Coraz więcej dzieci i młodzieży boryka się z trudnościami w nawiązywaniu relacji i funkcjonowaniu w grupie. Trening umiejętności społecznych staje się coraz popularniejszym rozwiązaniem tego problemu. O tym, czym jest ten trening, jak wyglądają zajęcia i jakie przynosi efekty opowiada certyfikowana trener umiejętności psychospołecznych, terapeuta środowiskowy, Agata Jóźwiak.
Trening umiejętności społecznych ma na celu nauczyć jego uczestników m.in. tego, jak reagować na swoje emocje, jak komunikować się z innymi ludźmi czy jak współpracować w grupie. Jakie to są konkretnie problemy, z którymi rodzice zgłaszają swoje dzieci?
Pierwsza myśl kiedy słyszę trening umiejętności społecznych uruchamia we mnie marzenie, aby móc realizować tego typu zajęcia w formie dodatkowego przedmiotu w szkole. Nie zawsze umiemy nazwać problemy, których doświadczają nasze dzieci, widzimy natomiast obszary, w których doświadczają trudności. Takie trudności zgłaszają także same dzieci, ich wychowawcy, czy psycholodzy, pedagodzy szkolni.
Lista problemów jest długa. Najczęściej słyszę, że „moje dziecko nie ma koleżanek, z nikim się nie spotyka, nie wychodzi z domu, nie ma od kogo przepisać lekcji, po nieobecności w szkole”. Dzieci skarżą się na niezręczną ciszę podczas rozmowy. Znam również historie dzieci, które od kilku lat samotnie spędzają przerwy, w oddaleniu od reszty klasy. Rodzice zgłaszają, że dziecko codziennie dostaje uwagi za złe zachowanie. Może nam się to wydawać mało prawdopodobne, natomiast w taki właśnie sposób funkcjonuje część dzieci i znaczna część nastolatków w szkołach ponadpodstawowych.
Do tego dochodzą trudności z radzeniem sobie z emocjami. Dzieci mogą mieć problemy z rozpoznawaniem i wyrażaniem swoich uczuć, co prowadzi do wybuchów złości, płaczliwości, czy też odwrotnie – do tłumienia emocji. Problemem jest również niska samoocena, która często towarzyszy trudnościom w nawiązywaniu relacji. Dzieci, które mają niską samoocenę, mogą czuć się niepewne siebie, mniej wartościowe i bać się odrzucenia. Pojawiają się problemy z koncentracją i uwagą, co może utrudniać zarówno naukę, jak i uczestniczenie w zajęciach grupowych.
Dlatego trening umiejętności społecznych jest tak ważny, gdyż poprawia relacje międzyludzkie, uczy dzieci, jak budować zdrowe relacje z rówieśnikami, dorosłymi i rodziną. Dzięki temu wzrasta pewności siebie, co pomaga dzieciom uwierzyć we własne możliwości i postrzegać siebie jako wartościowych członków grupy.
TUS to również rozwój umiejętności komunikacyjnych. Uczy dzieci, jak wyrażać swoje potrzeby, słuchać innych i rozwiązywać konflikty. Poprawia funkcjonowania w szkole, pomaga dzieciom lepiej radzić sobie z wymaganiami szkolnymi i zwiększa ich motywację do nauki, jak również zapobiega problemom psychicznym. Wczesna interwencja może pomóc zapobiec rozwojowi poważniejszych problemów, takich jak depresja czy lęk społeczny.
Jakie trudności pojawiają się u dzieci, a jakie u nastolatków?
Dzieciństwo to okres intensywnego poznawania świata społecznego, gdzie dzieci uczą się, jak funkcjonować w grupie, jak radzić sobie z emocjami i jak budować pierwsze przyjaźnie. W okresie dorastania relacje z rówieśnikami nabierają jeszcze większego znaczenia. Nastolatki poszukują swojej tożsamości, chcą być akceptowani i budować głębokie więzi. Rozwój umiejętności społecznych to ciągły proces, który wymaga czasu, cierpliwości i wsparcia otoczenia.
Natomiast, gdy pojawiają się trudności, niektóre dzieci mają problem z tym, żeby zaczekać na swoją kolej, znają odpowiedź zanim nauczyciel skończy zadawać pytanie. Inne nie radzą sobie ze złością, nie wiedzą co czują, jak poprosić o pomoc, co zrobić kiedy kolega bądź koleżanka ciągle im dokucza, wyśmiewa.
Nastolatki tęsknią za przyjaźnią, relacją, zaufaniem. Identyfikują silny lęk przed odrzuceniem, bo co się stanie kiedy zapytam kogoś o numer telefonu, czy o wymienienie się adresami, a ta osoba odmówi? O czym to jest komunikat: o mnie, czy jej predyspozycjach w aktualnej chwili ?
Dlatego odpowiadając na Pani pytanie, w przypadku dzieci największą trudnością jest przede wszystkim znajomość norm społecznych, natomiast w przypadku nastolatków, to nawiązywanie kontaktów i zaangażowanie się w ich utrzymanie.
Umiejętności społeczne, które możemy rozwijać poprzez ćwiczenie i przezwyciężanie początkowych trudności to m.in.: empatia, uważne słuchanie, znajomość norm społecznych, współpraca w grupie, rozwiązywania konfliktów, czy asertywność. Czy ta lista jest zamknięta? Jakie jeszcze trudności można przepracowywać podczas TUS?
Lista zachowań społecznych jest bardzo długa. Wielu z nas nawet nie zdaje sobie sprawy, że są to jakieś szczególne umiejętności, bo traktujemy je jak zwykłą część życia codziennego. Do listy warto dodać chociażby proszenie o pomoc i dziękowanie, rozpoznawanie emocji, regulacja np. złości czy sprowadzanie lęku do poziomu przyjaciela ostrzegającego przed zagrożeniem, zachowanie powściągliwości w kontaktach z obcymi, zaprezentowanie siebie w grupie.
Możemy ją jeszcze rozwinąć o kilka punktów, jak chociażby komunikacja niewerbalna. To nie tylko to, co mówimy, ale także jak to robimy. Gesty, mimika, ton głosu – wszystko to przekazuje ważne informacje o naszych emocjach i intencjach.
Empatia, czyli zdolność do zrozumienia uczuć i perspektywy innych osób. To umiejętność, która pozwala nam budować głębokie relacje i rozwiązywać konflikty.
Negocjacje – sztuka znajdowania kompromisów i rozwiązań, które zadowolą obie strony. To umiejętność przydatna zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym.
Ale również asertywność, czyli umiejętność wyrażania swoich potrzeb i opinii w sposób szanujący innych. To równowaga między byciem zbyt agresywnym a zbyt uległym.
Warto podkreślić, że umiejętności społeczne to nie tylko zestaw reguł, których należy się nauczyć, ale także ciągły proces rozwoju. To umiejętności, które doskonalimy przez całe życie, w interakcjach z innymi ludźmi.
O ile łatwo sobie wyobrazić naukę znajomości norm społecznych. To jak wygląda nauka empatii? Jak wygląda przykładowy scenariusz takich zajęć?
Empatia to kluczowy składnik zdrowych, bliskich relacji. Podczas zajęć dzieci mają możliwość angażowania się w różnego rodzaju scenki, gry terapeutyczne gdzie przyjmują perspektywę innej osoby. Tak łatwiej jest zrozumieć jej emocji i potrzeby.
Warto podkreślić, że empatia jest jak filtr, przez który postrzegamy świat. Dzięki niej możemy lepiej zrozumieć, co czują inni ludzie, co jest dla nich ważne i jak możemy im pomóc. To umiejętność, która pozwala nam budować głębokie więzi i czuć się częścią społeczności.
Dlatego scenki i gry terapeutyczne są doskonałym narzędziem do rozwijania empatii u dzieci. Dzięki nim mogą one wczuć się w sytuację innej osoby, zobaczyć świat jej oczami i zrozumieć, co może czuć. Kiedy potrafimy postawić się w sytuacji drugiej osoby, łatwiej jest nam zrozumieć jej punkt widzenia i znaleźć wspólne rozwiązanie. Empatia pozwala nam unikać niepotrzebnych konfliktów i budować bardziej harmonijne relacje.
Co więcej, empatia jest jednym z kluczowych elementów inteligencji emocjonalnej. Osoby z wysoką inteligencją emocjonalną są bardziej świadome swoich uczuć i uczuć innych, lepiej radzą sobie ze stresem i mają lepsze relacje międzyludzkie.
Jak mogą wyglądać zajęcia np. nauki rozwiązywania konfliktów, a jak np. nauki asertywności?
Często pierwsze skojarzenie nt. asertywności to umiejętność mówienia „nie”. Podczas treningu dzieci uczą się w bezpiecznym i kontrolowanym środowisku wyrażać swoje potrzeby, opinie, prawa, przy jednoczesnym poszanowaniu potrzeb, praw i opinii innych osób. Scenariuszy takich zajęć jest wiele. Ważne, żeby uwzględniały możliwości dzieci w grupie i angażowały na poziomie poznawczym i behawioralnym.
Bo asertywność to umiejętność znalezienia równowagi między byciem zbyt uległym a zbyt agresywnym. To sztuka wyrażania swoich potrzeb w sposób szanujący zarówno nas samych, jak i innych. Zajęcia dla dzieci powinny być prowadzone w sposób ciekawy i angażujący, z wykorzystaniem różnorodnych technik, takich jak gry, ćwiczenia role-playing czy dyskusje. Ważne jest, aby dzieci czuły się bezpiecznie i swobodnie, wyrażając swoje myśli i uczucia.
Co więcej, istnieje wiele gotowych scenariuszy zajęć z asertywności, dostosowanych do różnych grup wiekowych. Można je modyfikować i dostosowywać do potrzeb konkretnej grupy dzieci.
Celem treningów asertywności jest nie tylko nauczenie dzieci mówienia „nie”, ale także wyposażenie ich w narzędzia, które pozwolą im radzić sobie w różnych sytuacjach społecznych, takich jak nawiązywanie nowych znajomości, rozwiązywanie konfliktów czy odmawianie niepożądanych propozycji.
Jak przebiega trening umiejętności społecznych na sali i poza nią dla poszczególnych trudności?
Podczas zajęć na sali trener modeluje prawidłowe zachowania, umiejętności, a następnie angażuje uczestników. Zanim to uczyni objaśnia ćwiczenie, opisuje kolejne jego etapy, dostosowuje poziom trudności do możliwości grupy. Nagradza każdą podjętą próbę zmiany zachowania.
Ważną częścią każdego treningu jest generalizacja czyli przenoszenie rozwijanych umiejętności poza salę, do własnego środowiska. Odbywa się to przy pomocy zadań, które trener wprowadza na zakończenie każdego spotkania.
Warto pamiętać, że każdy uczestnik jest inny, dlatego ważne jest, aby trener dostosowywał ćwiczenia i feedback do indywidualnych potrzeb i możliwości każdego uczestnika. Bezpieczna i wspierająca atmosfera sprzyja eksperymentowaniu i popełnianiu błędów, co jest nieodłączną częścią procesu uczenia się. Aby utrzymać zaangażowanie uczestników, warto stosować różnorodne ćwiczenia, zarówno indywidualne, jak i grupowe, które angażują różne zmysły i formy ekspresji. Natomiast regularny feedback ze strony trenera jest niezwykle ważny. Powinien być konstruktywny, konkretny i skoncentrowany na mocnych stronach uczestnika oraz obszarach do poprawy.
A w przypadku dzieci i młodzieży warto nawiązać współpracę z rodzicami, aby wspólnie wspierać rozwój umiejętności społecznych w domu.
Jakie metody są stosowane podczas treningów? Czy są one przypisane do poszczególnych trudności?
Podczas zajęć trener zaprasza uczestników do symulacji sytuacji społecznych, odgrywania ról, ćwiczeń praktycznych, gier planszowych.
Oto kilka popularnych metod, które są często stosowane:
Modelowanie – trener demonstruje pożądane zachowania w różnych sytuacjach społecznych, pokazując uczestnikom, jak można skutecznie radzić sobie z trudnościami.
To może być również rozgrywanie ról. Uczestnicy mają okazję wcielać się w różne role i odgrywać scenki, które symulują rzeczywiste sytuacje społeczne. Dzięki temu mogą ćwiczyć nowe umiejętności w bezpiecznym środowisku.
Ponadto, trener przygotowuje ćwiczenia, które pozwalają uczestnikom na bezpośrednie doświadczanie nowych zachowań. Mogą to być np. ćwiczenia komunikacyjne, negocjacje czy rozwiązywanie konfliktów.
Gry planszowe i symulacje komputerowe mogą być wykorzystywane do nauki umiejętności społecznych w sposób bardziej atrakcyjny i angażujący.
Wybór metod zależy w dużej mierze od konkretnych trudności, z którymi borykają się uczestnicy. Na przykład dla osób mających trudności z komunikacją niewerbalną trener może zastosować ćwiczenia skupiające się na rozpoznawaniu emocji na podstawie mimiki i gestów, a także na doskonaleniu własnej komunikacji niewerbalnej. Dla osób mających trudności z asertywnością, trener może wykorzystać ćwiczenia, które pomogą uczestnikom wyrażać swoje potrzeby i odmawiać w sposób asertywny. Dla osób mających trudności z nawiązywaniem nowych znajomości, trener może zastosować ćwiczenia grupowe, które pozwolą uczestnikom poznać się lepiej i nawiązać nowe kontakty.
Wybór odpowiednich metod zależy od wielu czynników i powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb uczestników. Różnorodność metod pozwala na bardziej efektywne osiągnięcie celów szkolenia i zwiększa motywację uczestników.
Czy przepracowanie pewnych trudności z dzieckiem, gwarantuje, że jako nastolatek nie będzie już wymagał udziału w tego typu treningach?
Udział dziecka w treningu nie daje gwarancji, że kiedy wejdzie ono w wiek adolescencji trudności społeczne nie ujawnią się. Duże znaczenie dla zmiany ma środowisko dziecka. Zmiana ma szanse być trwałą, jeśli aktywnie włączą się opiekunowie.
Rozwój człowieka co do zasady jest dynamiczny i wiele czynników może wpływać na jego przebieg. Hormonalne zmiany, poszukiwanie własnej tożsamości i presja rówieśników mogą przyczynić się do ponownego pojawienia się trudności społecznych, nawet jeśli dziecko wcześniej uczestniczyło w treningach.
Ponadto, rodzina, szkoła i grupa rówieśników to najważniejsze środowiska, w których dziecko się kształtuje. Jeśli w tych środowiskach występują czynniki ryzyka, to mogą one osłabić efekty terapii. Dlatego aktywne zaangażowanie rodziców w proces terapeutyczny jest niezwykle ważne. Dzięki temu mogą oni wspierać dziecko w domu i utrwalać nowe umiejętności nabyte na treningach.
Trwałość zmian zależy od wielu czynników, takich jak indywidualne predyspozycje dziecka, rodzaj trudności, intensywność terapii oraz wsparcie środowiska. Udział w treningach umiejętności społecznych może przynieść wiele korzyści, ale nie jest gwarancją, że dziecko nie będzie miało żadnych trudności w przyszłości. Kluczowe jest, aby pamiętać, że rozwój człowieka jest procesem dynamicznym i wymaga ciągłego wsparcia.
