Współczesne rodziny borykają się z wieloma wyzwaniami, które wpływają na ich codzienne życie i relacje. Kryzysy, zarówno te wynikające z zewnętrznych trudności, jak i te pojawiające się wewnątrz rodziny, mogą zburzyć dotychczasowy porządek, prowadząc do napięć, a nawet rozpadów. Problemy takie jak brak czasu dla siebie nawzajem, uzależnienia, trudności w porozumieniu czy nagłe dramatyczne wydarzenia, jak śmierć bliskiej osoby, niosą ze sobą poważne konsekwencje dla zdrowia psychicznego i emocjonalnego członków rodziny. W takich sytuacjach bardzo istotne jest zrozumienie, że kryzys może stać się zarówno zagrożeniem, jak i okazją do odbudowy więzi, gdyż odpowiednie wsparcie i interwencja specjalistów mogą pomóc przejść przez najtrudniejsze momenty.
W niniejszym wywiadzie, terapeutka środowiskowa, Anna Pieczyńska, skupia się na tym, jak rozpoznać kryzys w rodzinie, jakie reakcje są typowe w takich sytuacjach oraz jakie kroki można podjąć, aby poradzić sobie z trudnymi emocjami i przywrócić harmonię w rodzinnych relacjach.
Zapraszamy do lektury.
Jakie są najczęstsze kryzysy, z jakimi borykają się współczesne rodziny?
Jest wiele takich kryzysów, natomiast myślę, że dzisiaj jednym z poważniejszych może być brak czasu dla członków rodziny, co skutkuje brakiem relacji między nimi, a konsekwencją tego jest samotność w rodzinie. Inne kryzysy, z jakimi borykają się współczesne rodziny, to również brak porozumienia, uzależnienia, rozwód rodziców. Kryzysem są również sytuacje dramatyczne, m.in. śmierć bliskiej osoby, czy długotrwała choroba.
W jaki sposób kryzys wpływa na relacje między członkami rodziny? Jakie są typowe reakcje członków rodziny na stres, trudne sytuacje?
To, jak rodzina radzi sobie z kryzysem, w dużej mierze zależy od jej zasobów emocjonalnych, komunikacyjnych i materialnych. Gdy kryzys burzy dotychczasowy porządek, może prowadzić do chaosu, trudności w porozumieniu i nasilenia konfliktów. Poczucie destabilizacji dotyka każdego członka rodziny, a szczególnie dzieci, które najbardziej odczuwają utratę bezpieczeństwa.
Jednak kryzys, choć trudny, może stać się szansą na odbudowanie relacji i wzmocnienie więzi, jeśli rodzina zdecyduje się na wspólną pracę nad problemami. Kluczowe jest otwarte komunikowanie potrzeb i emocji oraz gotowość do szukania pomocy – zarówno w swoim otoczeniu, jak i u specjalistów. Taka postawa pozwala na stopniowe odzyskanie równowagi i odbudowę poczucia stabilności.
Jak rozpoznać, że rodzina potrzebuje wsparcia psychologicznego? Kto najczęściej inicjuje taką chęć poszukania pomocy?
Dzieci często odzwierciedlają emocjonalny klimat panujący w domu, dlatego ich nagłe zmiany w zachowaniu mogą być sygnałem, że coś jest nie tak. W przedszkolu mogą to być trudności z koncentracją, agresja, wycofanie lub nagły regres w nabytych umiejętnościach. U nastolatków w szkole mogą pojawiać się problemy z nauką, konflikty z rówieśnikami, izolacja lub buntownicze zachowania.
To, co z pozoru wydaje się problemem dziecka, często ma swoje korzenie w trudnościach emocjonalnych lub konfliktach w rodzinie. Dlatego warto zwracać uwagę na takie sygnały i reagować z troską, nie osądzając dziecka, ale szukając głębszych przyczyn. W takich sytuacjach rozmowa z dzieckiem, nauczycielem czy wychowawcą oraz w razie potrzeby konsultacja z psychologiem mogą pomóc zrozumieć problem i znaleźć właściwe rozwiązanie.
Jakie pierwsze kroki powinna podjąć rodzina, aby poradzić sobie z kryzysem? Jakie są główne cele pracy z rodziną w sytuacji kryzysowej?
Członek rodziny powinien zgłosić się po pomoc, może to być zgłoszenie do poradni udzielającej wsparcia psychologicznego, jak również można udać się do ośrodka interwencji kryzysowej, który świadczy usługi od razu.
Jak wygląda pierwszy kontakt z rodziną, która zgłasza się po pomoc? Jakie informacje są ważne do zebrania?
Na początku następuje rozpoznanie problemu i na tej podstawie rozpisywany jest plan pomocy. Ważne jest to, aby psycholog wiedział dlaczego przyszła do niego dana rodzina, z jakim problemem ma do czynienia.
Rozpoznanie problemu to pierwszy i kluczowy krok w procesie udzielania pomocy rodzinie. Psycholog, na podstawie wywiadu i obserwacji, stara się zrozumieć dynamikę relacji, źródła napięć oraz indywidualne potrzeby każdego członka rodziny. Jasne określenie, dlaczego rodzina zgłosiła się po pomoc, pozwala na stworzenie spersonalizowanego planu działania, który będzie skuteczny i dostosowany do ich sytuacji.
Ważne jest również, aby członkowie rodziny czuli się wysłuchani i zrozumiani, co buduje zaufanie i gotowość do współpracy. Dzięki temu możliwe jest wypracowanie realistycznych celów oraz zaplanowanie działań, które krok po kroku pozwolą przezwyciężyć trudności i odbudować harmonię w życiu rodziny.
Czy każda rodzina jest w stanie samodzielnie poradzić sobie z kryzysem, czy jednak częściej konieczna jest pomoc specjalisty?
Jeśli członkowie rodziny potrafią radzić sobie ze stresem, kryzys może stać się okazją do wzmocnienia więzi i wspólnego działania. Umiejętność skutecznego zarządzania emocjami pozwala rodzinie lepiej się komunikować i wspólnie szukać rozwiązań problemów. W takich sytuacjach ważne jest, aby wspierać się nawzajem, dzielić obowiązki oraz podchodzić do trudności z elastycznością i otwartością. Rodzina, która ma odpowiednie zasoby, takie jak stabilna sieć wsparcia społecznego, wiedza o dostępnych możliwościach pomocy czy zabezpieczenia finansowe, ma większe szanse na przetrwanie kryzysu z mniejszym uszczerbkiem dla jej spójności.
Jakie techniki lub narzędzia mogą pomóc rodzinie w radzeniu sobie z trudnymi emocjami?
Po pierwsze, praca nad emocjami wymaga regularności i cierpliwości. Zwracanie uwagi na to, jak ciało reaguje na różne sytuacje, pozwala lepiej zrozumieć swoje potrzeby i ograniczenia. Ważne jest, aby zaakceptować swoje emocje, nie oceniając ich jako „dobre” lub „złe”, ale traktując je jako sygnały do głębszej refleksji.
Po drugie, medytacja i techniki relaksacyjne mogą pomóc w osiągnięciu wewnętrznej równowagi. Skupienie na oddechu czy powtarzanie mantr pomaga wyciszyć umysł i zwiększyć zdolność radzenia sobie z napięciem. Jeśli trudności wydają się zbyt przytłaczające, szukanie wsparcia u specjalisty, takiego jak psycholog czy terapeuta, może być kluczowe. Profesjonalna pomoc daje przestrzeń do przepracowania trudnych emocji i rozwinięcia narzędzi niezbędnych do samoregulacji.
Dodatkowo warto pamiętać, że praca nad sobą to proces, który nie kończy się na jednym kroku – to ciągła droga do większej samoświadomości i lepszego funkcjonowania w codziennym życiu.
Czy zgłaszając się po pomoc do specjalisty często okazuje się, że kryzys jest pokłosiem innych problemów rodziny?
Zdecydowanie tak. Jak już wcześniej wspominałam o brak czasu w rodzinie, kiedy nie pielęgnujemy relacji, nie poświęcamy członkom rodziny odpowiedniej ilości czasu, to wiadomo, że sprawy się nawarstwiają, tworzy się mur. Ostatnio obserwowałam pewną sytuację w kawiarni: mama z nastolatkiem przyszli na kawę, siedzieli tak dobre 30 minut i oboje mieli głowy w swoich telefonach. Syn czasami próbował zagadywać, ona odpowiadała zdawkowo, jakby była zajęta. Obserwowałam tę sytuację z myślą, że może akurat pracuje, nie chce, żeby jej akurat przeszkadzał, ale myślałam sobie o tym, jaki komunikat mogłaby do niego skierować, np. poczekaj, jestem zajęta, mam ważną sprawę. I pytanie, czy akurat to wyjście nie było dobrą okazją do rozmowy, budowania relacji? I tak właśnie często jest, że przychodzą rodzice z „problemowym nastolatkiem”, a tu okazuje się, że pokłosiem jest to, że nikt go nie słucha, wszyscy narzucają mu swoje zdanie, a jego się nie liczy.
Jakie są najczęstsze błędy popełniane przez rodziny w obliczu kryzysu i jak ich unikać?
Brak akceptacji emocji czy trudności w przyjęciu innego zdania, szczególnie ze strony dojrzewającego nastolatka, mogą prowadzić do eskalacji konfliktów i osłabienia relacji w rodzinie. Ważne jest, aby zrozumieć, że każdy ma prawo do własnych odczuć i opinii, a otwartość na dialog pozwala budować wzajemny szacunek. Ignorowanie problemów, czyli „zamiatanie ich pod dywan”, często prowadzi do ich pogłębiania, a nie rozwiązania.
Z kolei pozwalanie osobie emocjonalnie zaangażowanej na przejmowanie odpowiedzialności za nasze problemy może skutkować nadmiernym obciążeniem tej osoby i utrudniać rozwój naszej samodzielności. Dlatego istotne jest, aby w trudnych momentach odważyć się na podjęcie kroków, takich jak wizyta u specjalisty. Profesjonalista może pomóc w ułożeniu spraw, spojrzeniu na problem z innej perspektywy i wskazaniu konstruktywnych metod radzenia sobie z trudnościami. Szukanie pomocy na zewnątrz nie jest oznaką słabości, ale wyrazem troski o siebie i relacje z innymi.
Czy dzieci powinny być angażowane w rozmowy o problemach rodzinnych? Jeśli tak, to w jaki sposób?
Zależy ile dziecko ma lat. Jeśli jest małe, a pojawia się jakiś kryzys, to można zaopatrzyć się w bajki terapeutyczne, a później je z dzieckiem omawiać. Jeśli jest już nastolatkiem, a jego samodzielne myślenie jest na tyle rozwinięte, że niektóre tematy mogą być poruszane, to nie ma możliwości nieangażowania go w sprawy rodzinne. Szczerość w rozmowie i wyjaśnienie z czym się, jako rodzina borykamy, jest konieczna.
Jakie role mogą pełnić członkowie dalszej rodziny lub przyjaciele w procesie wsparcia rodziny w kryzysie?
Po prostu być, co oznacza obecność i gotowość do bycia wsparciem, bez oceniania czy narzucania własnych rozwiązań. Akceptacja emocji – zarówno własnych, jak i innych – pozwala stworzyć przestrzeń do szczerego wyrażania uczuć i budowania zaufania. Słuchanie potrzeb innych wymaga empatii i uważności, a także umiejętności powstrzymania się od doradzania, kiedy ktoś po prostu potrzebuje być wysłuchany.
Wspieranie w podjęciu decyzji, takich jak rozpoczęcie terapii, nie oznacza nacisku, lecz subtelne towarzyszenie w procesie rozważań. Może to być zapewnienie, że szukanie pomocy jest normalnym i wartościowym krokiem, a także pomoc w znalezieniu odpowiedniego specjalisty czy organizacji. Obecność i wsparcie w takich chwilach daje poczucie bezpieczeństwa, które jest kluczowe w procesie zmiany.
Czy istnieją uniwersalne strategie, które pomagają rodzinom odbudować poczucie bezpieczeństwa po trudnych doświadczeniach?
Rozmowa jest podstawą budowania zrozumienia i pozwala na wyrażanie uczuć oraz myśli w bezpiecznej atmosferze. Wzajemne wsparcie, oparte na empatii i akceptacji, pomaga przechodzić przez trudne chwile, jednocześnie wzmacniając więzi między bliskimi osobami. Skorzystanie z pomocy zewnętrznej, takiej jak terapeuta czy psycholog, może być kluczowe w sytuacjach, gdy problem wymaga obiektywnego spojrzenia lub specjalistycznej wiedzy.
Taka pomoc nie tylko dostarcza narzędzi do radzenia sobie z wyzwaniami, ale również pomaga odbudować lub wzmocnić poczucie bezpieczeństwa. To z kolei sprzyja budowaniu bliskości w relacjach, opartej na zaufaniu, otwartości i wzajemnym wsparciu. Ważne jest, aby każdy w rodzinie czuł się wysłuchany i rozumiany, co tworzy fundament dla zdrowych i trwałych więzi.
Jak długofalowo dbać o zdrowie psychiczne rodziny i zapobiegać kryzysom w przyszłości?
Szukać balansu, między pracą, działaniem, a rodziną. Taką najważniejszą komórką rodziny są rodzice, myślę, że ich relacja i kondycja wpływa na dobrostan rodziny. A kiedy jedno podupadnie, a drugie jest wspierające, to ten kryzys jest do przejścia. To oczywiście idealny model, natomiast warto do niego dążyć.
Jak zachęcić członków rodziny do skorzystania z pomocy psychologa, gdy są do tego sceptycznie nastawieni?
Wyposażenie się w dużą empatię i nienarzucanie, ale delikatne poruszanie tematu np. „Widzę, że przechodzisz przez trudny czas. Czy myślałeś o spróbowaniu terapii?”, Albo: „Bardzo Cię kocham i przykro mi, że się z tym zmagasz. Myślę, że terapia może Ci pomóc”. Takie podejście może przełamać lody i przekonać do szukania i podejmowania wsparcia.
Jaka jest rola psychologa w wsparciu rodzin w kryzysie? Czym różni się jego praca od pracy innych specjalistów (np. terapeuty środowiskowego)?
Psycholog, dzięki swojej wiedzy i doświadczeniu, pomaga zrozumieć źródła problemów oraz opracować strategie ich przezwyciężania, co prowadzi do odzyskania równowagi psychicznej. Wyposaża w narzędzia, które nie tylko pozwalają radzić sobie z bieżącymi trudnościami, ale także przygotowują na przyszłe kryzysy. Jednak wsparcie specjalistyczne to nie tylko gabinet psychologa.
Natomiast terapeuta środowiskowy, pracując w naturalnym otoczeniu pacjenta, ma możliwość lepszego zrozumienia codziennych wyzwań i dynamiki relacji rodzinnych. Dzięki temu jego pomoc jest bardziej dostosowana do realiów życia pacjenta. Taka forma wsparcia może być szczególnie skuteczna w sytuacjach, gdzie kontekst środowiskowy odgrywa kluczową rolę w kryzysie, pomagając wprowadzić zmiany w sposób praktyczny i łatwiejszy do zastosowania na co dzień.
