Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, znany jako ADHD jest jednym z częściej występujących u dzieci zaburzeń psychicznych, jednak często jest niewłaściwie postrzegane jako problem dotyczący wyłącznie tej grupy wiekowej. Przez długi czas ekspertom wydawało się, że objawy ADHD zmniejszają się w okresie dojrzewania lub bezpośrednio po nim, a ich wpływ na funkcjonowanie osób dorosłych jest minimalny lub wręcz nieistotny. Wydawało się, jakby objawy nadpobudliwości psychoruchowej i deficytu uwagi zanikały po przekroczeniu progu dorosłości.
Badania przeprowadzone w ostatnich latach wskazują, że objawy ADHD u ponad 70% pacjentów utrzymują się w dorosłości, niosąc ze sobą liczne trudności psychospołeczne. Objawy ADHD pojawiają się we wczesnym dzieciństwie i mogą trwać przez całe życie. Chociaż obraz kliniczny zaburzeń może ulegać pewnym zmianom wraz z wiekiem, w dużej mierze przypomina ten obserwowany u dzieci. Częstość występowania ADHD u dorosłych wynosi ok. 2-5%.
Pomimo tego ADHD u dorosłych nadal jest niedostatecznie diagnozowane i leczone. To z kolei może prowadzić do niepotrzebnego cierpienia zarówno osób dorosłych z ADHD, jak i ich bliskich oraz otoczenia.
Warto podkreślić, że istnieją odpowiednie i skuteczne metody diagnozowania i leczenia ADHD u dorosłych. Wiele krajów europejskich zaleca, aby rozpoznawać to zaburzenie i zapewniać odpowiednie leczenie przez całe życie pacjentów. Niestety, wytyczne te są stosunkowo nowe, dlatego wielu specjalistów pracujących w placówkach psychiatrycznych nadal nie zdaje sobie sprawy z faktu, że ADHD często utrzymuje się u dorosłych. W rezultacie brakuje doświadczenia w właściwej diagnozie i leczeniu tego zaburzenia u osób dorosłych.
Przyczyny ADHD
ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, to zaburzenie neurobiologiczne, które ma swoje podłoże w kombinacji czynników genetycznych, środowiskowych oraz neurologicznych. Na podstawie wyników licznych badań można stwierdzić, że ADHD jest zaburzeniem, które występuje rodzinnie i ma charakter dziedziczny. Przyczyny genetyczne stanowią zatem istotny czynnik ryzyka jego rozwoju.
Uważa się, że istotną rolę w etiologii ADHD odgrywają nieprawidłowości w zakresie dojrzewania struktur ośrodkowego układu nerwowego, które spowodowane są zmianami zachodzącymi w materiale genetycznym. Ekspresja powyższych nieprawidłowości powoduje zmiany na poziomie biochemicznym jak i strukturalnym. Patogeneza ADHD ma charakter poligenowy. Istotną rolę odgrywają mutacje zachodzące w obrębie genów związanych z układami dopaminergicznym (DA) i noradrenergicznym (NA) i w mniejszym stopniu z układem serotoninergicznym a ich ekspresja najbardziej widoczna jest korze przedczołowej i jądrach podstawy. Omawiane zmiany w konsekwencji prowadzą do zaburzenia specyficznych procesów poznawczych i kontroli zachowania. To właśnie układom NA i DA przypisuje się największe znaczenie w procesach poznawczych i motywacyjnych. Właściwy poziom dopaminy odpowiada między innymi za to, że jesteśmy w stanie skoncentrować się, rozpoczynać i monitorować (czyli kontynuować) rozpoczętą czynność, nie rozpraszając się z powodu pojawiających się innych bodźców.
Oprócz czynników genetycznych, ważną rolę w nasilaniu objawów mogą odgrywać również czynniki środowiskowe. Wśród nich wymienia się czynniki prenatalne, takie jak ekspozycja na alkohol, nikotynę, urazy okołoporodowe, wysokie ciśnienie krwi i stres matki w czasie ciąży. Również poród przedwczesny oraz niska masa urodzeniowa mogą wiązać się z większym ryzykiem wystąpienia ADHD.
Wyniki licznych badań z użyciem technik neuroobrazowania sugerują, że jednym z głównych elementów etiologicznych ADHD są nieprawidłowości w obszarach związanych z korą czołową, jądrami podstawy, ciałem migdałowatym i hipokampem – czyli strukturami odpowiedzialnymi za kontrolę działania i regulację emocji i motywacji. Neurorozwojowy charakter zaburzenia przejawia się faktem, że różnice w budowie wymienionych struktur są większe w dzieciństwie i ulegają zmniejszeniu w dorosłości. Obrazowanie za pomocą rezonansu magnetycznego oraz pozytonowej tomografii emisyjnej potwierdza powtarzalne zmiany strukturalne mózgu u osób z ADHD w porównaniu z osobami zdrowymi.
Warto podkreślić, że ADHD jest wynikiem skomplikowanej interakcji między czynnikami genetycznymi, środowiskowymi i neurologicznymi. Obecnie istnieje coraz większa świadomość, że ADHD nie jest wynikiem lenistwa, złej woli czy wychowania, ale ma swoje podłoże biologiczne. Poznanie przyczyn ADHD jest ważne dla lepszego zrozumienia tego zaburzenia oraz rozwijania skuteczniejszych strategii diagnozowania i leczenia.
Objawy ADHD u osób dorosłych
U osób dorosłych z ADHD mogą występować problemy z utrzymaniem uwagi, organizacją, zarządzaniem czasem, kontrolą impulsów oraz utrzymaniem stabilnych relacji interpersonalnych.
W przypadku ADHD u dorosłych, objawy mogą różnić się od tych obserwowanych u dzieci. Zamiast wyraźnej nadpobudliwości fizycznej, osoby dorosłe z ADHD mogą doświadczać wewnętrznego niepokoju, niezdolności do uspokojenia się oraz trudności z regulacją emocji. Mogą również mieć trudności z organizacją i planowaniem, pamięcią roboczą, skupianiem uwagi na szczegółach oraz dokonywaniem wyborów.
ADHD u osób dorosłych może wpływać na różne obszary życia. W sferze zawodowej, osoby dorosłe z ADHD mogą mieć trudności z utrzymaniem efektywności pracy, skupieniem się na zadaniach, terminowością oraz organizacją. Mogą również doświadczać frustracji z powodu niezdolności do skupienia uwagi na dłuższy czas, co może prowadzić do zmniejszenia produktywności.
W życiu osobistym, ADHD u osób dorosłych może wpływać na relacje interpersonalne. Problemy z koncentracją i impulsywnością mogą utrudniać komunikację oraz utrzymanie stabilnych i satysfakcjonujących relacji. Osoby dorosłe z ADHD mogą doświadczać trudności z zarządzaniem czasem, organizacją codziennych obowiązków oraz kontrolą emocji, co może prowadzić do konfliktów i frustracji zarówno u nich samych, jak i u ich bliskich.
Ważne jest zrozumienie, że ADHD u osób dorosłych nie jest wyłącznie deficytem. Osoby dorosłe z ADHD mogą wykazywać unikalne cechy, takie jak kreatywność, elastyczność myślenia oraz zdolność do rozwiązywania problemów. Mają potencjał do osiągania sukcesów i realizowania celów, ale często potrzebują odpowiedniego wsparcia, leczenia i strategii zarządzania, aby przeciwdziałać trudnościom wynikającym z ADHD.
Diagnoza ADHD u dorosłych
Warto zaznaczyć, że ADHD może być trudne do zdiagnozowania u dorosłych ze względu na zmiany w obrazie objawów wraz z wiekiem. Objawy takie jak nadmierna aktywność ruchowa mogą osłabnąć, a zamiast tego mogą występować problemy z koncentracją, organizacją i regulacją emocji. Te bardziej subtelną objawy mogą sprawić, że wiele przypadków ADHD u dorosłych pozostaje niezdiagnozowanych.
Warto również zauważyć, że czynniki genetyczne odgrywają istotną rolę w występowaniu ADHD u dorosłych. Jeśli rodzic ma ADHD, istnieje większe ryzyko, że dziecko również je rozwinie.
Mimo że coraz większa świadomość ADHD u dorosłych prowadzi do wzrostu liczby diagnoz i leczenia, wciąż istnieje wiele osób, które nie otrzymały odpowiedniej diagnozy i wsparcia. Dlatego ważne jest kontynuowanie badań, edukacji oraz zwiększanie dostępu do diagnostyki i terapii dla osób dorosłych z ADHD.
Leczenie ADHD u dorosłych
Leczenie ADHD u dorosłych może obejmować farmakoterapię podstawowego zaburzenia i ewentualnych zaburzeń współistniejących, terapię poznawczo-behawioralną oraz inne formy terapii, jak oddziaływania ukierunkowane na obszary objawowe na przykład treningi rozwiązywania problemów, regulacja emocji. Oddziaływania te wspierają osoby dorosłe w rozwijaniu umiejętności zarządzania czasem, organizacji, komunikacji oraz radzenia sobie z trudnościami emocjonalnymi.
Niezwykle ważnym aspektem oddziaływań jest psychoedukacja pacjenta i jego otoczenia. Stosowanie odpowiednich leków (szczególnie stymulujących), które wykazują dużą skutecznością pomaga w zmniejszeniu objawów ADHD i ich wpływu na funkcjonowanie. Ważne jest, aby oddziaływania były wieloaspektowe i stanowiły kompleksowy plan terapeutyczny.
Podsumowanie
ADHD u dorosłych jest rzeczywistością, która nie może być bagatelizowana. Osoby dorosłe z ADHD doświadczają trudności w wielu aspektach życia, takich jak praca, relacje społeczne i zdrowie psychiczne. Ważne jest, abyśmy zwiększali świadomość i akceptację dla tych osób, zapewniając im odpowiednie wsparcie i narzędzia do radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami. Leczenie ADHD u dorosłych, zarówno farmakologiczne, jak i terapeutyczne, może przynieść znaczne korzyści i pomóc tym osobom w osiągnięciu pełnego potencjału i satysfakcji w życiu.
