Popularne powiedzenie, że „pies to najlepszy przyjaciel człowieka”, znajduje coraz większe potwierdzenie w badaniach naukowych dotyczących relacji między ludźmi a psami. Dowody archeologiczne, antropologiczne i genetyczne wskazują na długotrwałą i wzajemnie korzystną więź pomiędzy tymi gatunkami. Ponadto, nauki medyczne, takie jak immunologia i endokrynologia, wykazały pozytywny wpływ obecności psa na zdrowie człowieka. Coraz więcej badań w dziedzinie zdrowia psychicznego potwierdza również terapeutyczne działanie psów w przypadku różnych zaburzeń psychicznych.
Psy mogą wpływać na samopoczucie człowieka poprzez redukcję stresu, obniżenie poziomu kortyzolu oraz zwiększenie wydzielania oksytocyny, hormonu związanego z poczuciem bezpieczeństwa i więzi społecznych. Ich obecność sprzyja także aktywności fizycznej, co pozytywnie wpływa na zdrowie psychiczne i fizyczne. Wiele badań wskazuje, że interakcja z psem może łagodzić objawy depresji, lęku oraz samotności, a także wspierać osoby zmagające się z PTSD czy autyzmem. Dzięki tym właściwościom psy coraz częściej są wykorzystywane w terapii osób z zaburzeniami psychicznymi, zarówno w ramach profesjonalnych interwencji terapeutycznych, jak i mniej formalnych form wsparcia.
Zaburzenia lękowe – skala problemu i potrzeba nowych metod leczenia
Lęk jest naturalną reakcją organizmu na zagrożenie, jednak gdy staje się nadmierny, nieadekwatny lub zakłóca codzienne funkcjonowanie, może być objawem poważnych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe. Zaburzenia lękowe są jednymi z najczęściej diagnozowanych zaburzeń psychicznych – ich roczna częstość występowania w Europie wynosi aż 14%. Obejmują one objawy emocjonalne, somatyczne i poznawcze, które utrudniają funkcjonowanie społeczne i codzienne życie. Co więcej, lęk zwiększa ryzyko występowania chorób somatycznych, takich jak choroby sercowo-naczyniowe, co dodatkowo obniża jakość życia pacjentów. Zależność ta jest dwukierunkowa – z jednej strony lęk może utrudniać leczenie chorób fizycznych (np. strach przed operacją), a z drugiej strony niektóre schorzenia mogą wywoływać zaburzenia lękowe.
Obecnie leczenie zaburzeń lękowych opiera się głównie na farmakoterapii oraz psychoterapii, zwłaszcza terapii poznawczo-behawioralnej (CBT). Niestety, skuteczność tych metod nie zawsze jest zadowalająca, dlatego naukowcy poszukują alternatywnych form terapii. Jednym z obiecujących podejść jest wspomaganie terapii poprzez psy asystujące, które mogą wspierać pacjentów w radzeniu sobie z objawami lęku.
Interwencje z udziałem zwierząt w terapii psychiatrycznej
Każda forma terapii, w której zwierzęta są celowo włączane w proces leczenia, określana jest jako interwencja wspomagana przez zwierzęta (AAI – Animal-Assisted Interventions). W psychiatrii szczególne znaczenie mają:
- Terapia wspomagana przez zwierzęta (AAT – Animal-Assisted Therapy) – profesjonalne, ukierunkowane interwencje z udziałem specjalnie przeszkolonych zwierząt, prowadzone przez wykwalifikowanych specjalistów w ramach formalnej opieki zdrowotnej i edukacyjnej.
- Aktywność wspomagana przez zwierzęta (AAA – Animal-Assisted Activity) – mniej sformalizowane formy kontaktu ze zwierzętami, które pozytywnie wpływają na jakość życia pacjentów, ale niekoniecznie wymagają zaangażowania profesjonalistów.
Dodatkowo pacjenci mogą korzystać z pomocy psów asystujących, które wspierają ich w codziennym życiu. Takie psy mogą przypominać o przyjmowaniu leków, podawać telefon w razie ataku paniki czy pomagać w powrocie do domu. Wyróżnia się trzy główne typy psów asystujących: psy przewodniki, psy dla osób niesłyszących oraz psy serwisowe, w tym psy wspierające emocjonalnie. W zależności od funkcji, psy te mogą należeć zarówno do dużych ras (np. labradory), jak i małych (np. chihuahua).
Wpływ psów na zdrowie psychiczne i fizyczne
Badania wskazują, że obecność psa może pozytywnie wpływać na nastrój, zdrowie i jakość życia człowieka. Może obniżać poziom lęku i zwiększać pozytywne emocje poprzez stymulację wydzielania oksytocyny, hormonu związanego z uczuciem bliskości i bezpieczeństwa. Nawet krótkie (trwające do 30 minut) sesje terapii z udziałem zwierząt mogą zmniejszać poziom lęku u pacjentów z zaburzeniami nastroju, psychozami czy uzależnieniami.
Interwencje z udziałem zwierząt mogą również zmniejszać pobudzenie lękowe u pacjentów oczekujących na terapię elektrowstrząsową (ECT) oraz łagodzić ból u pacjentów z fibromialgią. Psy asystujące pomagają osobom z zaburzeniami lękowymi czuć się bezpieczniej, ułatwiają interakcje społeczne oraz redukują poczucie osamotnienia i izolacji. Istnieją także dowody na to, że kontakt z psem może łagodzić objawy depresji, lęku i zespołu stresu pourazowego (PTSD). W przypadku pacjentów z PTSD obecność psa może przypominać im, że zagrożenie minęło, co sprzyja redukcji objawów.
Chociaż terapia z udziałem zwierząt wydaje się mieć duży potencjał, nie jest odpowiednia dla wszystkich – do przeciwwskazań należą m.in. alergia na sierść psa oraz kynofobia (lęk przed psami). Nadal brakuje badań dotyczących skuteczności AAI u osób z zaburzeniami lękowymi, jednak ze względu na negatywne skutki osamotnienia i braku wsparcia w tej grupie pacjentów, można przypuszczać, że szczególnie oni mogą czerpać korzyści z interakcji z psami.
