Chociaż większość ludzi doświadcza pewnych objawów emocjonalnych między epizodami, niektórzy mogą ich nie doświadczać wcale.
Przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej i czynniki ryzyka
Chociaż dokładne przyczyny zaburzeń afektywnych dwubiegunowych nie są w pełni poznane, istnieje szereg czynników ryzyka, które mogą przyczyniać się do rozwoju tej choroby. Czynniki genetyczne odgrywają istotną rolę, ponieważ osoby z historią rodzinnych zaburzeń afektywnych dwubiegunowych mają większe ryzyko zachorowania. Istnieje również związek między zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi a nieprawidłową funkcją neuroprzekaźników, takich jak serotonina, noradrenalina i dopamina, które odgrywają kluczową rolę w regulacji nastroju (czynniki neurochemiczne). Ponadto, osobowość ekstrawertywna może zwiększać ryzyko wystąpienia tej choroby.
Czynniki środowiskowe, takie jak stres, traumy, utrata bliskich osób, nieprawidłowe wzorce snu, nadużywanie substancji psychoaktywnych i niezdrowy styl życia, również mogą wpływać na ryzyko rozwoju zaburzeń afektywnych dwubiegunowych.
Diagnoza ChAD
Postawienie prawidłowej diagnozy zaburzeń afektywnych dwubiegunowych jest kluczowe dla zapewnienia odpowiedniego leczenia. Diagnoza opiera się na szczegółowym wywiadzie z pacjentem, ocenie objawów i ich czasie trwania oraz obserwacji pacjenta przez okres występowania objawów.
Do postawienia diagnozy ChAD niezbędne jest wystąpienie co najmniej jednego epizodu maniakalnego, hipomaniakalnego lub mieszanego, który występuje naprzemiennie z epizodami depresyjnymi. Epizody te powinny być niezwiązane z bezpośrednim wpływem substancji takich jak alkohol czy leki lub innych stanów medycznych (takich jak zespół Cushinga, stwardnienie rozsiane lub udar).
Diagnozą ChAD zajmuje się lekarz psychiatra lub psycholog. Podstawą diagnozy jest szczegółowy wywiad medyczny i psychologiczny oraz odpowiednie badania. Istnieje wiele narzędzi diagnostycznych, które mogą być wykorzystane, takich jak Skala Manii Younga (YMRS), Kwestionariusz Objawów Hipomanii, Hypomania Check List (HCL-32), Kwestionariusz nastroju (MDQ), Skala Montgomery-Asberg, Skala depresji Becka i Skala depresji Hamiltona.
Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej
Leczenie zaburzeń afektywnych dwubiegunowych jest wieloaspektowe i obejmuje farmakoterapię oraz psychoterapię. W przypadku ciężkich epizodów maniakalnych lub depresyjnych może być konieczna hospitalizacja.
Farmakoterapia jest kluczowym elementem leczenia zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Osoby z ChAD powinny regularnie odwiedzać psychiatrę, który monitoruje skuteczność leczenia, dostosowuje dawki leków i udziela wsparcia.
Psychoterapia odgrywa również ważną rolę w leczeniu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest jednym z najbardziej skutecznych podejść terapeutycznych. Pomaga pacjentom identyfikować i zmieniać negatywne myśli, rozwijać zdrowe strategie radzenia sobie z objawami oraz monitorować nastroje i czynniki wyzwalające.
Wsparcie społeczne odgrywa również ważną rolę w zarządzaniu zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi. Pacjenci powinni być otoczeni opieką bliskich oraz włączeni w grupy wsparcia, gdzie mogą dzielić się doświadczeniami i zdobywać wiedzę na temat swojej choroby. Edukacja pacjentów i ich rodzin na temat objawów, strategii zarządzania stresem i zachowań, które mogą prowadzić do epizodów maniakalnych lub depresyjnych, jest niezwykle istotna.
Rokowania i powikłania choroby dwubiegunowej
Rokowania w przypadku ChAD są zróżnicowane. Przy odpowiednim leczeniu i regularnej opiece medycznej, większość pacjentów może osiągnąć stabilizację nastroju i prowadzić pełne, satysfakcjonujące życie. Niemniej jednak, nieleczenie lub niewłaściwe leczenie ChAD może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak nawroty choroby, samookaleczenia, nadużywanie substancji psychoaktywnych, problemy związane z relacjami interpersonalnymi oraz ryzyko prób samobójczych.
Kiedy skonsultować się z lekarzem?
Mimo skrajnych wahań nastroju, osoby z chorobą dwubiegunową często nie zdają sobie sprawy, jak bardzo ich niestabilność emocjonalna zakłóca ich życie i życie ich bliskich oraz nie otrzymują odpowiedniego leczenia.
Jeśli masz jakiekolwiek objawy depresji lub manii, skonsultuj się z lekarzem psychiatrą. Choroba dwubiegunowa nie poprawia się samoistnie. Otrzymywanie leczenia od specjalisty mającego doświadczenie w leczeniu choroby dwubiegunowej może pomóc w kontrolowaniu objawów.
Myśli samobójcze i zachowanie samobójcze są powszechne u osób z chorobą dwubiegunową. Jeśli masz myśli o skrzywdzeniu siebie niezwłocznie skorzystaj z pomocy specjalisty.
Podsumowanie
Choroba afektywna dwubiegunowa jest poważnym zaburzeniem psychicznym, które charakteryzuje się ekstremalnymi zmianami nastroju i aktywności. Wczesne rozpoznanie, odpowiednie leczenie farmakologiczne i terapia psychologiczna mogą pomóc pacjentom osiągnąć stabilizację nastroju i zapobiec nawrotom choroby. Ważna jest również świadomość powikłań, takich jak ryzyko samobójstwa i konieczność odpowiedniej opieki i wsparcia dla pacjentów z ChAD.
