Czego nie mówić dziecku, u którego objawy mogą wskazywać na depresję? „Ogarnij się”, „weź się w garść”, „nie przesadzaj”, „zobacz, inni mają gorzej”, „ja w Twoim wieku to…”, „gdybyś tylko chciał/chciała to …”. Bo, jak wskazuje psycholożka i psychoterapeutka poznawczo – behawioralna, Martyna Czopowicz, pomimo tego, że dorośli, zwłaszcza rodzice, próbują w ten sposób pocieszyć nastolatka, to używanie tych określeń powoduje coś zupełnie odwrotnego, czyli wzmaga poczucie winy i gorszości, które i tak już towarzyszy pacjentowi z depresją. Trudność polega na tym, że z perspektywy dorosłego często problemy zgłaszane przez nastolatków, np. kłopoty w relacjach społecznych, wydają się mało istotne, a już na pewno nie powinny wywoływać stanu depresji czy problemów w codziennym funkcjonowaniu.
Czym jest depresja młodzieńcza? Czy różni się od tej dziecięcej lub dorosłej? Jeśli tak, to czym?
Depresja jest zaburzeniem nastroju, który u dorosłych charakteryzuje się głównie utrzymującym się nastrojem depresyjnym, ograniczeniem zainteresowań i zdolności do odczuwania przyjemności, zmniejszeniem energii oraz zwiększeniem męczliwości.
Depresja długo nie była rozpoznawana u dzieci i młodzieży, dopiero w latach 80. XX w. w klasyfikacji DSM-III pojawiły się pierwsze kryteria diagnostyczne dla dzieci i młodzieży. Obecnie system klasyfikacji ICD dzieli objawy depresji u dzieci i młodzieży na dwie grupy: objawy podstawowe i objawy towarzyszące. Do objawów podstawowych zaliczamy te wymienione już przy depresji dorosłych, czyli głównie obniżony nastrój, niezdolność do odczuwania przyjemności (anhedonię) oraz zmniejszenie energii. Do objawów towarzyszących należą: zaburzenia rytmów biologicznych, lęk, poczucie winy, obniżenie samooceny oraz myśli i tendencje samobójcze.
Jakie są objawy depresji u nastolatka? Na co rodzice, opiekunowie powinni zwracać uwagę?
Typowymi objawami depresji u nastolatków są: drażliwy nastrój, labilność emocjonalna, skłonność do wyolbrzymiania, zachowania autoagresywne (samookaleczenia) i agresywne, nasilone myśli i tendencje samobójcze oraz odmowa chodzenia do szkoły.
U dzieci depresja przybiera często przewlekły charakter, spełniający kryteria diagnostyczne dystymii, która charakteryzuje się obniżeniem lub drażliwością nastroju, a objawy utrzymują się przez rok przez większość dnia, prawie każdego dnia, ujawniane albo w postaci subiektywnych skarg, albo za pośrednictwem obserwacji czynionych przez inne osoby. Do rozpoznania wymaga się obecności dwóch, spośród następujących objawów, dotyczących zmiany w zakresie: łaknienia, snu, zmęczenia, obniżenia samooceny, upośledzenia koncentracji uwagi, trudności w podejmowaniu decyzji oraz poczucia beznadziejności.
Jak rozmawiać z depresyjnym nastolatkiem? Czego nie należy mówić młodej osobie z depresją?
Należy unikać takich określeń jak: „ogarnij się”, „weź się w garść”, „nie przesadzaj”, „zobacz, inni mają gorzej”, „ja w Twoim wieku to…”, „gdybyś tylko chciał/chciała to …”. Pomimo tego, że dorośli, zwłaszcza rodzice, próbują w ten sposób pocieszyć nastolatka, to używanie tych określeń powoduje coś zupełnie odwrotnego, czyli wzmaga poczucie winy i gorszości, które i tak już towarzyszy pacjentowi z depresją. Trudność polega na tym, że z perspektywy dorosłego często problemy zgłaszane przez nastolatków, np. kłopoty w relacjach społecznych, wydają się mało istotne, a już na pewno nie powinny wywoływać stanu depresji czy pogorszenia codziennego funkcjonowania. Dorośli często zapominają, że w wieku nastoletnim odbiór i interpretacja świat bywa zupełnie inna. Inne są również priorytety. Dla nastolatków odnalezienie się w grupie społecznej jest najistotniejsze i wszelkie niepowodzenia na tym polu mogą wywoływać pogorszenie nastroju. Ważne wydaje się tu również zauważenie różnicy dotyczącej otaczającego świata w jakim wychowują się obecnie młodzi ludzie – jest to świat wysokich technologii, zupełnie innych wymagań edukacyjnych. Te różnice powodują kłopot z prowadzeniem rozmowy z nastolatkiem. W związku z tym dobrze, kiedy rodzice umieją wysłuchać tego co mówi nastolatek. Wskazane jest również unikanie dawania porad, zwłaszcza takich, które najpewniej nie sprawdzą się w aktualnej rzeczywistości młodego człowieka. Im bardziej próbujemy zrozumieć świat w jakim funkcjonują młodzi ludzie, tym bardziej oni nam ufają i chętniej informują o swoich trudnościach.
Gdzie szukać pomocy dla nastolatka z objawami depresji?
W wyniku wspomnianych powyżej trudności komunikacyjnych w relacji nastolatek – dorosły, jak również opisanych wcześniej niespecyficznych objawów w obrazie klinicznym depresji u nastolatków oraz przewlekłość tego stanu, raportuje się, że od czasu wystąpienia pierwszych objawów depresji do momentu udzielenia pomocy nastolatkowi mija około 5 lat!
Dlatego warto podkreślić, że system pomocy psychologiczno – psychiatrycznej w Polsce wychodzi naprzeciw tym trudnościom i stworzył systemy wsparcia dla dzieci i młodzieży, które zostały podzielone na 3 poziomy referencyjności. Na pierwszym poziomie znajdują się Ośrodki Środowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej. Są to miejsca, do których należy się zgłosić po ujawnieniu pierwszych objawów depresji u dziecka. Można spodziewać się tam udzielenia pomocy w zakresie konsultacji psychologa, psychoterapeuty, czy terapeuty środowiskowego. Na kolejnym poziomie znajdują się Centra Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży, czyli miejsca, gdzie oprócz pomocy psychologa można liczyć na konsultacje lekarza psychiatry, który, gdy to konieczne, może wdrożyć leczenie farmakologiczne. Na trzecim poziomie znajdują się oddziały zamknięte w szpitalach dziecięcych oraz ośrodki wysokospecjalistyczne całodobowej opieki psychiatrycznej. Na oddział zgłaszają się pacjenci, których stan jest tak poważny, że zagrożone jest życie i zdrowie pacjenta, poprzez myśli i próby samobójcze, czy znaczne zaniedbanie potrzeb fizjologicznych.
Czy można pomylić depresję u nastolatka z innym zaburzeniem lub z buntem nastoletnim?
Tak, można do pewnego czasu tłumaczyć stan nastolatka okresem dojrzewania, który cechuje się zmianami w zachowaniu dziecka. Nastolatek staje się rozdrażniony, niestabilny emocjonalnie, odmawia spędzania czasu z rodzicami, trudniej do niego dotrzeć. Nastolatek eksperymentuje ze swoją samodzielnością, np. spędzając coraz więcej czasu w grupie społecznej, próbując różnych używek. Ten stan trudno jest odróżnić od pierwszych objawów depresji. Dlatego bardzo ważny jest dobry kontakt z nastolatkiem i słuchanie tego, co ma do powiedzenia. Często młodzi ludzie zgłaszają rodzicom swoje złe samopoczucie, niestety równie często jest ono przez dorosłych bagatelizowane. Stąd ten długi czas od pojawienia się pierwszych objawów do udzielenia pierwszej pomocy, tak charakterystyczny dla tej grupy wiekowej.
Jeśli chodzi o inne zaburzenia, to depresję można różnicować z zaburzeniami lękowymi, psychotycznymi, chorobą afektywną dwubiegunową. Jednak u młodzieży najczęściej depresja współwystępuje z zaburzeniami lękowymi, czy w przebiegu nieprawidłowo kształtującej się osobowości. Często występuje również u osób neuroatypowych.
Czy depresja boli? Co odczuwa nastolatek z depresją?
Młodzież z depresją często relacjonuje poczucie wyobcowania w grupie rówieśniczej, charakterystyczne jest także poczucie niskiej wartości i nadwrażliwość na odrzucenie. Jest to stan, który powoduje realne cierpienie, a więc tak, depresja boli, i to bardzo.
Jak rodzina może wspierać proces leczenia depresji?
Przede wszystkim ważne jest rozpoznawanie pierwszych objawów depresji. Będzie to możliwe poprzez dbanie o dobrą i bezpieczną więź z dzieckiem. Ważne, obok uważnego słuchania nastolatka, o którym już wcześniej mówiłam, będzie przyzwolenie na wyrażanie emocji takich jak smutek, czy złość, rozmawianie o emocjach. To w pewnym stopniu wyzwala młodego człowieka i daje mu przestrzeń do komunikowania tego, co tak naprawdę czuje.
W sytuacji rozpoznania depresji u dziecka ważne będzie wspieranie procesu leczenia poprzez dbanie o dobrą dietę, regularność okresów snu i czuwania. Ważne wydaje się ograniczanie, czy balansowanie czasu dostępu do wysokich technologii na rzecz aktywności fizycznej. Proponowanie spędzania czasu wspólnego, np. na spacerach, ale również zachęcanie do posiadania i realizowania hobby. Ważne są też rozmowy na temat planów na przyszłość.
Czy depresja może być uwarunkowana genetycznie? Przenoszona z pokolenia na pokolenie?
Depresja jest warunkowana genetycznie. Jeśli członkowie rodziny chorują lub chorowali na depresję, zwiększa się prawdopodobieństwo zachorowania na depresję przez nastolatka.
Czy depresja nastoletnia zwiększa ryzyko depresji w dorosłym życiu?
Tak, bo każdy epizod depresji, który wystąpił w okresie nastoletnim, zwiększa prawdopodobieństwo ponownego zachorowania.
Jakimi metodami leczona jest dzisiaj depresja u młodych osób?
Początkowo, przy stosunkowo szybkim rozpoznaniu pierwszych objawów epizodu depresyjnego u nastolatka, stosowne będzie podjęcie psychoterapii indywidualnej i psychoedukacja rodziców na temat depresji. Często, w zależności od powodów pojawienia się depresji młodzieńczej, ale również jej znaczenia dla systemu rodzinnego, zaleca się podjęcie terapii systemowej całej rodziny.
Przy głębszym stanie depresyjnym do leczenia włącza się farmakoterapię. Obecnie lekami pierwszego wyboru są inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, które powodują utrzymywanie się zwiększonej ilości serotoniny w układzie nerwowym, w mózgu. Serotonina dzieła przeciwlękowo i przeciwdepresyjnie. Osłabia nadmierne pobudzanie się osi stresu.
