W dobie narastających problemów zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, zjawisko przemocy wobec najmłodszych stało się przedmiotem szczególnej uwagi. Przyczynia się ono nie tylko do poważnych zaburzeń emocjonalnych, ale również wpływa na rozwój osobowości, osiągnięcia szkolne oraz relacje społeczne dzieci. W artykule przyjrzymy się definicji przemocy wobec dzieci, jej rodzajom, skali problemu, długofalowym skutkom oraz metodom przeciwdziałania, ze szczególnym uwzględnieniem procedury „Niebieskiej Karty” jako skutecznego narzędzia walki z przemocą domową.
Definicja przemocy wobec dzieci
Przemoc wobec dzieci, zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), obejmuje wszelkie formy fizycznego, emocjonalnego lub seksualnego krzywdzenia, zaniedbania, deprywacji potrzeb oraz komercyjne lub inne wykorzystanie dziecka, skutkujące szkodą dla jego zdrowia, rozwoju lub godności. Przemoc ta może być zarówno aktywna, jak i pasywna, w przypadku gdy dorosły zaniedbuje obowiązki wobec dziecka, narażając je na krzywdę.
Rodzaje przemocy wobec dzieci
Przemoc wobec dzieci można podzielić na kilka głównych kategorii:
- przemoc fizyczna – bezpośrednie działanie prowadzące do urazów ciała;
- przemoc emocjonalna – działania lub zaniedbania prowadzące do zaburzeń emocjonalnych;
- przemoc seksualna – wszelkie formy seksualnego wykorzystywania dzieci;
- zaniedbanie – brak odpowiedniej opieki nad dzieckiem;
- wykorzystanie komercyjne – wykorzystywanie dziecka do celów zarobkowych.
Skala problemu
Dane Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 2008 roku wskazują, że aż 44% respondentów zna rodzinę, w której dochodzi do przemocy wobec dzieci. W szczególności 33% wskazuje na przemoc emocjonalną, kolejne 33% na przemoc fizyczną, a 5% na przemoc seksualną. Ponadto, 9% badanych przyznało się do stosowania przemocy fizycznej, a 8% do przemocy emocjonalnej.
Badania Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę (dawniej Fundacja Dzieci Niczyje) z 2012 roku ujawniają, że 71% nastolatków doświadczyło jakiejś formy przemocy, w tym 59% przemocy rówieśniczej, 34% przemocy ze strony dorosłych (22% psychicznej, 21% fizycznej), 3% przemocy seksualnej, a 6% zaniedbania.
Konsekwencje przemocy
Przemoc wobec dzieci prowadzi do długofalowych skutków, które mogą trwać przez całe życie. Do najczęstszych konsekwencji należą:
- problemy z regulowaniem emocji;
- zaburzenia związane ze stresem;
- zachowania impulsywne;
- zaburzenia uwagi i poznawcze;
- trudności w relacjach społecznych;
- dolegliwości psychosomatyczne.
Przemoc fizyczna i emocjonalna zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń depresyjnych, lękowych, zaburzeń zachowania oraz uzależnień. W przypadku wykorzystywania seksualnego konsekwencją mogą być często występujące lęki napadowe i zaburzenia stresowe pourazowe.
Samobójstwa i samookaleczenia
Długotrwałe doświadczenie przemocy w dzieciństwie znacząco zwiększa ryzyko samobójstw i samookaleczeń. Samobójstwo jest drugą co do częstości przyczyną zgonów nastolatków na świecie. W Europie 16% nastolatków ma myśli samobójcze, a 17% z nich podejmuje próby samobójcze. W Polsce w 2021 roku zanotowano ponad 1 400 prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży, a w 2022 roku liczba ta przekroczyła 2 000.
Interwencje i procedury
Niestety, system interwencyjny często zawodzi. Z badań dr Niny Szalas wynika, że tylko w 21% przypadków podjęto działania interwencyjne przed hospitalizacją dzieci doświadczających przemocy. Procedura „Niebieskiej Karty” obejmuje jedynie niewielki odsetek dzieci, mimo że prawie co piąte dziecko w Polsce doznaje przemocy fizycznej lub psychicznej.
„Niebieska Karta”: skuteczne narzędzie walki z przemocą domową
W Polsce, zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r., istnieje procedura „Niebieskiej Karty”, która służy do zwalczania przemocy w rodzinie. Celem „Niebieskiej Karty” jest szybkie ustalenie faktu przemocy oraz opracowanie programu pomocy dla ofiary i jej rodziny. Procedura nie wymaga zgody osoby doznającej przemocy, co umożliwia pracownikom ochrony zdrowia, policji, opieki społecznej, oświaty oraz gminnym komisjom ds. rozwiązywania problemów alkoholowych podjęcie natychmiastowych działań.
Procedura rozpoczyna się od wypełnienia formularza „Niebieskiej Karty” przez pracownika służb społecznych, ochrony zdrowia lub policji. Wypełniony formularz przekazuje się do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie, który analizuje sytuację rodziny i wypełnia dalsze formularze, zapewniając kompleksową pomoc ofierze.
Specjalne zapisy dotyczą ochrony dzieci i młodocianych świadków przemocy, ograniczając przesłuchania do minimum oraz wymagając udziału psychologa. Podmioty zaangażowane w procedurę mają obowiązek udzielenia informacji o możliwościach uzyskania pomocy. Procedura „Niebieskiej Karty” kończy się, gdy przemoc ustaje oraz istnieje uzasadnione przypuszczenie o zaprzestaniu dalszego stosowania przemocy po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy.
Potrzeba kompleksowej opieki
Z uwagi na wysoki odsetek dzieci z problemami zdrowia psychicznego oraz różnorodność czynników je powodujących, konieczne jest organizowanie i rozwój profesjonalnej opieki. Centrum CBT podjęło wyzwanie stworzenia standardu opieki nad dziećmi i rodzinami, który zapewnia bezpieczeństwo i wsparcie w wielu aspektach funkcjonowania. Program Kompleksowej Opieki Terapeutycznej (KOT) dla dzieci i młodzieży oferuje indywidualnie dostosowane rozwiązania, a proces diagnostyczno-terapeutyczny prowadzony jest przez zespół specjalistów.
Podsumowanie
Przemoc wobec dzieci jest poważnym problemem społecznym, który wymaga skoordynowanych działań na wielu poziomach. Procedura „Niebieskiej Karty” stanowi skuteczne narzędzie w walce z przemocą domową, gwarantując szybką reakcję i kompleksową pomoc ofiarom. Wdrożenie „Niebieskiej Karty” jest przykładem współpracy różnych służb i poszanowania praw osób dotkniętych przemocą, przyczyniając się do skuteczniejszego przeciwdziałania przemocy domowej i ochrony najbardziej bezbronnych.
