Pieniądze mogą być narzędziem przemocy, a przemoc ekonomiczna jest realnym problemem, który dotyka wiele osób. Co więcej, taka forma przemocy to problem, który dotyka wielu osób, niezależnie od ich statusu społecznego czy wykształcenia. Psycholożka i psychoterapeutka, Magdalena Hawrot – Krauze opowiada o tym, czym jest przemoc ekonomiczna, jakie ma konsekwencje i jak jej przeciwdziałać.
Zapraszamy do lektury wywiadu.
O ile w miarę jasne jest, czym jest przemoc fizyczna, wiemy już także, że istnieje przemoc psychiczna, o tej ekonomicznej, czyli jej „odnodze”, wciąż bardzo mało się mówi, a ona niestety zdarza się w rodzinach bardzo często? Czym zatem jest przemoc ekonomiczna? Jakie są jej formy?
Przemoc ekonomiczna jest formą przemocy psychicznej. Rzadko się mówi wprost o tej formie przemocy, co może wynikać z wielu względów. Z jednej strony mamy nadal niski poziom świadomości w społeczeństwie czym ta forma przemocy jest, jak również zakorzenione stereotypy dotyczące podziału wkładu finansowego w ramach wspólnego budżetu pomiędzy partnerami. Sam temat wywołuje również wstyd, zażenowanie stąd niestety bywa często przemilczany. Co jest również pokłosiem tego, że generalnie o pieniądzach nie potrafimy rozmawiać.
Mówi się o przemocy ekonomicznej jako przeźroczystej formie przemocy psychicznej, ponieważ wprost nie widzimy jej skutków, bywa, że trudno jest w ogóle ofierze tej przemocy udowodnić, że taki problem ją dotyka.
Przemoc ekonomiczna definiowana jest jako zachowania mające na celu kontrolę, zdolność jednego partnera wobec drugiego do nabywania, utrzymywania i korzystania z zasobów gospodarstwa domowego. To nadużycia ekonomiczne, których celem jest utrzymanie dominacji i kontroli nad partnerem.
Myślę, że warto też wspomnieć, że przemoc ekonomiczna, podobnie jak pozostałe formy przemocy, nie jest zależna od płci oraz statusu majątkowego. Przytoczę przykłady przemocy ekonomicznej, która może przejawiać się w:
- wydzielaniu środków i skrupulatne kontrolowanie wydatków;
- uniemożliwianiu/ograniczaniu dostępu do rodzinnych środków finansowych, np. konta bankowego;
- zmuszaniu do składania fałszywych zeznań podatkowych;
- ograniczaniu możliwości podjęcia pracy zarobkowej;
- zmuszaniu do podpisywania zobowiązań finansowych, np. pożyczka, kredyt;
- zmuszaniu partnera/ki do proszenia się o pieniądze;
- odmawianiu prawa posiadania własnych środków finansowych na własne wydatki;
- zabieraniu wynagrodzenia, dostępu do konta, kart bankowych;
- zmuszaniu do pracy w firmie rodzinnej, bez otrzymywania wynagrodzenia;
- zakazie wykonywania pracy zawodowej;
- niszczeniu rzeczy osobistych;
- ukrywaniu informacji o sytuacji finansowej rodziny;
- kontrolowaniu dostępu do opieki zdrowotnej;
- zakazywaniu lub utrudnianiu dostępu do edukacji;
- wyłączeniu z podejmowania decyzji finansowych;
- uchylaniu się od płacenia alimentów;
Czy przemoc ekonomiczna jest tylko w związku, czy też możemy o niej mówić w innych relacjach?
Przemoc ekonomiczna występuje w bliskich relacjach. Co oznacza, że osobami dotkniętymi przemocą ekonomiczną są nie tylko partnerzy, małżonkowie, a mogą to być również dzieci, czy osoby starsze.
Czy często zdarza się, że osoby nie są świadome, że stosowany jest wobec nich właśnie ten rodzaj przemocy?
Myślę, że na to pytanie odpowiedziałam wyżej pokazując, jak temat przemocy ekonomicznej jest nadal mało znany, a tym samym wciąż za rzadko poruszany. To może mieć wpływ na brak świadomości wśród ofiar, co się dzieje, z czym mają do czynienia i że jest to złe.
Z czego się bierze przemoc ekonomiczna? Z potrzeby dominacji jednej strony, czy uległości drugiej strony?
Kluczowe są tu pojęcia kontroli i dominacji. Jeżeli jedna osoba w związku zarządza finansami, nie daje tym samym możliwości drugiej do wglądu i podejmowania decyzji odnośnie wydatków (mimo zgłaszanych chęci tej drugiej osoby). Jest to bardzo krótka droga do pojawienia się przemocy ekonomicznej. Pamiętajmy, że finanse są potężnym narzędziem, symbolem siły i władzy.
Czy można przyjąć, że przemoc ekonomiczna najczęściej dotyka kobiet?
Niestety mamy nadal za mało badań w tym kierunku, natomiast można przyjąć, że częściej ofiarami przemocy ekonomicznej padają kobiety. Co nie oznacza, że kobiety również stosują przemoc ekonomiczną wobec swoich bliskich.
Co powinno być sygnałem ostrzegawczym, kiedy powinna zapalić się przysłowiowa czerwona lampka? Na co należy zwrócić uwagę?
Przemoc ekonomiczna, jak każda inna forma przemocy, będzie wpływała negatywnie na samopoczucie i postrzeganie siebie. Poczucie ograniczania, zawężania pola działania w relacji, brak spokoju, przejrzystości w relacji – to może być sygnałem, że dzieje się źle w relacji.
A co może zrobić dla osoby, która doświadcza przemocy ekonomicznej, jej otoczenie?
Przede wszystkim rozmawiać. Nie wolno zamiatać problemu pod dywan. Należy dać poczucie, że ta osoba nie jest sama, że może zyskać wsparcie od najbliższych. Można poprzez publikacje w sieci dotyczące przemocy ekonomicznej pokazać tej osobie, że taki problem został nazwany i jest możliwość uzyskania profesjonalnej pomocy.
Czy możemy powiedzieć, że przemoc ekonomiczna inicjuje przemoc fizyczną? Czy różne formy przemocy są ze sobą powiązane?
Powiem inaczej – przemoc ekonomiczna rzadko występuje „samodzielnie”. Jest ona powiązana z innymi formami przemocy, psychiczną, ale również fizyczną.
Gdzie należy szukać pomocy, gdy doświadcza się przemocy ekonomicznej?
Można skorzystać z pomocy dzwoniąc na numer Niebieskiej Linii – 116 123.
Infolinia przeznaczona jest dla wszystkich osób w kryzysie emocjonalnym oraz dla osób pokrzywdzonych przestępstwem, w tym ze szczególnym uwzględnieniem osób doświadczających przemocy w rodzinie oraz jej świadków.
Można też zadzwonić, napisać lub udać się do najbliższego ośrodka interwencji kryzysowej lub skontaktować się z fundacjami działającymi na rzecz osób doświadczających przemocy.
Z pomocą przychodzą tutaj grupy wsparcia dla osób, wobec których stosowana jest przemoc, oraz praca własna w ramach psychoterapii.
Czy i jak terapia może być pomocna?
W trakcie spotkań z psychoterapeutą można popracować nad odbudowaniem sprawczości i wpływu na podejmowane decyzje. Zbudować plan usamodzielniania się finansowego i uczenia się funkcjonowania w sposób partnerski w związku.
Jak wpłynąć na osobę, która stosuje przemoc ekonomiczną w związku?
Według mnie najbezpieczniejszą formą pracy nad zaprzestaniem stosowania przemocy w relacji jest podjęcie terapii pary. Zostawiamy wtedy specjaliście podjęcie decyzji odnośnie interwencji i sposobów pracy nad tym problemem.
Jeżeli nie wchodzi w grę terapia par i małżeństw – wtedy zachęcam do podjęcia, mimo wszystko, terapii własnej.
A co zrobić, jeśli wiemy, że wobec kogoś z naszych bliskich jest stosowana przemoc ekonomiczna? Jak możemy zareagować?
Ważne jest, aby osoba krzywdzona znalazła w swoim otoczeniu takich ludzi, którzy są jej życzliwi i którzy na poważnie będą brali jej słowa. Nie zignorują sygnałów, które wysyła ofiara przemocy.
Można zachęcać do szukania pomocy lub tej pomocy udzielić, np. w razie potrzeby wesprzeć w szukaniu pracy, pożyczyć pieniądze w razie, gdy osoba pokrzywdzona nie będzie miała do nich dostępu, zapewnić przejściowo miejsce zamieszkania.
Często to właśnie przełamanie bariery milczenia jest pierwszym krokiem do tego, aby znaleźć wyjście z danej, wydawać by się mogło, patowej sytuacji.
