Lęk społeczny to powszechne zaburzenie, które znacząco wpływa na jakość życia wielu osób. Choć często mylony z nieśmiałością, jest to bardziej złożone zjawisko, które wymaga profesjonalnego wsparcia.
Czym dokładnie jest lęk społeczny i jak różni się od nieśmiałości? To pytanie nurtuje wiele osób, które zmagają się z tego rodzaju trudnościami. Psychoterapeutka, Marta Libera – Grabowska, przybliża to zagadnienie, wyjaśniając, czym jest lęk społeczny, jakie są jego przyczyny i objawy, a także jak można sobie z nim radzić.
Omawia też następujące kwestie jak odróżnić lęk społeczny od nieśmiałości, jakie są przyczyny lęku społecznego, oraz wpływ lęku społecznego na życie.
Zapraszamy do lektury, która pomoże Ci lepiej zrozumieć lęk społeczny i znaleźć odpowiedzi na nurtujące Cię pytania.
Lęk społeczny a fobia społeczna – czy rozróżniamy te dwa pojęcia?
Tych pojęć używamy zamiennie, gdy chcemy opisać zaburzenie lękowe, polegające na odczuwaniu strachu i niepewności w sytuacjach społecznych.
Czym jest lęk społeczny? U dzieci często można go tłumaczyć nieśmiałością? A w przypadku dorosłych?
Rzeczywiście jest grupa dzieci, które zalicza się do nieśmiałych. Lecz lęk społeczny u dzieci, podobnie jak u dorosłych, nie jest tożsamy z nieśmiałością. Jest reakcją patologiczną. O lęku społecznym zazwyczaj mówimy, kiedy pojawia się on na pewnym etapie życia, u pacjenta, który wcześniej nie przejawiał takich trudności lub dotykały go w znacznie mniejszym stopniu. Obserwując tego typu zachowanie rzeczywiście można przypiąć mu łatkę nieśmiałości, jednak chodzi tu o coś więcej niż uwarunkowania temperamentalne. Oprócz lęku społecznego, innym zaburzeniem, które powoduje, że dzieci sprawiają wrażenie onieśmielonych i wycofanych, jest mutyzm selektywny. Dziecko dotknięte mutyzmem milczy w wybranych sytuacjach czy kontekstach, takich jak szkoła czy przedszkole, podczas gdy w domu jest otwarte, ruchliwe i aktywne.
Zazwyczaj dzieci, które są mniej śmiałe, z czasem nabierają kompetencji społecznych, stają się bardziej pewne siebie i z tej nieśmiałości wyrastają. Jednak u niektórych pewne cechy i reakcje pozostają, ale osoby dorosłe uczą się sobie z nimi radzić. Różnimy się między sobą temperamentem, a co za tym idzie, także stopniem śmiałości. Są tacy dorośli, którym dłużej zajmuje zawarcie znajomości czy wejście w nowe środowisko, robią to wolniej i ostrożniej. `
Czy fobia społeczna u dziecka jest przyczynkiem do fobii społecznej u osoby dorosłej?
Nieleczona fobia społeczna u dziecka będzie negatywnie wpływać na jego funkcjonowanie społeczne w dorosłości. Może też doprowadzić do całkowitej izolacji, objawów depresyjnych, uzależnień, a także do stanu, w którym lękowy wzorzec postępowania zostanie utrwalony. Taka osoba może rozwinąć cechy osobowości unikającej. Dorośli o takim rysie osobowości będą mieć tendencje do unikania sytuacji i miejsc wymagających kontaktów z ludźmi, będą się obawiać oceny i odrzucenia, a także odczuwać wstyd i zahamowanie, również w bliskich relacjach. Będą stale też postrzegać innych ludzi jako krytycznych, oceniających. Utrudni im to budowanie zdrowych relacji z innymi, opartych na zaufaniu i bliskości.
Jak częste jest zjawisko fobii społecznej?
Fobia społeczna jest na trzecim miejscu wśród innych zaburzeń psychicznych, jeśli chodzi częstotliwość występowania. Pojawia się u około 5% społeczeństwa.
Jakie objawy wskazują, że mierzymy się z lękiem społecznym?
Ważnym wskaźnikiem jest wystąpienie objawów somatycznych, wywołanych lękiem. Są to sygnały z ciała, które są dotkliwe i trudno nad nimi zapanować. Osoba chora koncentruje się na tych objawach, co rodzi nowe interpretacje i napędza lęk. Powstaje wtedy zjawisko błędnego koła. Ważnym czynnikiem, który wskazuje na fobie jest to, że dla pacjenta kluczowy jest lęk przed ośmieszeniem się i kompromitacją.
Co jest powodem wystąpienia tego zaburzenia? Czy lęk społeczny może być pokłosiem innego zaburzenia?
Fobia społeczna częściej występuje u dzieci wrażliwych, ze skłonnością do lęku, ale oczywiście nie zawsze tak jest. Jak w przypadku większości zaburzeń, za rozwój fobii odpowiada kilka elementów. Także tu swój udział mają czynniki wrodzone, biologiczne i genetyczne, predysponujące do wystąpienia tej dysfunkcji, oraz czynniki psychospołeczne. Są to czynniki środowiskowe, przede wszystkim rodzinne, szkolne oraz to, jak oddziałują na pacjenta. Mogą to być na przykład krytyczni i wymagający rodzice albo odrzucający rówieśnicy. Ważne są też wzorce zachowań, jakie dziecko wynosi z domu. Badania pokazują, że rodzice lękowi znacznie częściej mają dzieci, które później dotyka to zaburzenie.
Jak myślą osoby z lękiem społecznym – o sobie, o innych, o świecie?
Osoba z lękiem społecznym postrzega siebie jako kogoś bezwartościowego, niekompetentnego, nudnego, pozbawionego wpływu na innych. Wydaje jej się, że świat jest niebezpieczny, groźny, a ludzie są silni i sprawczy, podczas gdy ona jest gorsza i nieatrakcyjna. Czuje, że jest nieustannie krytykowana i oceniana. Obawia się też, że ktoś zobaczy jej trudności i dostrzeże lęk, jaki przeżywa w kontakcie z ludźmi. Nie chce się ośmieszyć i skompromitować w oczach innych, czego efektem jest wycofanie z kontaktu.
Jak bardzo lęk społeczny utrudnia życie? Czy może paraliżować codzienne funkcjonowanie – chodzenie do szkoły, pracy?
Lęk społeczny będzie wpływał na jakość życia osoby nim dotkniętej. Skłonność do wycofywania się pod wpływem niepokoju zuboży kontakty społeczne i utrudni wchodzenie w bliskie relacje. Ograniczy możliwości podejmowania wyzwań szkolnych, a w dorosłości – zawodowych. Na przykład dziecko nie będzie chciało udzielać odpowiedzi ustnych, startować w konkursach, czy działać charytatywnie. Straci okazje do trenowania kompetencji społecznych w relacjach z rówieśnikami, co nakręci błędne koło unikania. Osoba dorosła będzie natomiast unikała wychodzenia do pracy, spotkań, miejsc publicznych, środków transportu. Będzie widziała problem w załatwianiu spraw urzędowych, czy nawet w zwykłych zakupach. W ostatecznym rozrachunku lęk zabierze satysfakcję z życia i możliwości rozwoju.
Czy lęk społeczny dotyczy tylko dorosłych? Czy może też dotknąć dzieci, nastolatków?
Lęk społeczny rozwija się około 11-12. roku życia i nasila się na etapie adolescencji. Na ten okres przypada najwięcej zachorowań. Znaczna większość, bo aż 90% zaczyna chorować na fobię społeczną przed 23. rokiem życia.
Jak sobie radzić z fobią społeczną? Gdzie i u kogo szukać pomocy?
Przede wszystkim u specjalistów z obszaru ochrony zdrowia, psychologów, psychoterapeutów, psychiatrów. Zdarza się, że pacjent zaniepokojony objawami płynącymi z jego ciała, w pierwszej kolejności zgłasza je lekarzowi rodzinnemu, który po rozpoznaniu objawów lęku, kieruje taką osobę do odpowiedniego specjalisty.
Jak wygląda psychoterapia pacjentów z fobią społeczną?
Najczęściej rekomendowaną formą terapii do pracy z lękiem społecznym jest terapia poznawczo-behawioralna. Polega ona na rozpoznaniu schematów poznawczych, odpowiedzialnych za nieprawidłowe interpretacje. W trakcie terapii schematy te podlegają takiej modyfikacji, aby pacjent mógł ostatecznie skupić się na rozwiązywaniu swoich problemów i realizowaniu celów, zamiast koncentrować się na lęku i jego objawach. Pierwszym krokiem w terapii jest psychoedukacja na temat zaburzenia, następnie ćwiczenia w nazywaniu i rozpoznawaniu emocji lęku, sygnałów z ciała. Ważna jest nauka regulowania emocji z wykorzystaniem technik relaksacji i uważności. Podczas terapii planowane też są różne eksperymenty behawioralne, dzięki którym doświadcza się tego, jak lęk staje się mniej odczuwalny i słabnie, jeśli podejmujemy różne wyzwania. Psychoterapia może być też wspomagana farmakoterapią.
Czy z fobii społecznej można się całkowicie wyleczyć, czy jest to raczej stan nawracający w trudniejszych momentach?
Efekty terapii są zazwyczaj stałe. Ale należy brać pod uwagę, że jest to schemat, który był przez jakiś czas bliski, znany pacjentowi. Był sprawdzonym sposobem na walkę z lękiem, więc w trudniejszych sytuacjach, w kryzysie, objawy lękowe mogą nawrócić.
Czego nie powinniśmy mówić osobie z fobią społeczną?
Nie powinno się umniejszać i bagatelizować przeżywanych emocji, bo prawda jest taka, że nie wiemy, co dokładnie czuje druga osoba, jak duży jest jej lęk, jak cierpi. Rady typu: „uspokój się, nie przesadzaj, nic złego się nie dzieje”, tylko pogorszą sytuację.
Czy istnieją jakieś techniki samopomocy, które mogą być pomocne dla osób z fobią społeczną?
Tak, jeśli mamy motywację do pracy, można samemu stosować wszelkie techniki relaksacji, oddech, praktykowanie uważności, medytowanie. Złagodzą one objawy wegetatywne, czyli sygnały z ciała, ale też wyciszą umysł. Można też podejmować różne wyzwania społeczna. Jednak zawsze wsparcie specjalisty będzie miało tu znaczącą rolę, zwłaszcza na początku tej drogi.
Jakie są największe wyzwania, z jakimi borykają się osoby z fobią społeczną?
Największy lęk pojawia się w sytuacjach kontaktu z innymi, kiedy istnieje ryzyko narażenia się na ocenę. Dla jednych może to być podróż komunikacją miejską, dla innych zrobienie zakupów w sklepie, który jest obsługiwany przez sprzedawcę, z którym trzeba rozmawiać. Rozmowa z więcej niż jedną osobą może już nastręczać trudności, zatem odezwanie się na spotkaniu towarzyskim będzie generować objawy lękowe. Największym wyzwaniem staną się z pewnością różnego rodzaju wystąpienia publiczne.
