Zaburzenia osobowości – czym są ogólnie?
U osób z zaburzeniami osobowości występują stałe wzorce zachowań, myślenia, emocji i relacji z innymi, które znacznie odbiegają od tych społecznie przyjętych. Oznacza to, że takie osoby często reagują nieadekwatnie do zaistniałej sytuacji, co rodzi trudności w funkcjonowaniu w społeczeństwie.
Zaburzenia osobowości są rozpoznawane na podstawie zestawu kryteriów diagnostycznych, określonych w klasyfikacji DSM-5 (kryteria diagnostyczne American Psychatric Assosiation), który są powszechnie stosowane w psychiatrii.
Wspomniany wzorzec to:
- Postrzeganie – tzn. sposób postrzegania i interpretowania samego siebie, innych osób oraz wydarzeń.
- Wyrażanie emocji – tzn. zakres, intensywność, chwiejność i nieadekwatność odpowiedzi emocjonalnej.
- Funkcjonowanie w relacjach międzyludzkich.
- Kontrola impulsów.
Osobowość borderline (BPD)
Osobowość borderline jest jedną z dziewięciu głównych typów zaburzeń osobowości. Zrozumienie jej istoty jest ważne zarówno dla osób, które na co dzień zmagają się z tym problemem, jak i dla ich bliskich.
BPD jest poważnym zaburzeniem, które wpływa na sposób, w jaki taka osoba myśli o sobie, innych ludziach i świecie wokół niej.
Zanim przedstawię podstawowe informacje na temat BPD, w tym objawy, przyczyny i metody leczenia, chciałbym pokazać jak powszechny jest to problem.
Jak rozpoznać czy my lub osoba nam bliska może mieć taki problem? Przyjrzeć się:
- kryteriom diagnostycznym,
- obrazowi klinicznemu zaburzenia.
Jak rozpoznać czy mamy problemy związane z zaburzeniem tego typu? Aby odpowiedzieć na to pytanie musimy przyjrzeć się po pierwsze kryteriom diagnostycznym a po drugie obrazowi klinicznemu zaburzenia.
Na początek, zanim przejdziemy do konkretów, chciałbym przedstawić jak często możemy spotkać się z trudnościami, które są tematem dzisiejszego artykułu.
Zaburzenie osobowości typu borderline jest stosunkowo często występujące. Dane podają iż jest to ok 1,1 – 2,5% populacji ogólnej, przy czym 70% to kobiety (American Psychiatric Association 2013; Lieb i in 2004).
Zaburzenie osobowości typu borderline, choć wg podanych danych występuje dosyć często, może być niezauważone na pierwszy rzut oka. Wpływa na to duża współzachorowalność.
Kryteria diagnostyczne podają, iż musi wystąpić u pacjenta 5 z wymienionych objawów:
- Desperacki wysiłek wkładany w unikanie wyobrażonego odrzucenia przez innych;
- Niestabilne i burzliwie przebiegające związki międzyludzkie, charakteryzujące się wahaniami między skrajnymi stanami – idealizowaniem lub pozbawianiem wartości;
- Zakłócenie poczucia własnej tożsamości: wyraźny i trwale niestabilny obraz samego siebie lub własnego „ja”;
- Impulsywność, okazywana w co najmniej dwóch obszarach, stwarzająca potencjalne zagrożenie (np. wydatki, seks, nadużywanie substancji, lekkomyślna jazda, objadanie się);
- Nawracające zachowania, gesty lub groźby samobójcze albo samookaleczenia;
- Niestabilność reakcji emocjonalnych spowodowana zmiennością nastroju w zależności od warunków (np. nasilone epizody dysforii, drażliwość lub lęk utrzymujące się do kilku godzin, rzadko dłużej niż kilka dni);
- Przewlekłe poczucie pustki;
- Niedostosowane zachowania, poczucie gniewu i trudności w panowaniu nad nimi (np. częste wybuchy złości, utrzymujące się poczucie gniewu, powtarzający się udział w bójkach);
- Związane z czynnikami stresowymi, przemijające wyobrażenia paranoidalne lub bardzo nasilone objawy dysocjacyjne.
Czytając wymienione wyżej objawy możemy zadać sobie pytanie skąd w ogóle bierze się zaburzenie tego typu. W ujęciu terapii poznawczo-behawioralnej stwierdzono, że przyczyn należy szukać w dzieciństwie. Osoby przejawiające objawy zaburzenia osobowości typu borderline często doświadczały przemocy (Pretzer 1990, Arntz 1994). Doświadczenia w tamtym czasie przeżyte zostały przetworzone przez dziecko i uwarunkowały założenia o sobie samym, innych ludziach i otaczającym je świecie. Podobne zdanie mają twórcy terapii schematu. Doświadczenie przez pacjentów przemocy fizycznej, a często także seksualnej oraz obrazu dysfunkcjonalnego domu rodzinnego w znacznym stopniu wpłynęło na niezapewnienie podstawowych potrzeb jakimi są poczucie ciepła i wsparcia, bliskości, stłumienie uczuć, krytycyzm oraz nadmiernie surowe kary, jak opisuje mgr Kosewski w swoim artykule w czasopiśmie „Terapia Poznawczo Behawioralna”.
Wracając do wspomnianych wzorców zachowań, w przypadku zaburzeń osobowości typu borderline będą się one przejawiać przede wszystkim w niestabilności i impulsywności. Niestabilność będzie miała znaczne odwzorowanie w kontekście relacji, które bywają intensywne, burzliwe, zmienne (postrzeganie partnera w kategoriach ideału by następnie go zdewaluować).
Kolejnym obszarem trudności jest niestabilność obrazu Ja. Przejawia się niestabilnością ideałów, planów na przyszłość czy moralności lub światopoglądu, co prowadzi do nagłych i intensywnych zmian emocji.
Opisane w kryteriach zachowania impulsywne bywają dużą trudnością dla pacjentów, ponieważ przynoszą przyjemność jedynie na krótki czas. Po uzyskaniu ukojenia pojawia się jednak poczucie straty i pustka, która przyczynia się do powtórzenia zachowań impulsywnych, które bywają również ryzykowne. Tym samym jedynie pozornie poprawiają samopoczucie.
W przebiegu zaburzenia osobowości typu borderline, pojawia się również lęk, który jest ulokowany na obawę przed odrzuceniem. Osoba interpretuje zachowania innych osób, niekiedy nadmiernie, jako ukierunkowane na pozostawienie i opuszczenie. W odpowiedzi na obawy stara się za wszelką cenę uniknąć rozstania. Rodzi to wysoki poziom lęku, który może przejawiać się w skrajnych przypadkach próbami zatrzymania partnera w sposób niekorektywny taki jak np. groźby samobójcze, zachowania samobójcze, samookaleczenia, prośby, błagania, ale też złość, która bywa trudna do skontrolowania. Wysoki poziom stresu może przyczyniać się także do wystąpienia objawów dysocjacyjnych takie jak luki w pamięci czy poczucie braku integralności ze swoim ciałem.
Terapia zaburzeń osobowości typu borderline jest możliwa. Bywa to proces długotrwały nastawiony zarówno na pracę nad bieżącymi problemami, jak i na odniesienie się i przepracowanie traum z przeszłości.
