Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) zdecydowanie częściej są diagnozowane u chłopców niż dziewcząt; rozpoznanie stawiane na jest czterokrotnie częściej u przedstawicieli płci męskiej. Z czego wynikają takie różnice? Powodem może być inny obraz cech autystycznych u dziewcząt oraz zjawisko tak zwanego „kamuflażu”, czyli umiejętność ukrywania cech ze spektrum przez dziewczęta i dostosowywania się do norm społecznych. Ponadto próby do standaryzacji dostępnych na rynku narzędzi diagnostycznych opierają się głównie na grupie reprezentowanej przez płeć męską, co wzbudza wątpliwość ich wiarygodności w odniesieniu do dziewcząt.
Dziewczynki otrzymują diagnozę ASD około 5,5 roku później niż chłopcy. Z danych NFZ wynika, że w 2021 roku tylko 303 dorosłe kobiety otrzymały diagnozę spektrum autyzmu. Co oznacza, że większość dorosłych Polek posiadających specyficzny, charakterystyczny dla osób ze spektrum autyzmu sposób przetwarzania informacji może nie mieć diagnozy, a w związku z tym także adekwatnej pomocy.
Różnice wynikające z płci w poziomie umiejętności społecznych u osób z ASD
W toku dojrzewania pewne cechy charakterystyczne dla diagnozy ASD mogą być mniej wyraźne, gdyż niektóre dziewczęta są zdolne do rozpoznawania zachowań, które są nieakceptowalne społecznie i odróżniania ich od oczekiwanych. Chociaż chłopcy z autyzmem z pozoru wykazują więcej problematycznych zachowań w zakresie relacji niż ich rówieśniczki, to dziewczęta także doświadczają znacznych trudności w interakcjach i komunikacji z innymi, co wpływa nie tylko na ich funkcjonowanie, ale także na samoocenę. Trudności w regulowaniu emocji młodych dziewcząt z ASD mogą prowadzić do współwystępowania innych zaburzeń takich jak depresja czy zaburzenia lękowe. Powodem ich występowania może być przeciążenie emocjonalne spowodowane dążeniem do dostosowania się do norm społecznych, obciążającą koniecznością uczenia się niepisanych zasad życia społecznego.
Badania przetwarzania informacji, regulacji emocji oraz umiejętności społeczne wykazują istotne różnice między przedstawicielami obu płci zarówno z diagnozą ASD oraz bez diagnozy. Dzieci z ASD funkcjonują w zakresie umiejętności społecznych gorzej niż dzieci neurotypowe, natomiast dziewczęta w każdej z grup lepiej niż chłopcy. Co ciekawe, dziewczęta z ASD uzyskują w badaniach podobne wyniki do neurotypowych chłopców, co świadczy o lepszym funkcjonowaniu emocjonalnym i społecznym kobiet z ASD od mężczyzn z tej samej grupy.
Obraz objawów u dziewcząt z ASD
Istnieje hipoteza, która zakłada mniejsze nasilenie objawów u wysokofunkcjonującyh dziewcząt z ASD może być spowodowane wyższym poziomem oksytocyny, która jako neuromodulator odgrywa istotną rolę w budowaniu więzi interpersonalnych. Dziewczęta z ASD odznaczają się odmiennym od chłopców, nietypowym fenotypem, obejmującym ukrywanie i rekompensowanie deficytów (mniej głębokich niż u chłopców) obecnych u osób ze spektrum autyzmu. Dziewczynki częściej są zainteresowane nawiązywaniem kontaktów społecznych, budowaniem przyjaźni i utrzymywaniem relacji z rówieśnikami, z tego powodu są bardziej skuteczne w uczeniu się relacji międzyludzkich poprzez imitowanie zachowań innych. Proces ten oznacza duży wysiłek emocjonalny, a przeciążenie w tym obszarze jest powodem licznych powikłań. Z powodu swojej odmienności postrzegane są często przez rówieśników jako „dziwne” i odrzucane przez nich; w kontaktach społecznych przyjmują bierną postawę. Dziewczęta z wysokofunkcjonującym autyzmem rozwijają się emocjonalnie później niż ich neurotypowe rówieśniczki, dlatego lepiej odnajdują się wśród młodszych koleżanek i kolegów. Relacje interpersonalne utrudnia również, podobnie jak u chłopców z ASD, nieumiejętność okazywania emocji, uzewnętrzniania swoich myśli lub komunikowania potrzeb. Dziewczęta z ASD wyróżniają się jednak bardziej rozbudowaną wyobraźnią niż chłopcy, dzięki czemu lepiej radzą sobie w zabawie symbolicznej. Cechą charakterystyczną dla dziewcząt z autyzmem, różniącą je od chłopców, jest mniejsza ilość stereotypowych zachowań; co więcej unikatowe i zintensyfikowane zainteresowania dziewcząt, w przeciwieństwie do zainteresowań chłopców są bardziej zróżnicowane. Obszary te na tyle mocno absorbują dziewczęta z ASD, że stają się one w nich ekspertami i często znajdują w ich obrębie zatrudnienie. Zazwyczaj szczegółowe zainteresowania dotyczą popularnych wśród dziewcząt obszarów, związanych na przykład z modą, psychologią, tańcem czy lalkami. Na obraz cech charakterystycznych dla dziewcząt z ASD składa się również obniżona koordynacja ruchowa. Ponadto zauważa się, że dziewczynki te osiągają niewspółmiernie niskie do ich potencjału rezultaty w nauce. Dziewczęta ze spektrum autyzmu w zakresie komunikacji niewerbalnej, podobnie jak chłopcy, wykazują trudności z utrzymaniem kontaktu wzrokowego, w zamian skupiając się na ruchu warg lub elementach garderoby współrozmówcy, co w efekcie przysparza trudności w odczytywaniu dyskretnych sygnałów wyrażanych za pomocą mimiki i zaburza proces komunikacji. W obszarze zaburzeń prozodycznych wyróżnia je natomiast nietypowa intonacja głosu; zdarza się, że dziewczęta wzorują się na sławnych osobach, imitują ich wypowiedzi czy sposób mówienia, na przykład poprzez naśladowanie ich charakterystycznego akcentu. Na specyficzny obraz dziewcząt z ASD składają się również nasilone objawy sensoryczne: przestymulowanie bodźcami pochodzącymi z różnych zmysłów może wpływać na niektóre z zachowań prezentowanych przez dziewczynki. Dziewczęta z rozpoznaniem ASD potrzebują więcej czasu na percepcję bodźców i przetwarzanie treści w jednym czasie poprzez parę zmysłów.
Różnice między płciami
Podsumowując: dziewczęta i kobiety ze spektrum autyzmu lepiej niż mężczyźni radzą sobie w obszarze komunikacji językowej, niewerbalnej oraz funkcjonowania społecznego, angażują się w kontakty społeczne, chociaż ich zachowania są nietypowe, ponadto wykazują mniej stereotypowych i ograniczonych zainteresowań, lecz dużo objawów sensorycznych. Nie wykazano jednak znaczących różnic w ilości objawów. Badania potwierdzają trudności dziewcząt z ASD w zakresie uwagi społecznej; obserwacje przeprowadzone za pomocą nagrań wideo wykazały, że skupienie wzroku tych dziewcząt na twarzy innych osób było krótsze w porównaniu z grupą kontrolną dziewcząt neurotypowych, natomiast w przeciwieństwie do wielu wcześniejszych badań nie zaobserwowano nadmiernej fiksacji dziewcząt z autyzmem na ustach, ich uwaga skupiała się na różnych częściach twarzy.
Problem dopasowania narzędzi diagnostycznych
Testy przesiewowe i niektóre narzędzia do diagnozy ASD dostosowane są do objawów charakterystycznych dla chłopców i nie uwzględniają odmiennego obrazu zaburzeń, który mogą prezentować dziewczęta. Standaryzacja dostępnych na rynku narzędzi diagnostycznych opierają się głównie na grupie reprezentowanej przez płeć męską, co wzbudza wątpliwość co do ich wiarygodności w odniesieniu do dziewcząt. Współistnienie innych zaburzeń dodatkowo utrudnia rozpoznanie i może być przyczyną niezauważenia typowych dla autyzmu objawów oraz postawienia błędnej diagnozy (na przykład zaburzeń lękowych, ADHD, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, zaburzeń tikowych).
Badania wskazały, że przed postawieniem rozpoznania ASD u dziewcząt często stawiano diagnozę depresji czy zaburzeń lękowych.
Skutkuje to brakiem lub późnym stawianiem diagnozy zaburzeń ze spektrum autyzmu u dziewcząt, które otrzymują diagnozę ASD około 5,5 roku później niż chłopcy.
