Stres jest nieodłączną częścią codziennego życia. Objawy stresu dotykają każdego, niezależnie od płci, wieku czy poziomu zamożności. Choć stres spełnia pozytywne funkcje, o czym często zapominamy – zwraca naszą uwagę na możliwe zagrożenia i mobilizuje nas do podejmowania wyzwań – nadmierny stres może stanowić poważny problem. Istnieje wiele negatywnych skutków fizycznych i psychicznych nadmiernego stresu. Warto zrozumieć, czym jest stres, jakie są jego objawy, skutki oraz jak możemy skutecznie sobie z nim radzić.
Czym jest stres?
Stres to złożone zjawisko, które można rozumieć na różne sposoby. Istnieją trzy podstawowe podejścia do definiowania stresu:
- Stres jako rodzaj sytuacji zewnętrznej: Odnosi się do określonych sytuacji zewnętrznych, które wywołują stres.
- Stres jako reakcje wewnętrzne człowieka: Obejmuje przeżycia, emocje i odczucia, które pojawiają się w odpowiedzi na stresujące sytuacje.
- Stres jako relacja między sytuacjami zewnętrznymi a wewnętrznymi cechami człowieka: To podejście jest obecnie najbardziej popularne w świecie psychologii.
Jednym z najważniejszych przedstawicieli tego trzeciego podejścia jest Richard Lazarus, autor transakcyjnej teorii stresu psychologicznego. Zgodnie z jego teorią, człowiek nieustannie ocenia swoje otoczenie, analizując elementy, które mają wpływ na jego dobrostan. Ocena ta może prowadzić do trzech rodzajów reakcji: obojętnej, pozytywnej lub stresującej.
Jak radzić sobie ze stresem?
Stres pojawia się wtedy, gdy człowiek postrzega sytuację jako przerastającą jego możliwości lub zagrażającą jego dobrostanowi. Każdy człowiek inaczej ocenia sytuacje jako stresujące, co oznacza, że różne osoby mogą różnie reagować na te same bodźce.
Jakiego rodzaju sytuacje są oceniane jako stresujące?
- Krzywda lub strata: Ddotyczy już dokonanych szkód, np. porzucenie przez partnera. Towarzyszą temu emocje złości, smutku i żalu.
- Zagrożenie: odnosi się do prawdopodobieństwa wystąpienia krzywdy lub straty, np. kłótnie z partnerem zwiastujące rozstanie. Towarzyszą temu emocje strachu, lęku i zmartwienia.
- Wyzwanie: może przynieść zarówno straty, jak i zyski, np. rozmowa rekrutacyjna. Towarzyszą temu emocje zarówno negatywne, jak i pozytywne.
Czym są stresory?
Stresory to sytuacje lub bodźce wywołujące stres. Choć dla każdego człowieka inne elementy mogą być stresorami, możemy wyróżnić kilka ogólnych podziałów:
- Siła i zakres oddziaływania stresora:
- Najsilniejsze: katastrofy i dramatyczne wydarzenia, takie jak wojny, klęski żywiołowe.
- Średniego natężenia: poważne wyzwania i zagrożenia, zmiany życiowe, np. śmierć bliskiej osoby, rozwód.
- Najsłabsze: codzienne drobne utrapienia, np. korki, zgubienie kluczy.
- Czas działania stresora:
- Stresory jednorazowe: zajmują jednorazowo określony czas, np. wizyta u lekarza.
- Stresory cykliczne: występują regularnie, np. coroczne spotkania raportowe.
- Stresory chroniczne: działają praktycznie bezustannie, np. nieudany związek.
- Ciągi wydarzeń stresowych: np. rozwód, który pociąga za sobą konieczność kolejnych stresujących zmian.
Teoria Dr Soni Lupien
Dr Sonia Lupien opracowała ciekawą teorię, która pozwala lepiej zrozumieć klasyfikowanie czegoś jako stresor. Jej akronim NUTS (novelty, unpredictability, threat to the ego, sense of control) wskazuje na cztery główne czynniki wywołujące stres: nowość, nieprzewidywalność, zagrożenie dla ego i brak kontroli.
Po co nam stres?
Stres nie istnieje tylko po to, by utrudniać nam życie. Jest to naturalna reakcja organizmu, która ma usprawniać nasze funkcjonowanie. W sytuacji stresowej uwalniane są hormony stresu, które mobilizują nasze zasoby energii. Mechanizm „walcz lub uciekaj” przygotowuje ciało do reakcji na niebezpieczeństwo, co jest spuścizną po naszych praprzodkach.
Objawy stresu
Stres powoduje szereg zmian w organizmie, głównie poprzez wzmożone wydzielanie hormonów takich jak kortyzol i adrenalina. Fizjologiczne objawy stresu to m.in. przyspieszony oddech, akcja serca, wzrost ciśnienia krwi, nadmierna potliwość, spięcie mięśni, tiki nerwowe, bezsenność oraz zmiany w apetycie. Stres wpływa również na nasze emocje i zachowanie, prowadząc do niepokoju, złości, roztargnienia, agresywnych zachowań, problemów z koncentracją i wahania nastroju.
Skutki odczuwania stresu
Bardzo intensywne stresory lub chroniczne przeżywanie stresu mogą prowadzić do poważnych konsekwencji psychicznych i fizycznych. Nadmiar stresu może powodować zaburzenia lękowe, depresję, uzależnienia, nadciśnienie, migreny, a nawet zawał serca. Jednym z najpoważniejszych skutków stresu jest zespół stresu pourazowego (PTSD), który występuje po doświadczeniu traumatycznych wydarzeń.
Jak stres wpływa na nasz organizm?
Układ kostno-mięśniowy
Pod wpływem stresu mięśnie napinają się, co jest odruchową reakcją organizmu. Przewlekłe napięcie mięśni może prowadzić do bólu głowy i innych dolegliwości.
Układ oddechowy
Stres może powodować duszność i szybkie oddychanie. Dla osób z chorobami układu oddechowego, stres może zaostrzać problemy z oddychaniem.
Układ sercowo-naczyniowy
Ostry stres zwiększa częstość akcji serca i ciśnienie krwi, co może prowadzić do długotrwałych problemów sercowo-naczyniowych, takich jak nadciśnienie i zawał serca.
Układ endokrynny
Chroniczny stres może zaburzać komunikację między układem odpornościowym a gruczołami dokrewnymi, prowadząc do chorób takich jak cukrzyca i depresja.
Układ pokarmowy
Stres wpływa na apetyt i trawienie, mogąc powodować biegunkę, zaparcia, nudności i wymioty.
Układ nerwowy
Przewlekły stres prowadzi do wycieńczenia organizmu i negatywnie wpływa na inne układy ciała.
Układ rozrodczy
U mężczyzn stres może obniżać poziom testosteronu i powodować zaburzenia erekcji. U kobiet może wpływać na miesiączkę i zdolności rozrodcze.
Zapobieganie Stresowi
Choć stresu nie da się całkowicie wyeliminować, istnieją sposoby na zmniejszenie jego wpływu na nasze życie. Oto kilka ogólnych zasad:
- Zarządzanie czasem i priorytetami: skuteczne planowanie i unikanie prokrastynacji może znacznie zmniejszyć stres.
- Rozmowa o emocjach: dzieląc się swoimi uczuciami z bliskimi, możemy poczuć wsparcie i zredukować napięcie.
- Znalezienie czynności relaksujących: każdy powinien mieć coś, co go odpręża, czy to długa kąpiel, czy aktywność fizyczna.
- Odpoczynek: odpowiednia ilość snu i dni wolnych pomaga w regeneracji organizmu.
- Aktywność fizyczna i dieta: regularne ćwiczenia i zdrowa dieta wzmacniają organizm.
- Podnoszenie kwalifikacji: pracując nad swoimi umiejętnościami, możemy czuć się pewniej w stresujących sytuacjach.
- Ograniczenie używek: kofeina, alkohol i nikotyna mogą nasilać objawy stresu.
- Unikanie niepotrzebnych stresorów: eminowanie zbędnych źródeł stresu z naszego życia.
Podsumowanie
Stres jest nieodłącznym elementem naszego życia i wpływa na nas na wiele sposobów – emocjonalnie, fizycznie i behawioralnie. Choć w umiarkowanych ilościach może być mobilizujący, nadmiar stresu może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Znając mechanizmy działania stresu i stosując odpowiednie strategie zarządzania nim, możemy zminimalizować jego negatywne skutki i poprawić jakość naszego życia. Warto pamiętać, że każdy z nas ma indywidualny sposób radzenia sobie ze stresem, dlatego ważne jest znalezienie metod, które najlepiej odpowiadają naszym potrzebom i możliwościom.
