Zaburzenia psychosomatyczne to niezwykłe zjawisko, w którym granica między umysłem a ciałem staje się wyjątkowo cienka. Nasze myśli, emocje i doświadczenia mogą bowiem odbijać się na naszym zdrowiu fizycznym, prowadząc do różnych dolegliwości. Wyobraźmy sobie sytuację, w której silny stres powoduje, że nagle zaczyna boleć nas głowa, a nerwowe oczekiwanie na ważne wydarzenie objawia się bólem brzucha. To właśnie psychosomatyka w akcji.
O tym, co kryje się pod pojęciem zaburzeń psychosomatycznych, kto jest najbardziej na nie narażony oraz czy środowisko, w którym dorastamy, może wpływać na wystąpienie zaburzeń psychosomatycznych w życiu dorosłym opowiada psycholog dzieci, młodzieży i dorosłych oraz psychoterapeuta poznawczo-behawioralny, Jakub Mikołajczyk.
Czym są zaburzenia psychosomatyczne?
Zaburzenie psychosomatyczne to najogólniej mówiąc zjawisko spowodowane niekorzystnym wpływem stresu na organizm ludzki. Objawia się ono różnymi dolegliwościami somatycznymi, tzn. fizycznymi. O zaburzeniu mówimy wtedy, kiedy obserwujemy nieprawidłowe funkcjonowanie określonego narządu pod wpływem nadmiarowego napięcia psychicznego.
Kogo ze względu na pleć i wiek najczęściej dotykają zaburzenia psychosomatyczne? Dzieci, dorosłych? Kobiet, czy mężczyzn?
Badania wskazują, że na objawy z ciała, wywołane lub wzmacniane czynnikami psychologicznymi, częściej cierpią młode kobiety. Wśród pacjentów podstawowej opieki medycznej to około 5% osób zgłaszających się do lekarzy. W kulturach, gdzie nie mówi się o emocjach (dalekowschodnie), jest ich nieco więcej.
Jakie objawy najczęściej zgłaszają tacy pacjenci?
Do najczęściej zgłaszanych objawów należą:
- podwyższone tętno,
- wzmożona praca jelit,
- bóle mięśni, stawów, głowy, klatki piersiowej,
- drżenia mięśni,
- hiperwentylacja,
- szumy uszne,
- objawy ze strony układu moczowo-płciowego,
- objawy ze strony układu oddechowego,
- nawracające infekcje spowodowane obniżoną odpornością organizmu.
Do zaburzeń psychosomatycznych zaliczamy również bezsenność. Objaw ten występuje bardzo często u osób cierpiących z powodu zaburzeń lękowych i depresji.
Czy to prawda, że poza zaburzeniami psychosomatycznymi istnieją również choroby psychosomatyczne?
Tak, poza zaburzeniami psychosomatycznymi opisywane są także choroby psychosomatyczne. W tym przypadku jest to nie tylko nieprawidłowa praca danego narządu, ale zmiany w tkance wywołane lub wzmacniane długotrwałym i silnym stresem psychologicznym. Mogą to być np.:
- choroba wrzodowa żołądka,
- choroby zapalne jelit,
- nadciśnienie tętnicze.
Ponadto, silny czynnik psychologiczny może nasilać takie choroby, jak:
- choroba niedokrwienna serca,
- otyłość,
- zaburzenia odżywiania,
- choroby tarczycy,
- uzależnienia.
Czy hipochondria to również zaburzenie psychosomatyczne?
W odpowiedzi na pytanie dotyczące zaburzeń hipochondrycznych można powiedzieć, że polegają one na silnych obawach o zdrowie i można je traktować jako jedno ze zjawisk aktywujących lub podtrzymujących zaburzenia psychosomatyczne. Osoby ujawniające ten typ zaburzenia lękowego zamartwiają się i wyobrażają sobie, że są lub będą wkrótce ciężko chore (np. kardiologicznie, neurologicznie, onkologicznie).
Dla przykładu, pacjent, który od dłuższego czasu interpretuje swoje tętno jako nieprawidłowe, a tym samym lęka się, że cierpi na groźną chorobę kardiologiczną, może doprowadzić do sytuacji, w której przewlekły stres będzie podtrzymywał zbyt szybki lub nierówny rytm bicia serca.
Tym samym, jest to zaburzenie lękowe, które może doprowadzić do zaburzenia psychosomatycznego, lub towarzyszyć mu i nasilać go. Należy dodać, że hipochondria może również występować z rozpoznaną chorobą somatyczną i nasilać jej objawy.
Czy i jakie poważne objawy somatyczne mogą mieć źródło w funkcjonowaniu psychicznym człowieka?
Takim zaburzeniem jest tzw. konwersja, która charakteryzuje się jednym lub kilkoma objawami, które sugerują zaburzenie neurologiczne. Są one mimowolne i nie mają żadnego związku z zaburzeniami neurologicznym. Do najczęściej występujących objawów należą:
- osłabienie lub porażenie kończyn,
- nieprawidłowości ruchowe,
- zaburzeniami połykania,
- zaburzenia mowy,
- napady rzekomopadaczkowe.
Bezpośrednią przyczyną zaburzeń konwersyjnych jest zwykle doświadczanie silnego stresu, długotrwałego konfliktu w rodzinie lub/i wydarzenie traumatyczne. Zaburzenie to, podobnie jak omawiane wcześniej, dotyka osób, które nie nauczyły się w prawidłowy sposób rozpoznawać, nazywać i wyrażać emocji. Często w historii cierpiących z powodu konwersji można znaleźć bardzo trudne doświadczenia życiowe, tj. wykorzystanie seksualne, przemoc psychiczną, wypadki, bardzo wysokie wymagania ze strony rodziców.
A pozostając przy relacji rodzic – dziecko należy wspomnieć, że prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń konwersyjnych może być dużo wyższe u osób ujawniających pozabezpieczane style przywiązania, brak umiejętności okazywania i podtrzymywania bliskości psychicznej, w końcu ograniczony sposób konfrontacji z sytuacjami traumatyczni.
Czy środowisko w jakim dorastamy może zwiększyć poziom ryzyka powstania zaburzeń psychosomatycznych?
Tak, przyczyny zaburzeń psychosomatycznych można odnaleźć już w najmłodszych latach życia dziecka. Często źródłem braku umiejętności wyrażania emocji jest dorastanie w rodzinach, w których emocje są unieważniane, a rodzice uczą dzieci, że: np. „chłopaki nie płaczą”, a „dziewczynki nie mogą się złościć i muszą być zawsze grzeczne”, lub/i kształtują w swych dzieciach przekonania, że emocje są niebezpieczne, zagrażające lub niegodne silnego człowieka.
Obserwuje się, że dużo częściej z powodu kłopotów psychosomatycznych cierpią osoby z aleksytymą, czyli brakiem zdolności do rozumienia lub identyfikowania emocji oraz ich nazywania i wyrażania. Wtórnie do tego osoby te nie potrafią rozładować napięcia emocjonalnego. Aleksytymicy nie rozumieją, że odczuwane przez nich doznania somatyczne są przejawem doznawanych przez nich emocji.
Co zatem możemy zrobić aby nasze dzieci radziły sobie lepiej w trudnych, stresujących sytuacjach?
Takie zjawiska, jak zapewnianie podstawowych potrzeb rozwojowych dziecku: przede wszystkim poczucia bezpieczeństwa, bezwarunkowej miłości, akceptacji, stabilności w przywiązaniu, autonomii w dorastaniu, pociągają za sobą to, jakie przekonania i strategie radzenia sobie będą stosowały w dorosłości. Bardzo ważne jest, aby młode osoby uczyły się, że wszystkie emocje są dobre, użyteczne i przemijają (a więc nie trzeba się ich bać). Takie przekonania są bardzo pomocne w poradzeniu sobie w różnych, ale przede wszystkim trudnych momentach życia.
Ponadto, do zachowań, jakie można samemu stosować i pokazywać naszym dzieciom, przeciwdziałając w ten sposób objawom zaburzeń psychosomatycznych należą: realizacja i świadomość własnych potrzeb, budowanie i podtrzymywanie bliskich relacji z ludźmi, umiejętność odpoczynku, zadbanie o sen, zdrowa dieta, treningi relaksacyjne, hobby, sport i oczywiście ograniczenie nadmiarowego korzystania z elektroniki i używek.
Jacy specjaliści zajmują się leczeniem omawianych kłopotów zdrowotnych?
Leczenie zaburzeń i chorób psychosomatycznych zwykle odbywa się na wielu płaszczyznach. Ponieważ omawiane kłopoty zdrowotne dotyczą sfery ciała, myśli, zachowań i emocji zaangażowani są specjaliści zajmujący się zdrowiem somatycznym i psychicznym, tj. lekarze różnych specjalności, psychoterapeuci, psychologowie, seksuolodzy, dietetycy i rehabilitanci – fizjoterapeuci. W wielu przypadkach psychoterapia powinna być ukierunkowana na poradzenie sobie z traumą, dlatego istotną rolę odgrywają specjaliści mający wiedzę i doświadczenie w tym obszarze.
Warto podkreślić, że w przypadku psychoterapii dzieci i młodzieży proces leczenia (poza spotkaniami z dziećmi) opiera się w dużej mierze na pracy z rodzicami, którzy powinni wejść w role ko-terapeutów poza gabinetem specjalisty.
