System opieki psychiatrycznej w Polsce przechodzi obecnie głębokie przemiany. Powstające Centra Zdrowia Psychicznego (CZP) mają na celu zapewnienie bardziej dostępnej i kompleksowej pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi. Jednocześnie szpitale psychiatryczne nadal odgrywają kluczową rolę w tym systemie, szczególnie w przypadku pacjentów wymagających intensywnego leczenia.
W niniejszym wywiadzie, lekarz Joanna Emma Szczerba skupia się na odpowiedzi na pytanie: kiedy i dlaczego pacjent z zaburzeniami psychicznymi wymaga hospitalizacji? Przedstawia główne zadania szpitali psychiatrycznych oraz omawia sytuacje, w których leczenie szpitalne jest niezbędne. Zapraszamy do lektury!
Jak dzisiaj wygląda system opieki psychiatrycznej? Jakie są podstawowe rodzaje placówek psychiatrycznych, z których pacjenci mogą korzystać?
System opieki psychiatrycznej w Polsce, podobnie jak przy okazji innych specjalizacji, dzielimy na sektor finansowany ze środków NFZ i prywatnych zasobów. Część finansowana ze środków publiczny w ostatnich latach przechodzi reformę. Założeniem, której jest stworzenie Centrów Zdrowia Psychicznego (CZP) – ośrodków zajmujących się kompleksową opieką pacjentów mieszkających na danym obszarze. Idei przyświecającej temu pomysłowi, jest możliwość skorzystania ze wsparcia psychiatrycznego, psychologicznego, czy terapeutycznego w sąsiedztwie miejsca zamieszkania, bez konieczności odbywania długich podróżny i poszukiwania placówki, która przyjmie pacjenta. Do CZP może zgłosić się każdy, kto potrzebuje pomocy – bez skierowania, bez konieczności oczekiwania w długich kolejkach, nawet osoby nieubezpieczone. W skład CZP wchodzą oddziały całodobowe, oddziały dzienne, poradnie, które oferują leczenie psychiatryczne, wsparcie i diagnostykę psychologiczną oraz oddziaływania terapeutyczne, jak również zespoły leczenia środowiskowego.
Jakie są główne zadania szpitali psychiatrycznych? Kiedy konieczne jest leczenie szpitalne osoby z zaburzeniami psychicznymi?
Podstawowym zadaniem szpitali psychiatrycznych, jest objęcie opieką pacjentów wymagających leczenia w warunkach oddziałów całodobowych. Są to chorzy zagrożeni podjęciem próby samobójczej, w epizodach depresyjnych / maniakalnych / psychotycznych o ciężkim przebiegu, jak również ci zmagający się z nasilonymi zespołami abstynencyjnymi oraz ci, u których z jakiegoś powodu (np. działań niepożądanych), wymagają włącznie leków w warunkach kontrolowanych. W szpitalach możliwe jest również przeprowadzenie pełnej, szeroko zakrojonej i szybkiej diagnostyki. Poza tzw. „ostrymi” oddziałam, szpitale oferują różnego rodzaju oddziały terapeutyczne (prowadzące psychoterapię, psychoedukację), np. nerwicowe, dla młodych chorych po doświadczeniu psychozy (Oddział F9, IPiN), oddziały leczenia zespołów absencyjnych, czy zarezerwowane dla szczególnej grupy pacjentów, jak np. oddziały psychogeriatrii, czy podwójnych diagnoz (choroba psychiczna współwystępująca z uzależnieniem od substancji psychoaktywnych).
Na jakiej podstawie można trafić pod opiekę szpitala psychiatrycznego? Jak wygląda proces przyjęcia do szpitala psychiatrycznego?
Do szpitala psychiatrycznego można trafić różnymi drogami:
- Na podstawie skierowania, które może wystawić każdy lekarz, po umówieniu terminu przyjęci;
- Na podstawie skierowania w trybie pilnym, po zgłoszeniu do izby przyjęć, czy do szpitalnego oddziału ratunkowego, w sytuacjach wymagających natychmiastowego leczenia;
- W trybie pilnym bez skierowania, po zgłoszeniu się do IP/SOR, samodzielnie lub przywiezieniu przez Zespół Ratownictwa Medycznego;
- Na podstawie decyzji sądu rodzinnego w oparciu o artykuł 29 Ustawy o Ochronie Zdrowia Psychicznego, gdy pacjent z powodu choroby psychicznej nie jest w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb, lub niewdrożenie leczenia może spowodować dalsze pogorszenie zdrowia.
W większości przypadków do przyjęcia do szpitala psychiatrycznego wymagana jest zgoda pacjenta, jednak istnieje kilka wyjątków od tego. Po pierwsze, opisany w punkcie 4. Pozostałe okoliczności, które umożliwiają przyjęcie chorego bez zgody, to sytuacje w których chorzy z powodu choroby psychicznej zagrażają swojemu życiu lub zdrowiu i życiu innych, lub ze względu na swój stan zdrowia nie są w stanie wyrazić zgody na hospitalizację, a wymagają udzielenia takiej pomocy.
Warto też dodać, że posiadanie skierowania do szpitala, nie jest gwarantem przyjęcia chorego. Pacjenci zgłaszający się nagle do szpitala badani są przez lekarza, który decyduje o przyjęciu. Natomiast w przypadku przyjęć planowych, pacjenci maja umawiane przyjęcie na podstawie badania kwalifikacyjnego.
Jak długo trwa pobyt w szpitalu psychiatrycznym?
Na to pytanie odpowiadam zwykle: „najkrócej jak się da”. Długość pobytu w „ostrych” oddziałach powinna być ograniczana do minimum. Pacjenci są wypisywania jak tylko ich stan zdrowia będzie wskazywał na poprawę stanu psychicznego, wycofanie się objawów, które były dla chorego zagrażające. W praktyce może to trwać od kilku dni do kilku tygodni i jest częściowo determinowane przez działanie leków, które stosujemy w psychiatrii. Zwykle zaczynają one działać po kilku tygodniach. Natomiast w oddziałach terapeutycznych czas pobytu ustalony jest zwykle z góry. Takie leczenie trwa od ok. 10 tygodni do kilku miesięcy.
Jakie rodzaje terapii są dostępne w szpitalach psychiatrycznych?
W szpitalach psychiatrycznych, zresztą podobnie jak i w leczeniu ambulatoryjnym, mamy do dyspozycji farmakoterapię i psychoterapię, lub połączenie tych dwóch metod. Oddziaływania psychoterapeutyczne zarezerwowane są przede wszystkim dla oddziałów terapeutycznych. W Oddziałach ostrych zwykle tego typu leczenia nie oferujemy, ponieważ stan pacjentów nie pozwala na skorzystanie z nich, a czas pobytu ograniczany jest do koniecznego minimum. Natomiast to, co może zostać zaoferowane to wsparcie psychologiczne, jeśli wymaga tego sytuacja. Poza tym większość oddziałów zapewnia chorym różnego rodzaju zajęcia aktywizujące (plastyczne, muzykoterapię, trening funkcji poznawczych, spacery) czy psychoedukację.
Z procedur medycznych, których realizacja możliwa jest tylko w szpitalu, w leczeniu pacjentów korzystamy z zabiegów elektrowstrząsowych, które choć owiane złą sławą, są metodą bezpieczna i skuteczną u wybranej grupy chorych.
Jakie są procedury wypisu ze szpitala psychiatrycznego?
Pacjenci zwykle wypisywani są z oddziałów psychiatrycznych planowo, tzn. wspólnie z zespołem terapeutycznym ustalają najlepszy moment na zakończenie pobytu w szpitalu. Przed końcem leczenia szpitalnego, często w ostatnim okresie pobytu, oferujemy chorym możliwość skorzystania z tzw. treningów domowych, tzn. pacjenci na 1-2 noce mogą wrócić do domu. Takie treningi pozwalają zweryfikować czy pacjenci czują się na tyle dobrze, że mogą bezpiecznie wrócić do domowego funkcjonowania.
Poza trybem planowym możliwy jest również wypis na żądanie pacjenta, gdy jego stan zdrowia jest na tyle dobry, że nie zagraża on ani sobie ani nikomu innemu ze względów chorobowych.
Jak wygląda pobyt w szpitalu psychiatrycznym z perspektywy pacjenta?
Perspektywę pacjenta mogę przestawić z drugiej ręki, na podstawie odczuć przekazywanych mi przez chorych. Gros pacjentów mówi, że przy pierwszym przyjęciu do oddziału byli przerażeni – zamknięciem w szpitalu, kontaktem z nowymi osobami (pacjentami i personelem), warunkami pobytu odbiegającymi znacznie od domowych.
Po przyjęciu do szpitala, w pierwszej kolejności konieczne jest sprawdzenie rzeczy pacjenta i schowanie do depozytu tych, które niosą za sobą zagrożenie (sznurówki, długie kable, ostre przedmioty). Pacjenci zostają oprowadzeni po oddziale, zaznajomieni z zasadami w nim panującymi, mają wskazane łóżko i miejsce na rzeczy osobiste. Przeprowadzany jest wywiad pielęgniarski oraz badanie psychiatryczne. Pacjent poznaje wstępny plan terapeutyczny – planowane badania i proponowane oddziaływania lecznicze.
W kolejnych dniach przeprowadzana jest diagnostyka i wdrażane leczenie. Pacjenci codziennie mają kontakt z zespołem terapeutycznym – rozmowy z lekarzami, psychologami, terapeutami zajęciowymi. Mogą korzystać z zajęć terapeutycznych czy spotykać się z bliskimi w godzinach odwiedzin.
Jakie badania są wykonywane w trakcie leczenia szpitalnego?
Badania dobieramy indywidualnie do potrzeb danego pacjenta. Są to przede wszystkim badania laboratoryjne, obrazowe (TK czy MRI), EEG, badania psychologiczne czy neuropsychologiczne oraz, w razie konieczności, konsultacje innych specjalistów.
Co daje leczenie szpitalne versus ambulatoryjne?
W sytuacjach nagłych, leczenie szpitalne służy przede wszystkim zabezpieczeniu pacjentów, którzy ze względu na stan zdrowia powinni być pod stałą, wykwalifikowaną opieką. W przypadku oddziałów terapeutycznych, korzyścią płynącą z pobytu w szpitalu jest intensyfikacja oddziaływań terapeutycznych – 5 dni w tygodniu po kilka godzin versus 1-2 razy w tygodniu po 1 godzinie.
Jednak przede wszystkim celem leczenia – szpitalnego czy ambulatoryjnego, jest uzyskanie takiej poprawy samopoczucia pacjentów, dzięki któremu pacjenci będą mogli funkcjonować w zdrowiu poza szpitalami.
Co po szpitalu – jakie kroki powinien podjąć pacjent? Kontynuacja terapii ambulatoryjnej?
Zalecane, do podjęcia po hospitalizacji kroki, pacjenci omawiają z zespołem terapeutycznym jeszcze w czasie hospitalizacji oraz otrzymują je spisane na karcie informacyjnej leczenia szpitalnego. Przede wszystkim należy przyjmować leki zgodnie z zaleceniami, nie modyfikować samemu dawkowania, bo jest to działanie zagrażające zdrowiu. Zapisać się do poradni zdrowia psychicznego, aby móc odbywać regularne, kontrolne wizyty u psychiatry. Skorzystać z otrzymanych skierowań i podjąć leczenie w odpowiednich poradniach, rozpocząć psychoterapię czy zgłosić się do oddziałów terapeutycznych – dziennych lub całodobowych. Poza tym kluczowe dla zdrowia psychicznego i fizycznego są zdrowa, zróżnicowana dieta, regularna aktywność fizyczna, unikanie używek, utrzymywanie satysfakcjonujących i wspierających relacji społecznych.
