W przeszłości OCD było nazywane nerwicą natręctw. Obecnie unika się jednak terminu nerwica, który tradycyjnie odnosił się do schorzenia wywołanego jedynie przez czynniki środowiskowe, a zaniedbującego czynniki biologiczne, takie jak budowa i funkcjonowanie mózgu osoby chorej. Dzisiaj wiemy, że zaburzenia takie nie są spowodowane wyłącznie czynnikami środowiskowymi, ale mają istotny podłoże biologiczne. Dlatego też terminologia uległa zmianie – mówimy teraz o zaburzeniach lękowych, a nie o nerwicy lękowej, zaburzeniach konwersyjnych, a nie o nerwicy histerycznej, oraz o zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym (OCD) zamiast nerwicy natręctw.
Rozpowszechnienie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego w społeczeństwie wynosi około 2,5% populacji. Jeśli występuje w rodzinie, ryzyko rozwoju OCD jest większe i może sięgnąć nawet 9-10%.
Kryteria diagnostyczne dla OCD są niezależne od grup wiekowych. Aby zdiagnozować OCD, konieczne jest wystąpienie objawów. Objawy te obejmują natrętne myśli, które są szeroko definiowane jako natrętne wyobrażenia, myśli, impulsy lub idee, które wdzierają się do naszej głowy wbrew naszej woli i są odczuwane jako niechciane i budzące lęk, ponieważ trudno jest nad nimi zapanować. Objawy obejmują również czynności natrętne, czyli różne działania zarówno widoczne na zewnątrz, jak i te, których nie widać, takie jak czynności psychiczne, np. powtarzanie słów w myślach, liczenie itp.
Obecność samych objawów nie wystarcza do postawienia diagnozy. Zaburzenie OCD musi charakteryzować się nasileniem objawów, które zajmują co najmniej godzinę dziennie i istotnie zaburzają funkcjonowanie osoby w szkole, pracy, relacjach z innymi ludźmi lub w codziennym życiu. Warto zaznaczyć, że natrętne myśli występują u prawie 90% osób, są więc powszechnym zjawiskiem. Czynności natrętne pojawiają się nieco rzadziej, ale większości z nas zdarza się np. kilkakrotne sprawdzanie zamkniętych drzwi. Dopóki nie utrudnia to codziennego funkcjonowania, nie można mówić o chorobie.
Jak możemy zauważyć, że dzieje się coś niepokojącego? Objawy Objawy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego (OCD)
Objawy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego (OCD) mogą obejmować zarówno obsesje, czyli natrętne myśli, jak i kompulsje, czyli natrętne czynności. Poniżej przedstawiam najczęstsze objawy OCD:
Obsesje (natrętne myśli):
- Natrętne myśli dotyczące brudu, zarazków lub zanieczyszczeń.
- Obsesyjny lęk przed symetrią i porządkiem, potrzeba zachowania równowagi.
- Myśli o przemocy, agresji lub wyrządzaniu krzywdy sobie lub innym.
- Natrętne wątpliwości i niepewności, potrzeba sprawdzania wszystkiego wielokrotnie.
- Myśli o bluźnierstwach, obrażaniu Boga lub religijne obsesje.
- Obsesje dotyczące niechcianego seksu, perwersji lub nieodpowiednich myśli seksualnych.
- Myśli o utracie kontroli, obawie o bezpieczeństwo lub strachu przed chorobami.
Kompulsje (natrętne czynności):
Nadmierne mycie, czyszczenie lub dezynfekcja, często związane z obsesją brudu.
Porządkowanie, układanie lub potrzeba utrzymania symetrii i porządku.
- Wykonywanie czynności w określonych sekwencjach lub liczbach, aby uniknąć negatywnych skutków.
- Sprawdzanie, czy np. drzwi są zamknięte, piec jest wyłączony lub światło jest wyłączone, związane z obsesją niepewności.
- Powtarzanie czynności, takie jak kroki, dotknięcia lub słowa, aby zapobiec negatywnym skutkom.
- Unikanie sytuacji lub miejsc, które wywołują lęk lub obsesje.
- Zbieranie lub gromadzenie rzeczy, często bezwartościowych.
Warto zauważyć, że niektóre osoby z OCD mogą doświadczać zarówno obsesji, jak i kompulsji, podczas gdy inne mogą mieć tylko jedno z tych objawów. Objawy OCD mogą prowadzić do znacznego cierpienia i utrudniać codzienne funkcjonowanie.
Do kogo się zwrócić gdy zaobserwuje obsesje lub czynności natrętne? Do psychiatry, czy do psychologa?
Jeśli zaobserwujesz objawy obsesji i/lub czynności natrętnych i są one nasilone oraz utrzymują się przez dłuższy czas, warto skonsultować się ze specjalistą: lekarzem, takim jak psychiatra lub psycholog. Specjalista będzie w stanie przeprowadzić ocenę i ewentualnie zdiagnozować OCD oraz zalecić odpowiednie leczenie.
Psychiatra jest lekarzem specjalizującym się w diagnozowaniu i leczeniu zaburzeń psychicznych, w tym OCD. Psychiatra może przeprowadzić dokładną ocenę objawów, postawić diagnozę i zaproponować odpowiednie leczenie, w tym farmakoterapię, jeśli jest to wskazane. Psychiatrzy mają możliwość przepisywania leków i mogą monitorować farmakologiczne aspekty leczenia OCD.
Psycholog jest specjalistą w dziedzinie psychologii może przeprowadzać ocenę objawów Psycholog może również wspierać osobę w radzeniu sobie z objawami OCD i rozwijaniu strategii zarządzania stresem.
W praktyce często stosuje się podejście zespołowe, w którym psychiatra i psycholog współpracują, aby zapewnić kompleksową opiekę. Ostateczna decyzja dotycząca tego, do kogo się zwrócić, zależy od preferencji osoby poszukującej pomocy, dostępności specjalistów i złożoności przypadku.
Skąd się biorą tego typu zaburzenia?
Przyczyny zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) i innych zaburzeń psychicznych są złożone i wynikają z kombinacji różnych czynników. Nie ma jednej jasnej odpowiedzi na pytanie, skąd dokładnie biorą się te zaburzenia, ale istnieje kilka czynników, które mogą mieć wpływ na ich rozwinięcie się. Niektóre z tych czynników to:
- Genetyka: Badania sugerują, że istnieje pewne dziedziczenie podatności na OCD. Osoby mające krewnych pierwszego stopnia (np. rodziców lub rodzeństwo) z OCD mają większe ryzyko wystąpienia zaburzenia niż osoby bez takiej rodzinnej historii.
- Neurobiologia: Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne są związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego, zwłaszcza w obszarach mózgu odpowiedzialnych za kontrolę lęku i obsesyjnych myśli. Dysfunkcje w przekaźnictwie neurochemicznym (np. serotonina) również mogą odgrywać rolę w powstawaniu OCD.
- Czynniki środowiskowe: Niektóre czynniki środowiskowe mogą mieć wpływ na rozwinięcie się OCD u osób predysponowanych genetycznie. Stresujące wydarzenia życiowe, traumy, utraty, konflikty rodzinne lub trudności szkolne mogą przyczyniać się do nasilenia objawów OCD.
- Zaburzenia neurologiczne: W niektórych przypadkach OCD może być skorelowane z innymi zaburzeniami neurologicznymi, takimi jak zespół Tourette’a czy niepełnosprawność intelektualna.
Warto podkreślić, że nie wszystkie osoby z czynnościami natrętnymi rozwijają zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne. Natrętne myśli i zachowania są powszechne i mogą występować u wielu osób w różnym stopniu. Dopiero gdy te objawy stają się nasilone, trwające dłużej i znacząco wpływają na funkcjonowanie codzienne, rozważa się diagnozę zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego.
Na czym polega terapia OCD i jak długo trwa?
Terapia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) opiera się na podejściu wieloaspektowym, które może obejmować zarówno terapię behawioralną, jak i farmakoterapię. Oto dwa główne podejścia terapeutyczne:
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)
Jest to najczęściej zalecane i skuteczne podejście terapeutyczne w przypadku OCD. CBT skupia się na identyfikowaniu i zmienianiu myśli i przekonań obsesyjnych oraz na redukcji kompulsji. Terapia ta często obejmuje stopniowe eksponowanie się na obsesyjne myśli i sytuacje, które wywołują lęk, ale bez wykonywania kompulsji. Terapeuta pomaga pacjentowi w stopniowym zarządzaniu lękiem i wygaszaniu obsesyjnych myśli. Terapeuta pomaga pacjentowi w zrozumieniu, że obsesyjne myśli nie są faktycznymi zagrożeniami i pomaga w budowaniu zdrowszych sposobów myślenia.
Farmakoterapia
Farmakoterapia wykorzystuje przede wszystkim selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Leki te wymagają regularnego przyjmowania i często zajmuje kilka tygodni, zanim zobaczy się pełne efekty. W niektórych przypadkach, gdy SSRI nie przynoszą oczekiwanych efektów, lekarz może przepisać inne leki, takie jak leki przeciwdepresyjne lub leki przeciw psychotyczne.
Długość terapii może się różnić w zależności od indywidualnych potrzeb i stopnia nasilenia objawów. Terapia behawioralna często trwa od kilku miesięcy do kilku lat, z reguły obejmuje regularne spotkania terapeutyczne. W przypadku farmakoterapii, lekarz będzie monitorował reakcję pacjenta na leki i dostosowywał dawkę w miarę potrzeby.
Ważne jest, aby terapia była prowadzona przez wykwalifikowanego specjalistę, takiego jak psychiatra lub psycholog specjalizujący się w zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych.
