Czy czujesz się wypalony? To pytanie coraz częściej pojawia się w rozmowach o pracy. Współczesny świat, z jego ciągłym pośpiechem, wysokimi wymaganiami i nieustanną dostępnością, sprawia, że coraz więcej osób doświadcza zjawiska, które nazywamy wypaleniem zawodowym.
Czym jest wypalenie zawodowe? Jak wskazuje psycholożka i psychoterapeutka, Katarzyna Trzaskowska, to nie tylko zwykłe zmęczenie po ciężkim dniu pracy. To głęboki stan wyczerpania emocjonalnego, fizycznego i mentalnego, który jest bezpośrednim skutkiem długotrwałego stresu związanego z pracą.
W wywiadzie przyglądamy się bliżej temu zjawisku: co to jest wypalenie zawodowe, jakie są jego przyczyny, objawy i konsekwencje? Dowiesz się także, jak rozpoznać pierwsze sygnały ostrzegawcze i gdzie szukać pomocy.
Zapraszamy do lektury wywiadu.
Na początek chciałbym zapytać o definicję wypalenia zawodowego. Wielu osobom, co wydaje się raczej normalne, nie chce się wstawać, chodzić do pracy i pracować. Zmęczenie po pracy też wydaje się dość normalne. Kiedy możemy mówić o wypaleniu zawodowym? W odróżnieniu od, wydaje się standardowych odruchów, traktowania pracy jako przymusu, który zapewnia nam środki do życia.
W międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania ICD-11, wypalenie zawodowe (job burnout) jest definiowane jako stan wynikający z przewlekłego stresu, w kontekście zawodowym, który nie został skutecznie opanowany. Jest to syndrom wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i ograniczenia osiągnięć.
Charakteryzują go trzy główne objawy: fizyczne i emocjonalne wyczerpanie; zwiększony dystans emocjonalny wobec pracy lub cyniczne nastawienie do obowiązków zawodowych oraz utrata motywacji i efektywności w pracy.
Jakie są główne przyczyny wypalenia zawodowego?
Zjawisko to jest zazwyczaj wynikiem długotrwałego, nierozwiązanego stresu w miejscu pracy (złe relacje w pracy, konflikty), brakiem wsparcia, brakiem jasnych oczekiwań zawodowych (np. brak możliwości rozwoju, niska pensja, brak awansu) lub brakiem równowagi między życiem prywatnym i zawodowym.
Kiedy powinniśmy zacząć się martwić? Czyli, jakie są pierwsze oznaki wypalenia zawodowego?
Wypalenie zawodowe może mieć różne nasilenie oraz przebieg, ponieważ wpływają na niego czynniki osobowościowe, interpersonalne i organizacyjne. Jednak przede wszystkim wypalenie zawodowe jest związane ze stanem psychofizycznego przeciążenia. Pierwsze charakterystyczne oznaki to uczucie zmęczenia, spadek motywacji, czy większa drażliwość w środowisku pracy, pesymizm i uczucie napięcia psychofizycznego. Mogą pojawić się problemy ze snem i objawy psychosomatyczne, np. bóle głowy. Jeżeli ten stan się utrzymuje dłuższy czas, może nastąpić faza chronicznego wyczerpania emocjonalnego, negatywne lub cyniczne nastawienie wobec pracy, współpracowników i zmniejszona wydajność, co przekłada się na mniejsze osiągnięcia zawodowe.
Jak wygląda zaawansowane stadium wypalenia zawodowego? Czym się objawia?
Zaawansowane stadium wypalenia zawodowego może skutkować poważnymi problemami, takimi jak depresja, zaburzenia lękowe, bezsenność, czy objawy psychosomatyczne. Można zaobserwować również fizyczne objawy, które są naturalną konsekwencją chronicznego zmęczenia tj.: bóle głowy, mięśni, brzucha, kłopoty z trawieniem, częstsze infekcje. Na poziomie emocjonalnym, tak jak wspominałam, będzie to cynizm, negatywne myśli, frustracja, drażliwość, trudne do skontrolowania wybuchy złości. Ale też brak poczucia własnej wartości i kompetencji, uczucie beznadziei, trudności z koncentracją. Co może prowadzić do utraty pracy, relacji z bliskimi i obniżenia jakości życia. Wiąże się to z poczuciem klęski i obniżoną samooceną.
Gdzie można znaleźć pomoc? Do kogo zwrócić się w pierwszej kolejności?
Jeśli zaobserwujemy u siebie objawy, o których wspominam powyżej, warto skontaktować się ze specjalistą. Można się zgłosić na konsultację do psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry, aby wykluczyć inne możliwe powody obecnego złego samopoczucia. Konsultacja ze specjalistą może pomóc w diagnozie i leczeniu. Pomocna także może się okazać rozmowa z pracodawcą lub coachem zawodowym.
Czy można wyjść z wypalenia zawodowego? Czy to stan, który może powracać?
Jak najbardziej można w pełni wyjść z wypalenia zawodowego. Jest to stan, który można przezwyciężyć. Kluczowe jest rozpoznanie przyczyn wypalenia, po to, aby można było odpowiednio zadziałać w celu złagodzenie jego objawów, a także odbudować równowagę między życiem zawodowym i prywatnym. Niestety, stan ten może powracać, jeśli nie pozna się dokładnie przyczyn wypalenia i nie wypracuje strategii radzenia sobie z tymi przyczynami. Kontynuowanie lub powrót do pracy na tych samych zasadach, co poprzednio, czy zbyt duża ilość obowiązków, nadgodziny, brak możliwości rozwoju, czy niezdrowe relacje w miejscu pracy, mogą powodować nawrót stanu wypalenia. Niezbędne jest wprowadzenie zmian w dotychczasowym funkcjonowaniu, nauczenie się strategii radzenia sobie ze stresem, ćwiczenie asertywnej postawy, stawianie granic i odpuszczanie perfekcjonizmu.
Kto jest bardziej narażony na wypalenie zawodowe?
Wypalenie zawodowe często dotyka osoby pracujące w zawodach wymagających wysoce intensywnych kontaktów interpersonalnych z klientami, pacjentami lub społeczeństwem. Czyli zawody, takie jak: personel medyczny i opiekuńczy, służby ratunkowe, pracownicy służb mundurowych, czy kadra nauczycielska. Ale często dotyka również pracowników korporacji, czy osoby prowadzące własne biznesy, gdzie granica między życiem prywatnym i zawodowym łatwo się zaciera.
Co można zrobić, oprócz zmiany pracy, żeby ograniczyć skutki wypalenia zawodowego i odzyskać radość z życia i pracy?
Jeżeli zdecydujemy, że jednak nie chcemy zmieniać środowiska pracy, można poprosić przełożonego o wsparcie, rozmowę dotyczącą możliwości rozwoju, czy weryfikacji wynagrodzenia, ustalić granice dotyczące godzin pracy, czy obowiązków. Można poprosić o możliwość skorzystania z konsultacji z coachem zawodowym. Aktywność fizyczna i zdrowa dieta mogą pomóc w uzyskaniu lepszej jakości snu i adaptacyjnym regulowaniu napięcia emocjonalnego, pomagają obniżyć poziom kortyzolu, czyli hormonu stresu. Nauka asertywności, zarządzania stresem, jak również technik relaksacyjnych może przyczynić się do większej radości i lepszej jakości życia. Jednak kluczowe jest uświadomienie sobie przyczyn wypalenia zawodowego i w tym może pomóc spotkanie z psychologiem, czy psychoterapeutą.
A jaka jest rola pracodawcy wobec pracowników w kontekście dbałości o ich dobre samopoczucie? Czy są jakieś narzędzia?
Pracodawca może wesprzeć pracownika na wiele różnych sposobów, min..: przez promowanie otwartej komunikacji, regularne przeprowadzanie ankiet badających poziom dobrostanu i zaangażowania pracowników, różnego rodzaju programy wsparcia psychologicznego, coaching, mentoring zawodowy, oferowanie benefitów zachęcających do dbania o zdrowie (karty sportowe, dostęp do opieki medycznej, spotkania z fizjoterapeutami), dbanie o jakość jedzenia i napojów oferowanych w miejscu pracy. To może być również umożliwienie różnych ścieżek rozwoju, czy edukowanie menadżerów, jak rozpoznawać sygnały stresu, czy wypalenia u pracowników i jak sobie z tym radzić. Istnieją również różnego rodzaju platformy do monitorowania zdrowia psychicznego, które oferują techniki relaksacyjne i medytacje.
Czym różni się wypalenie od depresji? Jeżeli jestem zmęczona, to często wystarczy mi odpoczynek. Jeżeli jestem chora na depresję, to pewnie powinnam wziąć leki?
Wypalenie zawodowe jest ściśle związane z pracą i jej wymaganiami. Pojawia się na skutek stresu związanego z pracą. Zaburzenia depresyjne mają charakter bardziej ogólny, mogą dotyczyć wszystkich aspektów życia. Przy wypaleniu zawodowym, zmiana dotychczasowych warunków czy środowiska pracy, nauka odpoczynku, czy radzenia sobie ze stresem prowadzi do poprawy samopoczucia i funkcjonowania. W przypadku depresji, w zależności od jej nasilenia, proces zdrowienia jest bardziej skomplikowany, długotrwały i, oprócz psychoterapii, wymaga czasami leczenia farmakologicznego.
Czy wypalenie zawodowe to choroba współczesnych czasów? Czy są obecnie jakieś czynniki, które determinują takie zaburzenia wśród pracowników?
Wypalenie zawodowe nie jest w klasyfikacji ICD-11 określane jako jednostka chorobowa, ale jego skutki mogą być poważne dla zdrowia psychicznego i fizycznego. W obecnych czasach wypalenie zawodowe osiąga u pracowników wysoki poziom i jest wypadkową dynamicznie zmieniających się warunków społecznych i technologicznych. Globalizacja, automatyzacja wpływają na większą presję na osiąganie wyników, a nie zawsze idzie to w parze z adekwatnym wsparciem, czy wynagrodzeniem. Zwiększona digitalizacja, dostępność coraz większej liczby programów i aplikacji, praca zdalna, przeciągająca się poza ustalone godziny pracy, często w warunkach domowych, w miejscu, które powinno kojarzyć się nam z odpoczynkiem, spokojem, pewnego rodzaju azylem, powoduje, że nierzadko zaciera się granica między pracą, a odpoczynkiem i życiem prywatnym. Mocno rozwijający się od lat konsumpcjonizm, potrzeba posiadania coraz większej ilości rzeczy, ale też dążenie do idealnego wyglądu, idealnego życia, jakie kreują media społecznościowe, powodują, że w ciągłej gonitwie, trudno się zatrzymać, być tu i teraz, poczuć emocje, zauważyć myśli i sygnały z ciała. A świadomość tych aspektów jest bardzo ważna, żeby w odpowiedniej chwili zareagować i sięgnąć po pomoc.
