Uzależnienia behawioralne stają się coraz bardziej powszechnym zjawiskiem we współczesnym społeczeństwie, wpływając na życie jednostek oraz ich otoczenie. W przeciwieństwie do tradycyjnych uzależnień od substancji, uzależnienia behawioralne dotyczą kompulsywnego wykonywania określonych czynności, takich jak korzystanie z internetu, hazard, zakupy czy gry komputerowe. Chociaż pozbawione bezpośrednich konsekwencji fizycznych, mogą prowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, lęk czy problemy w relacjach społecznych.
W niniejszym wywiadzie psycholożka, psychoterapeutka poznawczo-behawioralna, certyfikowana specjalistka psychoterapii uzależnień, Arleta Kruszyńska przygląda się bliżej związkom pomiędzy uzależnieniami behawioralnymi a innymi problemami psychicznymi, rosnącemu znaczeniu tego zjawiska oraz skutecznym metodom profilaktyki i leczenia. Analiza uwzględnia także społeczne i zdrowotne konsekwencje uzależnień behawioralnych oraz wyzwania, jakie stoją przed systemem opieki zdrowotnej w ich diagnozowaniu i terapii.
Zapraszamy do lektury.
Czy istnieje związek między uzależnieniami behawioralnymi a innymi problemami psychicznymi, takimi jak depresja czy zaburzenia lękowe?
Zdecydowanie tak. Nierzadko problemy te występują jednocześnie, co jest określane jako współwystępowanie zaburzeń psychicznych. Uzależnienia behawioralne mogą zarówno przyczyniać się do rozwoju problemów psychicznych, ale mogą być także ich skutkiem. Osoby doświadczające zaburzeń nastroju mogą poszukiwać stanu ulgi w aktywnościach, takich jak: korzystanie z Internetu, hazard, kompulsywne zakupy. Zachowania te mogą natychmiast, ale tymczasowo, poprawiać nastrój lub stanowić sposób na uniknięcie nieprzyjemnych emocji, jednak w efekcie nasilają problem, prowadząc do pogłębiania zaburzeń nastroju.
Istotny jest związek między uzależnieniem behawioralnym a zaburzeniami lękowymi. Osoby doświadczające zaburzeń mogą angażować się ww. aktywności i stosować te zachowania jako mechanizm redukcji lęku lub napięcia. Na przykład, uzależnienie od social mediów może stanowić formę unikania myśli lękowych lub sytuacji lękotwórczych. Nierzadko ww. zachowania mogą przynosić chwilową ulgę, jednak w efekcie nasilają objawy lęku i podtrzymują jego błędne koło.
Ponadto, uzależnienia behawioralne, ale także zaburzenia nastroju, czy lęk, mogą być wynikiem zaburzeń w funkcjonowaniu układu nagrody w mózgu, szczególnie w rejonach odpowiedzialnych za regulację emocji i doświadczania przyjemności.
Czy uzależnienia behawioralne są coraz większym problemem w dzisiejszych czasach? Większym niż uzależnienia od substancji?
Tak, uzależnienia behawioralne stanowią coraz większy problem w obecnych czasach. Odpowiedź na pytanie, czy stanowią one większe zagrożenie niż uzależnienia od substancji, zależy od kilku czynników. Oba typy uzależnień – behawioralne i chemiczne stanowią poważne problemy dla zdrowia psychicznego.
W ostatnich latach uzależnienia behawioralne stały się bardziej powszechne. Technologia umożliwia dostęp do nieograniczonej rozrywki i informacji, co może prowadzić do problematycznego zachowania. Ponadto, duża dostępność natychmiastowej gratyfikacji: współczesny świat, z jego naciskiem na szybkie osiąganie przyjemności (np. poprzez scrollowanie treści w mediach społecznościowych), sprzyja rozwojowi uzależnień behawioralnych. To zjawisko może być równie, jeśli nie bardziej, szkodliwe niż tradycyjne uzależnienia od substancji. Współczesne problemy społeczne, stres, presja społeczna, mogą prowadzić do niekonstruktywnych zachowań, jak np. kompulsywne zakupy, jedzenie, czy uzależnienie od technologii. Zachowania te często stają się regulatorem radzenia sobie z nieprzyjemnymi emocjami i stresem. Ponadto, aktualny styl życia sprzyja rozwojowi uzależnień behawioralnych. Mamy łatwy dostęp do usług online, zakupów, gier, które mogą stać się uzależniające, zaś uzależnienia od substancji wymagają fizycznego dostępu do substancji.
Jakie działania profilaktyczne można podjąć, aby zapobiec rozwojowi uzależnień behawioralnych, zwłaszcza wśród młodzieży?
Profilaktyka uzależnień behawioralnych, szczególnie wśród młodzieży, jest istotnym narzędziem zapobiegania poważnym problemom zdrowotnym, emocjonalnym i społecznym. Istnieje wiele działań służących minimalizowaniu ryzyka rozwoju uzależnień behawioralnych.
Po pierwsze, edukacja młodzieży i zwiększenie świadomości na temat zagrożeń związanych z uzależnieniami behawioralnymi jest jednym z podstawowych narzędzi profilaktycznych. Programy edukacyjne, prowadzone w szkołach, powinny zawierać informacje dotyczące konstruktywnego korzystania z technologii (Internetu, mediów społecznościowych, gier komputerowych), a także konsekwencjach nieprawidłowych zachowań.
Ponadto ważne jest zrozumienie mechanizmów stojących za uzależnieniem i uświadomienie, że uzależnienia behawioralne działają na podobnych zasadach jak uzależnienia od substancji, a ich konsekwencje mogą być równie poważne. Warto edukować o fazach rozwoju uzależnienia, skutkach dla zdrowia psychicznego, emocjonalnego i społecznego.
Po drugie, należy promować zdrowe, konstruktywne wzorce radzenia sobie z emocjami poprzez naukę umiejętności rozwiązywania konfliktów oraz budowania pozytywnych relacji interpersonalnych.
Czy istnieją programy profilaktyczne, które są szczególnie skuteczne?
Programy profilaktyczne są tworzone w celu zapobiegania, czy minimalizowania ryzyka rozwoju uzależnienia behawioralnego. Skuteczne programy profilaktyczne opierają się przede wszystkim na edukacji, wczesnym wykrywaniu problemów, a także wprowadzaniu odpowiednich interwencji. Skuteczne programy profilaktyczne powinny być dostosowane do wieku, sytuacji życiowej i specyfiki problematycznego zachowania, a także powinny obejmować długoterminową strategię zapobiegania, której celem jest poprawa zdrowia psychicznego i społecznego uczestników.
Celem programów edukacyjnych jest przekazywanie wiedzy młodzieży oraz dorosłym, czym są uzależnienia behawioralne, jak im zapobiegać oraz jakie wiążą się z nimi skutki. Realizowane są w szkołach, ośrodkach zdrowia i organizacjach pozarządowych.
Szkolenia dla nauczycieli oraz pracowników socjalnych pozwalają zdobywać wiedzę i umiejętności rozpoznawania pierwszych oznak nadużywania, a także interweniowania w celu zapobiegania uzależnieniu
W ramach programów terapeutycznych prowadzone są warsztaty, w których uczestnicy uczą rozwijania umiejętności samokontroli oraz zarządzania stresem.
Ponadto, warto pamiętać o profilaktyce działań w Internecie w zakresie edukacji związanej z bezpiecznym korzystaniem z sieci, np. poprzez aplikacje mobilne lub platformy internetowe, które pomagają młodzieży monitorować czas spędzany online oraz wprowadzać konstruktywne zachowania i zdrowe nawyki związane z korzystaniem z technologii. Ważne jest promowanie równowagi między światem wirtualnym a rzeczywistym.
Jakie są społeczne konsekwencje uzależnień behawioralnych zarówno dla osoby uzależnionej, jak i dla jej otoczenia?
Uzależnienia behawioralne mogą prowadzić do poważnych konsekwencji, które doświadczy osoba uzależniona i jej otoczenie. Mogą one dotyczyć wielu sfer życia: emocjonalnego, zawodowego, społecznego. Destrukcja w tych obszarach może przyczyniać się do problemów w relacjach interpersonalnych, utraty jakości życia, izolacji społecznej, a także utraty pracy.
Osoby uzależnione behawioralnie nierzadko spędzają nadmierną ilość czasu w samotności, zaniedbują relacje z rodziną, przyjaciółmi, współpracownikami, co przyczynia się do izolacji społecznej.
Uzależnienia behawioralne mogą powodować obniżenie efektywności w obszarze zawodowym, czy edukacji. Osoba może wykazywać niską produktywność, unikać obowiązków, czy zaniedbywać obowiązki.
Jakie są wyzwania związane z leczeniem uzależnień behawioralnych w systemie opieki zdrowotnej?
Leczenie uzależnień behawioralnych w systemie opieki zdrowotnej wiąże się przede wszystkim – podobnie jak w przypadku uzależnień od substancji – z niedostatecznie rozwiniętą motywacją do leczenia u osoby uzależnionej. Osoby uzależnione behawioralnie mogą nie dostrzegać problemu, co przyczynia się do opóźnień w podjęciu decyzji o leczeniu. Uzależnienia behawioralne często nie powodują natychmiastowych, fizycznych symptomów. Ponadto, u osób uzależnionych często współwystępują zaburzenia nastroju, lękowe, czy obsesyjno-kompulsyjne. Nierzadko potrzebna jest kompleksowa oferta leczenia, która uwzględnia wszystkie aspekty zdrowia psychicznego pacjenta.
