Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) to zaburzenie, które charakteryzuje się trzema głównymi objawami: brakiem uwagi, impulsywnością i nadmierną aktywnością, w dorosłości przyjmującej głównie formę niepokoju psychofizycznego. Rozpoznanie ADHD wymaga wystąpienia tych objawów na poziomie niewspółmiernym ze stopniem rozwoju danej osoby, ich obecności w dzieciństwie oraz upośledzenia funkcjonowania spowodowanego tymi objawami.
Kryteria DSM-5 opisują trzy podtypy ADHD, które różnią się dominującym zespołem objawów. Podtyp z przewagą zaburzeń uwagi charakteryzuje się głównie trudnościami w obszarze uwagi (koncentracja, organizowanie, planowanie). Podtyp z przewagą nadruchliwości i impulsywności skupia się na objawach nadmiernego działania i trudnościach z kontrolowaniem impulsów. Natomiast podtyp mieszany obejmuje obecność zarówno objawów zaburzeń uwagi, jak i nadmiernej aktywności oraz impulsywności.
Brak uwagi jest jednym z głównych objawów ADHD. Osoby z tym zaburzeniem mają trudności w skupianiu się, łatwo rozpraszają się, często gubią przedmioty, zapominają o ważnych zadaniach i mają problemy z organizacją i planowaniem. Mogą również mieć trudności w słuchaniu innych ludzi i wykonywaniu zadań, które wymagają długotrwałej koncentracji.
Nadruchliwość to objaw ADHD, którego obraz zmienia się wraz z wiekiem. Już nastolatki zamiast prezentować nadmierną ruchliwość, odczuwają coś w rodzaju napięcia i niepokoju, zarówno psychicznego jak i fizycznego. Osoby z tym zaburzeniem są często niespokojne, mają trudności z usiedzeniem w bezruchu w jednym miejscu, ale w odróżnieniu od dzieci, które cały czas się ruszają w miejscu siedzenia czy wstają, nastolatek i dorosły odczuwa napięcie fizyczne, które próbuje rozładować poruszając nogą, zmieniając pozycje, dotykając cały czas włosów czy manipulując fragmentem ubrania (na przykład pasek czy biżuteria, zegarek). Nadmierna aktywność u dorosłych objawia się często jako ciągła i wzmożona aktywność lub niepokój ruchowy, co sprawia, że mają trudności ze spokojnym siedzeniem przez dłuższy czas w odpowiednich sytuacjach, na przykład podczas spotkań czy w kinie. Psychiczny aspekt tego objawu związany jest z odczuwaniem niepokoju i napięcia wewnętrznego często powodujący trudności z odprężeniem i odpoczynkiem.
Impulsywność to trzeci główny objaw ADHD. Osoby cierpiące na ADHD często działają bez zastanowienia, podejmując szybkie decyzje, zanim przemyślą ich konsekwencje. Mogą mieć trudności z kontrolowaniem swoich emocji, często przerywają innym w czasie rozmowy, podejmują nieprzemyślane decyzje czy ryzykowne działania bez rozważenia ich konsekwencji. Mogą podejmować nagłe decyzje o zmianie pracy, zakończeniu związku czy znajomości.
Impulsywność u dorosłych może przejawiać się jako niecierpliwość, pochopne działanie, impulsywne wydawanie pieniędzy, rozpoczynanie nowych aktywności oraz prowokowanie sytuacji, które zapewniają intensywne doznania. Nadmierna impulsywność jest także czynnikiem ryzyka pojawienia się uzależnień substancjalnych czy behawioralnych.
Deficyt uwagi u dorosłych zazwyczaj przejawia się jako nadmierne rozpraszanie, trudności w organizacji aktywności, skłonność do spóźniania się oraz problemy z podejmowaniem decyzji. Osoby dorosłe z ADHD często nudzą się łatwo, potrzebują ciągłych zmian i mają trudności w utrzymaniu skupienia. Objawy wynikające z trudności uwagowych są w dorosłości najczęstszym obszarem oddziaływań w pracy z dorosłymi z ADHD. Trudności te związane są z pamięcią, umiejętnościami planowania, organizowania oraz efektywnego wykonywania różnych czynności i zadań, szczególnie rozłożonych w czasie. Osoby z ADHD często mają trudności z organizowaniem i doprowadzaniem czynności do końca, systematycznością, szczególnie widocznie powyższe objawy wpływają na funkcjonowanie zawodowe, w czasie studiów i życie codzienne. Rozpoczynanie wielu czynności, unikanie „nudnych” czynności jak sprzątanie, płacenie rachunków czy właściwe odżywianie wpływają w negatywny sposób na codzienne funkcjonowanie i dobrostan psychofizyczny dorosłych z ADHD.
Dodatkowym objawem ADHD pojawiającym się w dorosłości jest dysregulacja emocjonalna. Objawy te związane są nadreaktywnością i labilnością emocjonalną a także z drażliwością i wybuchowością. Oznacza to, że osoby z ADHD mogą nadmiernie i nieodpowiednio reagować na stres, szczególnie w sytuacjach społecznych dotyczących relacji z bliskimi czy funkcjonowania w tym obszarze w pracy. Osoby dorosłe z ADHD często doświadczają chwiejności nastroju i nagłych wybuchów złości. Te objawy mogą prowadzić do częstych zmian pracy, niestabilności w relacjach międzyludzkich oraz trudności w pełnym wykorzystaniu swojego potencjału. Osoby z ADHD mają również często problemy w komunikacji, np. trudności w słuchaniu partnera, niecierpliwią się oraz przerywają rozmowy, mogą sprawiać wrażenie jakby w ogóle nie słuchały lub nie słyszały co się do nich mówi. Wprowadza to dodatkowe napięcie w relacjach z innymi.
ADHD u dorosłych może również prowadzić do szeregu innych negatywnych skutków. Występuje zwiększone ryzyko wypadków komunikacyjnych i innych, wynikające z rozproszenia uwagi, impulsywności i silniejszej potrzeby stymulacji. Osoby dorosłe z ADHD mogą prowadzić niezdrowy styl życia, nadużywać substancji psychoaktywnych, mieć bardziej ryzykowne życie seksualne oraz cierpieć na zaburzenia rytmów dobowych i problemy ze snem. Występuje również większe ryzyko konfliktów z prawem, aresztowań i skazań.
Problemy związane z objawami ADHD mają negatywny wpływ na wyniki edukacyjne i zawodowe, co często wiąże się z niższym statusem finansowym. Osoby dorosłe z ADHD mogą również odczuwać izolację, samotność i wstyd związany z niepowodzeniami.
Warto zauważyć, że ADHD u dorosłych często współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak zaburzenia afektywne, lękowe, snu, osobowości, nadużywanie substancji psychoaktywnych i uzależnienia behawioralne, szczególnie patologiczny hazard, zakupoholizm czy uzależnienie od jedzenia. Istotnym problemem jest nadużywanie substancji psychoaktywnych, które może wynikać z faktu podejmowania takiej próby samoleczenia, radzenia sobie z ciągłym poczuciem niepokoju i napięcia lub po prostu jako sposób radzenia sobie z objawami ADHD wpływającymi w znacznym sposób na codzienne funkcjonowanie.
W zrozumieniu specyfiki obrazu klinicznego ADHD u dorosłych kluczową rolę odgrywa świadomość tych objawów oraz dostęp do odpowiedniej diagnozy i terapii. Właściwe zarządzanie ADHD może pomóc osobom dorosłym cierpiącym na to zaburzenie w lepszym funkcjonowaniu na co dzień i poprawie jakości życia.
Warto podkreślić, że objawy ADHD mogą się różnić w zależności od wieku osoby i indywidualnych czynników. Diagnoza ADHD powinna być ustalona przez wykwalifikowanego specjalistę, który dokładnie oceni obecność wymienionych objawów i ich wpływ na codzienne funkcjonowanie. Skuteczne zarządzanie ADHD wymaga zrozumienia i uwzględnienia tych objawów oraz dostosowania odpowiednich strategii leczenia i terapii.
