Prowadząc konsultacje z rodzinami dzieci w wieku szkolnym, temat związany z rzeczywistością szkolną często jest na pierwszym planie. Dzieci spędzają w szkole znaczną część swojego życia, co sprawia, że wyzwania i trudności, z którymi się tam spotykają, mogą mieć głęboki wpływ na ich rozwój emocjonalny i intelektualny. W gabinetach psychologów tematy związane ze szkołą często są pretekstem do rozmów o różnorodnych trudnościach, takich jak zaburzenia lękowe, fobia szkolna, zaburzenia emocji, czy trudności w przyswajaniu wiedzy. W tym artykule skupimy się na tej drugiej grupie problemów, związanych z realizacją obowiązku szkolnego, a zwłaszcza na specyficznych rozwojowych zaburzeniach umiejętności szkolnych.
Czym są specyficzne rozwojowe zaburzenia umiejętności szkolnych?
Specyficzne rozwojowe zaburzenia umiejętności szkolnych to grupa zaburzeń, które mają znaczący wpływ na zdolność dziecka do nauki w szkole. Dzieci dotknięte tymi zaburzeniami mogą doświadczać trudności w opanowaniu umiejętności takich jak czytanie, pisanie czy liczenie, mimo że ich ogólny poziom inteligencji jest na normalnym poziomie, a środowisko szkolne i domowe sprzyja nauce.
Do najczęściej spotykanych zaburzeń należą:
- Dysleksja: Trudności w czytaniu, które mogą obejmować problemy z dokładnością czytania, szybkością, płynnością oraz rozumieniem tekstu.
- Dysortografia: Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni, co obejmuje błędy ortograficzne, problemy z gramatyką i interpunkcją, a także z organizacją tekstu pisanego.
- Dysgrafia: Zaburzenia związane z trudnościami w pisaniu, które objawiają się niekształtnym, nieczytelnym pismem.
- Dyskalkulia: Trudności w nauce matematyki, obejmujące problemy z rozumieniem liczb, zapamiętywaniem zasad arytmetycznych, oraz dokładnością i płynnością wykonywania operacji matematycznych.
Chociaż powyższe zaburzenia można opisać w sposób odrębny, w praktyce często występują one w kombinacjach, tworząc tzw. zaburzenia mieszane, które mogą mieć różne nasilenie i formy.
Wczesne objawy i diagnoza
Wczesne wykrycie specyficznych rozwojowych zaburzeń umiejętności szkolnych jest kluczowe dla skutecznego wsparcia dziecka. Nauczyciele edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej często jako pierwsi zauważają symptomy, takie jak:
- Przestawianie liter i cyfr.
- Pomijanie wyrazów podczas czytania lub pisania.
- Mylenie liter podobnych pod względem kształtu (np. „p” i „b”).
- Trudności w nauce tabliczki mnożenia lub zapamiętywaniu podstawowych zasad matematycznych.
- Błędy ortograficzne, mimo znajomości zasad.
Rodzice, otrzymując takie sygnały od nauczycieli, powinni jak najszybciej zasięgnąć porady specjalisty, aby przeprowadzić dokładną diagnozę. Proces diagnostyczny często rozpoczyna się w szkole, gdzie dziecko może być objęte dodatkowymi zajęciami wyrównawczymi lub korekcyjno-kompensacyjnymi. W dalszej kolejności zalecane jest przeprowadzenie kompleksowych badań w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, gdzie specjaliści dokonują oceny funkcjonowania dziecka w różnych obszarach.
Podłoże zaburzeń
Według międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10, specyficzne rozwojowe zaburzenia umiejętności szkolnych (F81) mają podłoże neurorozwojowe. Oznacza to, że są wynikiem nieprawidłowego lub nietypowego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, który mógł wystąpić już w okresie prenatalnym lub neonatalnym.
Do czynników ryzyka zalicza się m.in.:
- Czynniki genetyczne i chromosomalne: Ddzieci, których rodzice mają zdiagnozowane tego typu zaburzenia, są bardziej narażone na ich wystąpienie.
- Czynniki teratogenne: czynniki działające w okresie ciąży, takie jak zaburzenia gospodarki hormonalnej, niedotlenienie czy niedożywienie, mogą wpłynąć na rozwój mózgu dziecka.
- Czynniki neonatalne: problemy zdrowotne występujące w okresie okołoporodowym, takie jak wcześniactwo, wylewy czy niedotlenienie, mogą również przyczynić się do rozwoju specyficznych zaburzeń.
Należy podkreślić, że specyficzne rozwojowe zaburzenia umiejętności szkolnych nie są prostą konsekwencją braku możliwości uczenia się ani wyłącznym efektem niepełnosprawności intelektualnej, urazów lub chorób mózgu. Mają one swoje źródło w specyficznych zmianach w strukturze i funkcjonowaniu mózgu, co przekłada się na trudności w przyswajaniu wiedzy i nabywaniu umiejętności.
Wsparcie i terapia
W przypadku zdiagnozowania specyficznych zaburzeń umiejętności szkolnych kluczowe jest szybkie wdrożenie odpowiednich form wsparcia.
W przypadku lekkich zaburzeń, pomoc może polegać na wsparciu rodziców przez nauczycieli, w tym na dostarczeniu dodatkowych ćwiczeń usprawniających zaburzone funkcje. Ważnym elementem jest psychoedukacja rodziców, aby zrozumieli specyfikę problemów dziecka i mogli skutecznie wspierać jego rozwój.
Jeżeli trudności są bardziej nasilone, konieczne mogą być specjalistyczne zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, prowadzone przez terapeutę pedagogicznego. Zajęcia te mają na celu poprawę zaburzonych funkcji oraz wsparcie funkcji dobrze rozwijających się, które mogą zrekompensować braki w innych obszarach.
W przypadku braku odpowiednich efektów w terapii grupowej, warto rozważyć indywidualne zajęcia terapeutyczne. Niektóre dzieci mogą również skorzystać z uczęszczania do klas lub szkół terapeutycznych, gdzie program nauczania jest dostosowany do ich specyficznych potrzeb.
Znaczenie wsparcia emocjonalnego
Wsparcie emocjonalne jest nie mniej ważne niż pomoc edukacyjna. Dzieci z zaburzeniami uczenia się często doświadczają frustracji, poczucia niższej wartości, a nawet objawów depresji związanych z ich trudnościami. Dlatego niezbędne może być wsparcie psychologiczne, zarówno w formie indywidualnych sesji, jak i terapii grupowej, gdzie dziecko może rozwijać kompetencje emocjonalno-społeczne.
W skrajnych przypadkach, gdzie trudności edukacyjne są powiązane z poważnymi zaburzeniami emocjonalnymi, konieczna może być interwencja psychiatryczna i wdrożenie farmakoterapii.
Podsumowanie
Specyficzne rozwojowe zaburzenia umiejętności szkolnych to problem, który może znacząco wpłynąć na życie dziecka. Wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiednich form wsparcia są kluczowe dla minimalizacji negatywnego wpływu tych zaburzeń na rozwój dziecka. Rodzice, nauczyciele i specjaliści muszą współpracować, aby zapewnić dzieciom najlepsze możliwe wsparcie, nie tylko w zakresie edukacji, ale także zdrowia emocjonalnego.
Pamiętajmy, że z dysleksji, dysortografii, dyskalkulii czy dysgrafii się nie wyrasta, ale dzięki odpowiedniej terapii i wsparciu można nauczyć się z nimi żyć i osiągać sukcesy zarówno w szkole, jak i w dorosłym życiu.
