Styl przywiązania to jedno z kluczowych pojęć w psychologii relacji, które kształtuje sposób, w jaki budujemy i utrzymujemy więzi z innymi ludźmi. Od tego, jaką mamy zdolność do zaufania, bliskości i wyrażania emocji, zależy jakość naszych relacji – zarówno tych romantycznych, jak i przyjacielskich czy rodzinnych. Czy można zmienić swój styl przywiązania? Jak wpływa on na dynamikę związku? Jakie strategie mogą pomóc osobom, które zmagają się z trudnościami wynikającymi z niepewnego przywiązania?
W niniejszym wywiadzie z psycholożką, Aleksandrą Adamską, zgłębimy temat różnych stylów przywiązania, ich wpływu na relacje oraz sposobów, w jakie można nad nimi pracować. Zapraszamy do rozmowy, która może pomóc lepiej zrozumieć siebie i swoich bliskich.
Jakie są główne style przywiązania, które wyróżniamy w psychologii, i czym się od siebie różnią?
Aby mówić o stylach przywiązania powinnyśmy zacząć od tego, czym jest w dorosłości taki styl. A więc najprościej ujmując, styl przywiązania w dorosłości definiuje się jako poziom poczucia zaufania i bezpieczeństwa w relacjach międzyludzkich. Wyróżniamy trzy style przywiązania: bezpieczny, lękowo-ambiwalentny i unikowy. Styl bezpieczny, czyli najbardziej pożądany, to taki model przywiązania, w którym osoba czuje się dobrze w bliskości z partnerem, nie posiada lęku przed odrzuceniem oraz pozytywnie widzi siebie i innych. Styl lękowo-ambiwalentny charakteryzuje się lękiem przed odrzuceniem przy jednoczesnym pragnieniu bliskości. To będą osoby, które mają negatywny obraz siebie, ale pozytywny obraz partnera. Ostatni z modeli, unikowy, charakteryzuje się uczuciem dyskomfortu w bliskości, wręcz unikaniem intymności i podtrzymywaniem poczucia niezależności. W opozycji do stylu lękowo-ambiwalentnego osoby te będą siebie widziały pozytywnie, ale innych negatywnie lub siebie i innych będą postrzegały negatywnie.
W jaki sposób różne style przywiązania wpływają na dynamikę relacji partnerskich?
Relacje romantyczne, w której obydwoje partnerzy charakteryzują się stylem bezpiecznym, to zazwyczaj zdrowe relacje, gdzie partnerzy ufają sobie, są na siebie otwarci, ale też dają sobie wzajemną przestrzeń na realizowanie siebie i swoich potrzeb. W przypadku kiedy któryś z partnerów charakteryzuje się stylem lękowo-ambiwalentnym, w związku pojawia się brak zaufania. Wszelkie odstępstwa od utartej w relacji rutyny będą powodowały u nich napięcia. Mogą się tam pojawić próby kontroli. W skrajnych przypadkach u takich osób może dojść do zatracenia siebie, swoich potrzeb i celów na rzecz relacji. Takie osoby będą potrzebowały dużo intymności i bliskości, zarówno psychicznej, jak i fizycznej, częstego upewniania się, że relacja jest bezpieczna, a partner nadal jest zaangażowany w nią. Natomiast kiedy jeden z partnerów charakteryzuje się unikowym stylem przywiązania, będzie uciekał w niezależność. Otworzenie się na partnera i zaufanie mu to ogromna praca dla takiej osoby. Trudne sytuacje będą powodowały próby ucieczki z relacji, stawiania emocjonalnego muru i ratowania swojej niezależności. Takim osobom trudno jest zmienić swoje przyzwyczajenia i plany. A bliskość i intymność to ogromne wyzwanie. Najbardziej ekstremalna dynamika będzie pomiędzy osobami o ambiwalentno-lękowym i unikowym stylu przywiązania, ponieważ im bardziej osoba unikowa będzie szukała ucieczki, tym bardziej osoba lękowo-ambiwalentna będzie pożądała kontaktu.
Czy osoby o pewnym stylu przywiązania radzą sobie lepiej w związkach, a jeśli tak, to dlaczego?
Zdecydowanie będą to osoby o bezpiecznym stylu przywiązania. Ich podejście do relacji romantycznej jest najzdrowsze. Takie osoby posiadają przestrzeń dla siebie i dla partnera. Są to osoby, które czują się bezpiecznie w relacji.
Jakie symptomy lub zachowania mogą wskazywać na posiadanie określonego stylu przywiązania?
To jak się czujemy wchodząc w relacje. Jeżeli w danej osobie jest dużo strachu, walczy z potrzebą ucieczki, a wchodzenie w kolejne stadia relacji spotyka się z oporem, można wówczas szukać cech modelu unikowego. Takie osoby mogą też znikać bez słowa i pojawiać się, aby ponownie wycofać się i znowu wrócić. Osoby, które reprezentują model ambiwalentno-lękowy, będą czuły potrzebę kontroli, w relacji będą niepewne, a w małych szczegółach będą doszukiwały się rozpadu związku. Dla przykładu, jeżeli partner zawsze około 8:00 pisze wiadomość na przywitanie i tego jednego dnia zapomni, osoba ta najpewniej będzie w silnym napięciu, a jej reakcja na taką sytuację może być wyolbrzymiona. Wręcz dla osoby postronnej pozbawiona logiki, bo lęki o jakość i trwałość relacji będą przykrywały logiczne myślenie. Osoba o bezpiecznym stylu przywiązania może się bać, wchodząc w relacje, być nieco niepewna, ale jej reakcje nie będą ekstremalne. Od zachowania partnera nie będzie uzależniała swojej tożsamości i nastroju. Nie będzie też wrażliwa na jego reakcje. Oczywiście należy pamiętać, że każdy z nas ma swój bagaż doświadczeń i to że ktoś na trudniejszą sytuację, reaguje w sposób nieadekwatny, nie jest jednoznaczne, że charakteryzuje się danym modelem przywiązaniowym. To zawsze będzie zestaw cech.
Czy istnieją narzędzia lub testy, które pomagają osobom zidentyfikować ich własny styl przywiązania?
Tak, istnieją. W internecie można znaleźć masę testów na określenie stylu przywiązania. Traktowałabym je raczej z przymrużeniem oka. Są też kwestionariusze dla profesjonalistów. Najbardziej popularny w Polsce jest KSP (Kwestionariusz Stylów Przywiązania), stworzony przez profesora Mieczysława Plopę, wieloletniego badacza zjawiska stylów przywiązania, relacji i więzi rodzinnych. Jest też bardzo dużo książek i artykułów na temat stylów przywiązania. Natomiast zawsze zachęcam do konsultacji ze specjalistą: psychologiem, psychoterapeutą.
Jakie czynniki z dzieciństwa i wczesnych relacji rodzinnych mają największy wpływ na kształtowanie się stylów przywiązania?
Przede wszystkim relacja z opiekunami, szczególnie matką. Jej dostępność i realizowanie potrzeb dziecka we wczesnym dzieciństwie ma kluczowy wpływ na późniejszy styl przywiązania. Jeżeli opiekunowie są dostępni dla dzieci, przytulają się do nich, okazują miłość, czułość i spełniają potrzeby dziecka, to taki człowiek w dorosłości będzie posiadał bezpieczny styl przywiązania. Z drugiej strony, jeśli opiekunowie nie są w stanie sprostać potrzebom dziecka, a bliskość pomiędzy nimi a dzieckiem jest zaburzona, to dziecko może wygenerować pozostałe dwa typy stylów przywiązania. Jeżeli opiekun jest całkowicie niedostępny i zimny na potrzeby dziecka, generować się będzie styl unikowy, a jeżeli raz będzie dostępny, zaraz niedostępny i tak dalej, to będzie to styl lękowo-ambiwalentny.
W jaki sposób środowisko wychowawcze wpływa na rozwój zdolności do budowania zdrowych relacji w dorosłym życiu?
Styl przywiązania kształtuje się jako odpowiedź na relacje z najbliższymi opiekunami. Rodzic nieobecny, całkowicie lub częściowo, będzie miał największy wpływ na dziecko. W późniejszych latach traumatyczne wydarzenia, np. utrata jednego z rodziców, może mieć wpływ na styl przywiązania. Z drugiej strony, kiedy dziecko reprezentuje trudny styl przywiązania, zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa, ważności oraz budowanie pozytywnej oceny siebie może pozytywnie wpłynąć na nie.
Czy styl przywiązania można zmienić w trakcie życia? Jeśli tak, jakie metody lub terapie są w tym najskuteczniejsze?
Oczywiście, że można. Style przywiązania są plastyczne. Można je zmieniać świadomie lub nie. Nasze doświadczenia i sposób radzenia sobie z nimi mogą wpływać na zmianę modelu przywiązania nieświadomie. Świadoma zmiana dokonuje się za pomocą pracy nad poczuciem bezpieczeństwa, wartości, budowania zaufania oraz poznania samego siebie. Dlatego nie można wskazać jednej sprawdzonej metody lub narzędzia. Specjaliści dobierają najbardziej adekwatne narzędzia do danej osoby.
Jak pary mogą pracować nad swoimi indywidualnymi stylami przywiązania, aby poprawić jakość swojego związku?
Praca nad otwartą komunikacją, pełna zrozumienia i uważności jest kluczem do poprawienia jakości relacji. Przestrzeń do mówienia o tym, co nas boli i pracowanie nad tymi trudnymi uczuciami jest szczególnie ważna. Pytania otwarte, np. „jak mogę Ci pomóc”, „co możemy zrobić, aby było Ci lepiej w naszej relacji”, będą szczególnie pomocne. Często też ustalanie zasad panujących w relacji będzie pomocne. Pamiętajmy tylko aby robić to w zgodzie ze sobą.
Jakie strategie terapeutyczne są pomocne dla osób z niepewnym lub unikowym stylem przywiązania, które napotykają problemy w związku?
Do najbardziej popularnych metod należy praca nad schematami poznawczymi, wywodząca się z nurtu poznawczo-behawioralnego. Jest też pochodząca z nurtu psychodynamicznego, terapia oparta na przywiązaniu, podczas której terapeuta buduje z klientem bezpieczną dynamikę relacji, wprowadzając zdrowe techniki komunikacji, regulowania emocji, percepcji i zachowań. W przypadku lęków, techniki radzenia sobie ze stresem albo regulowania emocji z pewnością również przyniosą efekt.
W jaki sposób komunikacja i empatia mogą przyczynić się do przezwyciężenia negatywnych wzorców wynikających z trudnego stylu przywiązania?
Otwarta komunikacja, empatia i zrozumienie partnera jest kluczem do poprawy jakości relacji oraz furtką do wspólnego mierzenia się z trudnościami. Wyobraźmy sobie sytuację, że nasz partner ma unikowy styl przywiązania. W trudnych sytuacjach ucieka, wymawiając się obowiązkami zawodowymi. W sytuacji braku otwartego dialogu ze strony drugiego z partnerów będzie dużo frustracji, pomiędzy partnerami mogą wówczas odbywać się kłótnie oparte na oskarżeniach, z których nic nie wyniknie, a ostatecznie związek skończy się. Spokojna i otwarta rozmowa, pełna empatii otwiera furtkę do zmian.
Czy współczesne wyzwania, takie jak rola mediów społecznościowych czy zmiany w modelach relacji międzyludzkich, mają wpływ na kształtowanie się stylów przywiązania?
To dosyć trudne pytanie. Nie wskazywałabym mediów społecznościowych na bezpośredni związek z kształtowaniem się stylu przywiązaniowego. Gdzieś tam idealizowanie świata, miłości i związków może wpływać na zaburzony obraz relacji w naszych głowach, ale nadal nie jest to styl przywiązania, bardziej wskazywałabym na wymagania wobec partnera. Może być też tak, że osoby o lękowym stylu przywiązania będą chętniej korzystały z tych mediów, zapisywały się do grup, aby zdobyć poczucie przynależności i poczuć się zauważonym oraz zrozumianym. Model relacji międzyludzkich, izolacja i tak zwana pandemia samotności może mieć wpływ. Coraz więcej osób ma problem z wejściem w relację, otworzeniem się i wybiera samotność jako bezpieczny sposób na życie.
Jakie są najczęstsze mity dotyczące stylów przywiązania, które pojawiają się w dyskusjach o związkach, i jak można je obalić?
Chyba takim największym mitem jest to, że stylu przywiązania nie da się zmienić, a przecież to jest wykonalne. Wymaga pracy nad sobą, swoimi emocjami i postrzeganiem świata, ale wielu ludziom udaje się zmiana. Drugim mitem może być to, że u każdego określony styl przywiązania będzie się tak samo prezentował. Jasne, są pewne cechy wspólne, schematy postępowań, ale należy pamiętać, że każdy z nas jest inny. Inne doświadczenia i sposoby radzenia sobie z nimi nas zbudowały, więc trudno jest działać według określonego schematu. Jak można radzić sobie z nieprawdą? Psychoedukacja to klucz w tym zakresie. Na pewno weryfikowanie źródeł wiedzy też będzie pomocne. Nie bójmy się też rozmawiać z wykwalifikowanymi specjalistami.
