Czy zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego niektóre osoby są tak pewne siebie, a inne ciągle wątpią w swoje możliwości? Co sprawia, że jedni kochają siebie, a drudzy nie potrafią docenić własnej wartości? Odpowiedzi na te pytania mogą pomóc nam zrozumieć, czym jest niska samoocena i jak sobie z nią radzić. Bo niska samoocena to problem, który dotyka wielu z nas. Badania pokazują, że znaczna część populacji zmaga się z negatywnym postrzeganiem siebie. Skąd się bierze to zjawisko i jak wpływa na nasze życie?
W wywiadzie psycholog i psychoterapeuta, Wiktor Wikiera, omawia kwestie niskiej samooceny: jej przyczynom, skutkom i sposobom radzenia sobie z tym problemem.
Czym jest niska samoocena?
Niska samoocena to negatywna ocena samego siebie, która może wpływać na różne aspekty życia jednostki. Osoby z niską samooceną często mają tendencję do postrzegania siebie w negatywnym świetle, co może prowadzić do uczucia niepewności, braku wiary w swoje umiejętności i wartości, a także do trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji interpersonalnych.
Skąd się bierze niska samoocena? Co ma na to wpływ jak widzimy siebie i swoje możliwości?
Niska samoocena wynika z wielu czynników, które wpływają na sposób, w jaki postrzegamy siebie i swoje możliwości. Przykładami takich czynników będą: krytyka i brak wsparcia ze strony bliskich, porównywanie się do innych, zaniedbanie emocjonalne, czy wysokie oczekiwania wobec siebie. Na to, jak widzimy siebie i swoje możliwości, wpływa wiele czynników, które można podzielić na wewnętrzne (np. poczucie własnej wartości) i zewnętrzne (np. wsparcie i akceptacja bliskich).
Gdzie leży granica niskiej i zbyt wysokiej samooceny? Możemy mieć zdrowe i niezdrowe poczucie własnej wartości?
Granica między niską a zbyt wysoką samooceną może być subtelna i zależy od kontekstu oraz indywidualnych cech osoby. Dla przykładu, negatywna samoocena może prowadzić do problemów zdrowotnych i trudności w relacjach; z kolei zbyt wysoka samoocena charakteryzuje się przesadnym poczuciem własnej wartości, co w konsekwencji może prowadzić do zahamowania rozwoju osobistego i zawodowego, ponieważ osoba ta nie widzi potrzeby doskonalenia się.
Co ważne, możemy mieć zarówno zdrowe, jak i niezdrowe poczucie własnej wartości, gdyż odnosi się ono do ogólnej oceny, jaką mamy na temat siebie, swoich umiejętności i swojej wartości jako osoby. Zdrowe i niezdrowe poczucie własnej wartości różni się w sposobie, w jaki postrzegamy siebie i jak reagujemy na różne sytuacje życiowe.
Czy samoocenę budujemy od dziecka w sobie? Czy krytyka środowiska, w którym się wychowujemy, wysokie oczekiwania otoczenia sprawiają, że ta samoocena jest niska? Jak budujemy obraz samego siebie?
Samoocena rzeczywiście zaczyna kształtować się od najmłodszych lat, zaś środowisko ma ogromny wpływ na jej kształtowanie. Styl wychowania, wzorce zachowań, relacje z rówieśnikami, czy normy społeczne otoczenia mogą znacząco wpływać na niską samoocenę. Budowanie obrazu samego siebie to złożony proces, który rozwija się przez całe życie i jest wynikiem interakcji między różnymi czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi, takimi jak sukcesy i porażki, czy rodzina i wychowanie.
Jak żyje człowiek z zawyżoną samooceną? A jak funkcjonuje się z niską samooceną?
Osoba żyjąca w przeświadczeniu o swej doskonałości może być osobą z zawyżoną samooceną. Takie wyolbrzymione postrzeganie siebie może prowadzić do różnych skutków, zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym. Tego rodzaju osoba może mieć nierealistyczne oczekiwania wobec siebie i innych, problemy z przyjmowaniem krytyki oraz trudności w utrzymywaniu pozytywnych relacji.
Funkcjonowanie z niską samooceną może prowadzić do wielu wyzwań w relacjach interpersonalnych, w pracy, w zdrowiu psychicznym i w ogólnym samopoczuciu. Taka osoba może często mieć trudności z lękiem, izolacją, problemami zdrowotnymi oraz trudnościami w podejmowaniu wyzwań.
Dzisiaj dużo mówi się o tym, że powinniśmy dążyć do tego, by mieć wysokie poczucie własnej wartości? Czy to się przekłada na to, że obecne pokolenia młodych ludzi będą miały odpowiedni poziom samoświadomości?
Dążenie do wysokiego poczucia własnej wartości wśród młodych ludzi może rzeczywiście sprzyjać rozwijaniu samoświadomości, pod warunkiem, że jest to robione w sposób zrównoważony i świadomy. Edukacja emocjonalna i wsparcie ze strony otoczenia są kluczowe w tym procesie.
Czym skutkuje niskie poczucie własnej wartości? Jak to rzutuje na dorosłe życie?
Niskie poczucie własnej wartości może mieć wiele negatywnych skutków, zarówno w dzieciństwie, jak i w dorosłym życiu. Może ono prowadzić do szeregu problemów w dorosłym życiu, czy to na poziomie osobistym, czy to zawodowym. Osoby te mogą zmagać się z utrzymaniem zdrowych relacji, osiąganiem swoich celów zawodowych i osobistych, oraz mogą mieć trudności z radzeniem sobie ze stresem i wyzwaniami życiowymi. Brak pewności siebie i chroniczne poczucie niezadowolenia mogą ograniczać ich potencjał i prowadzić do długotrwałych problemów ze zdrowiem psychicznym i fizycznym.
Kiedy pacjenci zgłaszają się z takim problemem po pomoc? Co jest czynnikiem, który ich pcha po wsparcie?
To zawsze kwestia indywidualna, ale pacjenci zgłaszają się po pomoc w związku z niskim poczuciem własnej wartości z różnych powodów. Często jest to wynik skumulowanych negatywnych doświadczeń, które wpływają na ich codzienne funkcjonowanie i ogólną jakość życia. Przykładowymi czynnikami, które determinują do podjęcia terapii mogą być stres i wypalenie zawodowe lub emocjonalne, lęki lub stany depresyjne, konflikty w związkach, czy izolacja społeczna. Często przedmiotem pracy terapeutycznej będzie zaopiekowanie się właśnie postrzeganiem siebie.
Jak wygląda terapia? Jak budować w kimś poczucie własnej wartości?
Budowanie poczucia własnej wartości u pacjentów wymaga złożonego, indywidualnego podejścia, które obejmuje różne techniki terapeutyczne. Terapeuta wraz z pacjentem zajmować się będą pracą nad przekonaniami, czyli tzw. identyfikacją negatywnych przekonań oraz z czasem ich zmienianiem. Budować ją możemy poprzez świadomość i akceptację, np. technikami uważności (mindfulness), zmianą myślenia, np. rekonstrukcja poznawcza, czy rozwijanie pasji i zainteresowań.
W jaki sposób rozwijać wiarę w siebie i dobre zdanie o sobie? Np. już po terapii – czy ten poziom samoświadomości po terapii zostaje z nami na zawsze?
Rozwijanie wiary w siebie i utrzymywanie dobrego zdania o sobie po terapii to proces, który wymaga ciągłej pracy i zaangażowania. Terapia może pomóc w zbudowaniu fundamentów, ale utrzymanie tych osiągnięć zależy od dalszych działań i praktyk. Z pomocą mogą nam przyjść regularne refleksje, mające na celu skłaniać nas do przemyśleń odnośnie do naszego życia. Poziom samoświadomości rozwinięty podczas terapii może zostać z nami na dłużej, ale jego utrzymanie wymaga aktywnego zaangażowania i pracy. Regularne praktykowanie technik i strategii nauczonych podczas terapii pomaga w utrzymaniu samoświadomości i zdrowego poczucia własnej wartości.
Jaka jest relacja między perfekcjonizmem a niskim poczuciem własnej wartości? I czy narcyzm może skrywać brak wiary w siebie?
Im bardziej nasilony perfekcjonizm, tym większe prawdopodobieństwo, że osoba ma niskie poczucie własnej wartości. Perfekcjonizm będzie pełnił rolę tuszowania, swoistego ukrywania swojej gorszości, niedoskonałości.
Narcyzm natomiast powstaje w oparciu o lęk i wątpliwości, a nie pewności siebie, i bywa formą samoobrony.
Jak budować poczucie własnej wartości przy braku akceptacji w najbliższym otoczeniu?
W takich sytuacjach starajmy się angażować w różne nowe aktywności. Może pozwolić nam to lepiej poznać siebie, być może odkryć mocne strony, których dotąd nie znaliśmy. Jest też szansa, że poznamy nowe osoby, które w znaczący sposób mogą pozytywnie wpłynąć na nasze życie. Świadomość, że otoczenie, które wybieram sam, daje mi satysfakcję i jest dla mnie budujące, i docelowo pozytywnie będzie wpływać na kształtowanie się poczucia własnej wartości.
