Każdy z nas przynajmniej raz w życiu miał trudność z podjęciem decyzji – niezależnie od tego, czy chodziło o coś tak istotnego jak wybór studiów, czy o coś bardziej przyziemnego, jak wybór stroju do pracy. Znane nam są również momenty, gdy negatywne myśli nagle zaczynają dominować w naszej głowie, szczególnie w stresujących okresach życia. Problem pojawia się, gdy nadmierne analizowanie i roztrząsanie każdej sytuacji staje się naszym nawykiem, prowadząc do tzw. paraliżu analitycznego, znanego też jako overthinking.
Czym zatem jest overthinking?
Overthinking, czyli nadmierne myślenie, to zjawisko, które potrafi dosłownie sparaliżować nasze codzienne funkcjonowanie. Chociaż może wynikać z problemów psychicznych, takich jak zaburzenia lękowe, sam w sobie może być przyczyną znacznego pogorszenia zdrowia psychicznego. Jeśli proste decyzje wydają Ci się niezwykle trudne do podjęcia, a sytuacje towarzyskie wywołują obawy o to, czy powiedziałeś lub zrobiłeś coś niewłaściwego, być może zmagasz się z paraliżem analitycznym.
Na przykład, możesz spędzać godziny, analizując każdą możliwą opcję, zanim podejmiesz decyzję dotyczącą wyboru ubrania, a po spotkaniu z przyjaciółmi obsesyjnie rozmyślać o tym, czy powiedzieli coś, co mogło Cię urazić.
Jak objawia się nadmierne myślenie?
Najbardziej oczywistym objawem overthinkingu jest trudność w podejmowaniu decyzji, zwłaszcza gdy mamy na to ograniczony czas. Weźmy na przykład planowanie wakacji – jeśli przesadnie analizujesz każdy aspekt podróży, jak bezpieczeństwo miejsca, smak lokalnego jedzenia, czy czas dojazdu z lotniska do hotelu, może to spowodować, że proces wyboru będzie trwał dłużej niż sam urlop.
Drugim objawem jest nieustanne analizowanie sytuacji. Nadmiernie myślące osoby często wracają myślami do przeszłych wydarzeń, szczególnie tych, które były dla nich nieprzyjemne. Rozmyślają nad każdym słowem wypowiedzianym podczas spotkania, zastanawiając się, czy nie zrobili czegoś nie tak. Często przeżywają również irracjonalny lęk związany z tym, jak są postrzegani przez innych.
Skąd bierze się nadmierne myślenie?
Przyczyny overthinkingu mogą być różnorodne, często związane z predyspozycjami osobowościowymi, jak refleksyjność czy wysoka wrażliwość. Jednakże, niektóre głębsze przyczyny mogą obejmować chociażby uwarunkowania kulturowe. Od najmłodszych lat uczymy się norm społecznych – tego, co wypada, a co nie. W dorosłym życiu te normy mogą stać się źródłem nadmiernego myślenia, gdy obawiamy się, że nasze decyzje mogą naruszyć te reguły. Co więcej, edukacja, która uczy nas poszukiwania konkretnych informacji, aby rozwiązać problemy, może wzmacniać przekonanie, że nasza intuicja nie wystarcza do poradzenia sobie z życiowymi wyzwaniami.
Nie bez znaczenia jest też zespół lęku uogólnionego, często występujący w populacji, charakteryzuje się nieustannym niepokojem i zamartwianiem się, nawet bez wyraźnego powodu. Osoby z tym zaburzeniem często wciągają się w długotrwałe rozmyślanie o możliwych negatywnych konsekwencjach swoich działań, co może prowadzić do lęku przed samym lękiem.
Powodem overthinkingu jest też PTSD i poważne kryzysy psychiczne. Zespół stresu pourazowego (PTSD) oraz inne poważne kryzysy psychiczne mogą być przyczyną intruzywnych, niechcianych myśli, które stale powracają i zakłócają normalne funkcjonowanie. Osoby, które doświadczyły traumatycznych wydarzeń lub wychowywały się w dysfunkcyjnych rodzinach, mogą doświadczać nadmiernego myślenia jako reakcję na ciągłą niepewność i strach z przeszłości.
Jak zwalczyć paraliż analityczny?
Zwalczenie overthinkingu nie zawsze jest łatwe i może wymagać pomocy specjalisty. Jednak istnieją metody, które mogą pomóc w codziennym życiu.
Jedną z technik stosowanych w terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) jest stworzenie wykresu kołowego, który pozwala osłabić irracjonalne myśli. Możesz samodzielnie narysować koło i zapisać w nim wszystkie możliwe przyczyny problemu, który Cię martwi. Następnie przypisz każdej z tych przyczyn realne prawdopodobieństwo. Zobaczysz, że istnieje wiele alternatywnych wyjaśnień, które mogą pomóc urealnić Twoje obawy.
Warto też zidentyfikować kluczowe przekonania. Nasze przekonania o sobie i świecie mogą wpływać na to, jak reagujemy na codzienne sytuacje. Jeśli uda Ci się zidentyfikować te przekonania, będziesz mógł skuteczniej radzić sobie z nadmiernym myśleniem.
Pomocny może być tez trening uważności, czyli mindfulness. To doskonałe narzędzie do walki z natłokiem myśli. Regularne ćwiczenia mindfulness mogą pomóc w łagodzeniu objawów lęku, depresji i problemów ze snem, a także zmniejszyć skłonność do overthinkingu.
Pomocna będzie też psychoterapia. Jeśli paraliż analityczny wynika z głębszych problemów, takich jak traumy czy dysfunkcyjne przekonania, psychoterapia może okazać się niezbędna. Proces terapeutyczny pozwoli Ci zrozumieć mechanizmy rządzące Twoimi myślami i emocjami oraz wypracować strategie radzenia sobie z nimi.
Overthinking może być poważnym problemem, który znacząco utrudnia codzienne życie. Jednak dzięki odpowiednim technikom i wsparciu, możliwe jest zmniejszenie jego wpływu i odzyskanie kontroli nad własnym umysłem.
