Gdy małe dziecko boi się zostać samo w domu, czy też boi się zasypiać w ciemności lub wchodzić do obcych miejsc jest czymś naturalnym. Jest etapem rozwoju dziecka. Z czasem to się jednak powinno zmieniać. Ale gdy nastolatek boi się zostać sam w domu czy pójść do szkoły, to już nie jest norma. Lęk staje się problemem, gdy nie pozwala nam normalnie funkcjonować albo jego przeżywanie jest niewspółmierne do sytuacji. Wtedy mówimy o zaburzeniach lękowych, które są przerysowaniem lęku jako cechy rozwojowej. A ich przyczyna? Otóż lęki zwykle mają charakter subiektywny i wynikają z tego, w jaki sposób młoda osoba postrzega otaczający ją świat. Jednak zdarzają się sytuacje, gdy lęk jest spowodowany przez przemoc w grupie rówieśniczej czy gnębienie przez nauczyciela. Czasem zaburzenia lękowe wyzwala osoba, która kojarzy się choremu z kimś, kto go w przeszłości skrzywdził czy źle potraktował.
Zaburzenia lękowe u nastolatków
Najczęstsze zaburzenia lękowe u młodych ludzi związane są z fobią społeczną, lękiem uogólnionym i lękiem z napadami paniki. Zwykle u nastolatków występuje kilka nakładających się na siebie rodzajów zaburzeń lękowych, które nierzadko współistnieją z innymi problemami emocjonalnymi lub depresyjnymi. Wszystkie powodują istotne cierpienie, dyskomfort związany z sytuacjami społecznymi, w których osoba lękowa boi się, że może sprawić złe wrażenie, co narazi ją na negatywną ocenę ze strony innych, że nie zostanie potraktowana poważnie lub wręcz odrzucona. Szczególnie w przypadku młodych, dojrzewających ludzi, którzy i tak są nad wyraz wrażliwi. Mówimy tu o sytuacjach, które dla innych są w pełni neutralne, mało stresujące, jak np. odpowiadanie na proste pytanie nauczyciela podczas lekcji, kupienie czegoś w sklepie czy podróżowanie komunikacją publiczną. Natomiast osoba z fobią społeczną odbiera je jako zagrażające.
Jak zachowuje się nastolatek z zaburzeniami lękowymi?
Najczęściej takie osoby funkcjonują na obrzeżach grupy, mniej aktywnie uczestniczą w jej życiu. Jeśli nie muszą, nie odzywają się, pozostają w cieniu. W skrajnych przypadkach młodzi ludzie, którzy zmagają się z zaburzeniami lękowymi, często odmawiają chodzenia do szkoły. Również często unikają bezpośrednich kontaktów społecznych. Zamiast spotkać się czy porozmawiać przez telefon, wolą komunikować się przez media społecznościowe i komunikatory. Warto jednak pamiętać, że cierpienia związanego z lękiem często nie widać, gdyż jest dobrze skrywane przez chorą osobę.
Natomiast to, co widać gołym okiem u osób z zaburzeniami lękowymi, to specyficzna postawa ciała, opuszczone ramiona, zgarbione plecy, ściszenie głosu, zaczerwienienie na policzkach charakterystyczne dla fobii społecznej, lub odwrotnie – bladość czy pocenie się dłoni. Oprócz nich może występować przyspieszone tętno i oddech, drżenie dłoni lub całego ciała, nagłe załamanie głosu lub jego całkowita utrata. Mowa może stać się nagle nieskładna, dobór słów dziwaczny i nietrafny. Czasem objawem lęku jest drażliwość, która wyraża się napadem złości lub płaczu. Zdarza się, że konfrontacja z sytuacją lękową powoduje zastyganie. Mogą też pojawić się objawy psychosomatyczne, takie jak ból brzucha czy głowy. Jeśli chodzi o zmiany w zachowaniu, to charakterystyczne dla zaburzeń lękowych jest unikanie sytuacji, które mogą wzbudzać lęk, jak interakcje społeczne, otwarte przestrzenie, sprawdziany i odpytywanie w szkole, pomijanie nielubianych lekcji, wyjazdów w nieznane miejsce, podejmowanie nowych aktywności i zadań.
Rodzice – jak mogą ustrzec dziecko przed zaburzeniami lękowymi?
Po pierwsze genetyka – uwarunkowania biologiczne związane z genami to tylko część dziedzictwa, jakie przekazują rodzice swoim dzieciom. Gdy któreś z rodziców zmaga się z zaburzeniami lękowymi, jest większe prawdopodobieństwo, że dziecko też będzie miało podobne zaburzenie. Jednak znacznie większe znaczenie mogą mieć czynniki psychospołeczne, czyli otoczenia, w jakim dorasta dziecko. Kluczowe znaczenie ma okres wczesnego dzieciństwa, a tym samym inny kapitał społeczny otrzymują dzieci dorastające w rodzinie, która dba o ich bezpieczeństwo i zaspokojenie potrzeb, a zupełnie inny dzieci zaniedbane i opuszczone. Nie bez znaczenia są także więzi, które kształtują się we wczesnym dzieciństwie.
Zbyt wątłe więzi z najbliższymi, jak i te patologiczne, oparte na nadmiernym przywiązaniu czy kontroli mogą być punktem zapalnym dla zaburzeń lękowych. W przypadku nastolatków, którzy mają naturalną potrzebę separacji, autonomii, zbyt natarczywe próby utrzymania bliskiej więzi emocjonalnej z nastolatkiem mogą odnieść skutek odwrotny do zamierzonego i przyczynić się do ich problemów lękowych.
Kiedy i jak reagować?
Gdy zauważymy, że dziecko cierpi albo wręcz samo mówi, że nie daje rady, warto spróbować spokojnie porozmawiać i dociec przyczyny. Nie zawsze nastolatek jest na taką rozmowę z rodzicami gotowy lub chętny. Dlatego warto wtedy zaproponować i umówić wizytę i rozmowę z psychologiem czy psychiatrą.
Niejednokrotnie zdarza się, że sam nastolatek próbuje uzyskać pomoc psychologa czy psychiatry, z pominięciem rodziców. Tu ważna uwaga: nie jest to możliwe, ponieważ zgodnie z polskim prawem niepełnoletni pacjent może uzyskać poradę wyłącznie za zgodą rodziców lub opiekunów prawnych.
Natomiast znacznie gorszą sytuacją jest, gdy rodzice przyprowadzają na wizytę nastoletnie dziecko, które kategorycznie odmawia leczenia.
Terapia poznawczo – behawioralna metodą leczenia pierwszego wyboru
Podstawową metodą leczenia zaburzeń lękowych jest psychoterapia, a metodą z wyboru jest terapia poznawczo-behawioralna, która ma na celu dotarcie do przekonań pacjenta na temat jego samego i otaczającego go świata, które powodują, że postrzega świat i innych ludzi jako niebezpiecznych i zagrażających, a siebie jako słabego. To właśnie zniekształcone przekonania są przyczyną cierpienia dziecka. Terapia ma na celu próbę skorygowania tych błędnych przekonań i przez to poprawienie funkcjonowania nastolatka w jego otoczeniu. Co ważne, problemy emocjonalne nastoletniego dziecka często mają kontekst rodzinny i wymagają dodatkowo terapii rodzinnej.
Zaburzenia lękowe zawsze mogą nawrócić
Zaburzenia lękowe uważane za problem przewlekły, który nasila się lub nawraca w późniejszym okresie życia. Najczęściej do nawrotów dochodzi wtedy, gdy pacjent napotyka trudności życiowe, jak rozwód, śmierć kogoś bliskiego, rozstanie, ważne egzaminy, czy wyzwania zawodowe.
