Egzaminy – towarzyszą nam od najmłodszych lat i to na różnych etapach życia. Od pierwszych klas szkoły podstawowej, przez egzaminy gimnazjalne, maturę, sesje na uczelni, po testy kwalifikacyjne czy egzaminy na prawo jazdy. To momenty, w których wiedza i umiejętności zostają poddane próbie, a nasza przyszłość wydaje się zawisnąć na delikatnym włosku zależnym od wyników. Jednak to nie tylko oceny i wyniki mają wpływ na nasze życie, ale także towarzyszący im lęk egzaminacyjny.
Strach przed egzaminem towarzyszy wielu z nas w trakcie przygotowań do i podczas trwania ważnych sprawdzianów. Jest to uczucie niepokoju, obawy przed porażką, a także niesprawdzeniem się w sytuacji, która wydaje się determinować naszą przyszłość. Lęk ten, choć powszechny, potrafi wpływać na nasze myśli, nastrój oraz zachowanie w decydującym momencie egzaminu.
W tym artykule przybliżymy istotę lęku egzaminacyjnego, jego konsekwencje oraz sposoby radzenia sobie z tym wyzwaniem.
Różnica między stresem przed egzaminami a lękiem egzaminacyjnym
Wielu z nas doświadcza pewnego rodzaju napięcia przed zbliżającym się egzaminem, ale czy zawsze jest to lęk egzaminacyjny? Istnieje subtelna, ale istotna różnica między stresem przed egzaminami a lękiem egzaminacyjnym. Te dwa pojęcia są często mylone, ale różnica między nimi jest ogromna, a zrozumienie tych różnic może pomóc w bardziej efektywnym zarządzaniu uczuciami związanymi z egzaminami.
Stres przed egzaminami
Stres przed egzaminami to uczucie niepokoju, które występuje przed, w trakcie i czasami nawet po egzaminie. Jest to normalna reakcja organizmu na sytuację, w której jesteśmy oceniani i nasza wiedza lub umiejętności poddawane są ewaluacji. Stres ten może występować u większości osób, które podchodzą do egzaminu i ma swoje korzenie w ewolucyjnym mechanizmie walki lub ucieczki. To ciekawostka, która ukazuje, dlaczego w sytuacjach stresujących często odczuwamy chęć ucieczki. Nasz mózg, w obliczu potencjalnego zagrożenia, stawia przed nami dylemat – czy walczyć czy uciekać. Jest to głęboko zakorzeniona reakcja ewolucyjna, która miała na celu przetrwanie naszych przodków w obliczu fizycznego zagrożenia. Dzięki temu mechanizmowi organizm mógł błyskawicznie reagować na niebezpieczeństwo.
Współcześnie ten mechanizm ma również swoją funkcję, ponieważ może nas mobilizować do lepszej nauki i przygotowań do egzaminu. Charakteryzuje się objawami, takimi jak przyspieszone bicie serca, pocenie się, napięcie mięśni, bezsenność i nerwowość.
Lęk egzaminacyjny
Jednak lęk egzaminacyjny to już coś zupełnie innego. Jest to zaburzenie psychiczne, które należy do kategorii zaburzeń lękowych. Lęk egzaminacyjny jest jednostką chorobową i aby postawić taką diagnozę musi występować szereg objawów, które znacząco upośledzają codzienne funkcjonowanie osoby dotkniętej tym problemem. W odróżnieniu od zwykłego stresu przed egzaminami, lęk egzaminacyjny występuje znacznie rzadziej.
Osoby cierpiące na lęk egzaminacyjny doświadczają intensywnego niepokoju i lęku związanego z samym faktem egzaminu. Objawy lęku egzaminacyjnego mogą obejmować silne objawy fizyczne, takie jak drżenie, nudności, bóle brzucha, a nawet napady paniki. Co istotne, lęk egzaminacyjny utrudnia lub nawet uniemożliwia osobie zdanie egzaminu, co prowadzi do znaczącego cierpienia emocjonalnego i społecznego.
Co istotne, pacjenci z diagnozą fobii społecznej, czyli lęku przed sytuacjami społecznymi, mogą również doświadczać lęku przed egzaminami, co tworzy komponentę lęku egzaminacyjnego. Fobia społeczna jest zaburzeniem, które objawia się lękiem w sytuacjach społecznych, takich jak przemawianie publiczne, rozmowa z nieznajomymi, itp. Dlatego pacjenci, u których stwierdzamy fobię społeczną, mogą też odczuwać lęk przed egzaminami. Niemniej jednak, nie każdy pacjent z lękiem egzaminacyjnym będzie mieć również diagnozę fobii społecznej.
Objawy lęku egzaminacyjnego
Lęk egzaminacyjny może objawiać się różnymi symptomami, zarówno somatycznymi, czyli fizycznymi doznaniami, jak i kognitywnymi, czyli myślami i przekonaniami. Te objawy są charakterystyczne dla tego zaburzenia i wpływają na codzienne funkcjonowanie osoby dotkniętej lękiem egzaminacyjnym. Oto bardziej szczegółowy opis tych objawów:
Objawy somatyczne:
- Napięcie w ciele: osoba cierpiąca na lęk egzaminacyjny często doświadcza napięcia mięśni, szczególnie w okolicach karku. To napięcie może prowadzić do bólu i dyskomfortu.
- Problemy żołądkowe: lęk egzaminacyjny może objawiać się w postaci skurczów i bólu w okolicach żołądka, a także nudności i nawet wymiotów. Niektórzy doświadczają również biegunek.
- Suchość w ustach: osoby z lękiem egzaminacyjnym często odczuwają suchość w ustach, co może utrudniać mówienie i przełykanie.
- Pocenie się: podczas lęku egzaminacyjnego organizm może reagować nadmiernym poceniem się, co może prowadzić do uczucia dyskomfortu.
- Zaburzenia serca: przyspieszone tętno, uczucie walenia serca, zawroty głowy i uczucie zemdleń mogą towarzyszyć lękowi egzaminacyjnemu.
- „Gula w gardle” i drżenie głosu: w wyniku stresu występujące uczucie „guli w gardle” i drżenie głosu mogą utrudniać komunikację w sytuacjach egzaminacyjnych.
- Uczucie ścisku w klatce piersiowej i utrudnione oddychanie: niektórzy doświadczają uczucia ścisku w klatce piersiowej oraz trudności z oddychaniem.
- Drżenie nóg i „miękkie kolana”: osoby z lękiem egzaminacyjnym mogą odczuwać drżenie nóg i uczucie „miękkich kolan”, co utrudnia stanie na nogach i chodzenie.
Objawy kognitywne (poznawcze):
- Porównywanie się do innych: osoby z lękiem egzaminacyjnym często porównują się do innych i obawiają się, że wypadną gorzej niż inni.
- Wątpliwości co do wiedzy i kompetencji: lęk egzaminacyjny prowadzi do myśli negatywnych, takich jak wątpliwości co do własnej wiedzy i kompetencji. Osoba może przekonywać się, że jest „beznadziejna” lub „głupia”.
- Negatywne konsekwencje wynikające z wyniku egzaminu: osoba z lękiem egzaminacyjnym często obawia się negatywnymi konsekwencjami, jakie wynikną z niezdania egzaminu, takie jak ocena przez innych, jako osoba niewystarczająco inteligentna.
Te myśli i przekonania podsycają lęk egzaminacyjny, co w konsekwencji zwiększa uczucie niepokoju i nasilenie objawów somatycznych. Ważne jest zrozumienie, że lęk egzaminacyjny jest zaburzeniem, które może znacznie wpływać na życie osoby dotkniętej nim, ale istnieją skuteczne metody leczenia, które pozwalają na zarządzanie tym problemem. Warto skonsultować się z profesjonalistą w dziedzinie zdrowia psychicznego, aby uzyskać wsparcie i pomoc w radzeniu sobie z lękiem egzaminacyjnym.
Sposoby leczenia lęku egzaminacyjnego
Leczenie stresu egzaminacyjnego może być złożonym procesem, który zależy od wielu czynników, takich jak nasilenie zaburzenia, preferencje pacjenta i czas, jaki pozostał do egzaminu.
Nasilenie zaburzenia: po pierwsze, ważne jest określenie nasilenia zaburzenia. Jeśli stres egzaminacyjny jest łagodny lub umiarkowany, często można próbować terapii behawioralno-poznawczej lub innych psychoterapii jako pierwszego kroku. Jednak w przypadku ciężkiego stresu lub lęku egzaminacyjnego, który znacząco wpływa na funkcjonowanie, leki mogą być konieczne.
Preferencje i możliwości pacjenta: drugim istotnym czynnikiem jest preferencja pacjenta i jego rodziców (w przypadku młodszych pacjentów). Niektórzy ludzie nie chcą lub nie akceptują leczenia farmakologicznego, więc terapia behawioralna może być lepszą opcją. Inni mogą być bardziej otwarci na leki, szczególnie w sytuacjach kryzysowych.
Czas do egzaminu: czas pozostały do egzaminu to kolejny kluczowy element. Jeśli pozostało niewiele czasu, na przeprowadzenie terapii behawioralnej, która często wymaga kilku sesji, może być zbyt krótko. W takim przypadku leki mogą szybciej przynieść ulgę.
Terapia poznawczo-behawioralna
Istnieją skuteczne metody terapeutyczne, które pomagają w radzeniu sobie z tym problemem. Jednym z najskuteczniejszych podejść jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która skupia się na pracy nad myśleniem i zachowaniem, mającym na celu złagodzenie lęku przed egzaminami.
Zrozumienie mechanizmu lęku
Pierwszym krokiem w terapii CBT jest zrozumienie mechanizmu powodującego lęk egzaminacyjny. Terapeuta pomaga pacjentowi zidentyfikować, jakie negatywne myśli i przekonania wpływają na jego lęk. Zrozumienie, dlaczego pojawiają się te emocje, jest kluczowe dla dalszego postępu w terapii.
Praca nad negatywnym myśleniem
Kolejnym etapem terapii CBT jest praca nad negatywnym myśleniem. Pacjent uczy się identyfikować irracjonalne przekonania i myśli, które przygnębiają go w sytuacjach egzaminacyjnych. Często te negatywne myśli sprawiają, że zapominamy o naszych umiejętnościach i sukcesach z przeszłości, co prowadzi do lęku.
Tworzenie pozytywnych myśli
W trakcie terapii tworzy się listę logicznych myśli, które równoważą te negatywne reakcje na sytuacje egzaminacyjne. Te pozytywne myśli pomagają pacjentowi radzić sobie z lękiem i stresującymi sytuacjami. Przykładowe myśli to: „Nie muszę znać odpowiedzi na każde pytanie żeby zdać”, „Mogę próbować i uczyć się na błędach”, „Radziłem/radziłam sobie z wcześniejszymi egzaminami, dlaczego miałbym/miałabym nie zdać teraz?”.
Zarządzanie stresem i relaksacja
W trakcie terapii ważne jest nauczenie się technik zarządzania stresem oraz relaksacji. Pacjent uczy się, jak obniżyć napięcie w ciele i zachować spokój w trakcie przygotowań do egzaminu. To kluczowe umiejętności, które pomagają w radzeniu sobie z lękiem egzaminacyjnym.
Utrwalanie zdobytych umiejętności
Nauka relaksacji i zmiana myślenia o sobie w sytuacjach egzaminacyjnych to proces, który powinien być utrwalany między sesjami terapii. To właśnie codzienne praktykowanie tych umiejętności pozwala pacjentowi osiągnąć zamierzone cele i radzić sobie z lękiem egzaminacyjnym skutecznie.
W przypadku, gdy terapia nie przynosi pożądanych efektów lub w sytuacjach kryzysowych, konieczne mogą być leki.
Warto podkreślić, że leczenie lęku egzaminacyjnego jest indywidualne, a decyzja o wyborze odpowiedniej strategii leczenia powinna być podejmowana wspólnie z profesjonalistą ds. zdrowia psychicznego. Warto także zaznaczyć, że leczenie farmakologiczne zawsze powinno być prowadzone pod nadzorem lekarza i dostosowane do potrzeb i stanu pacjenta. W przypadku pytań dotyczących leczenia stresu egzaminacyjnego, warto skonsultować się z ekspertem w tej dziedzinie, który może pomóc znaleźć odpowiednie rozwiązania.
