Według danych Światowej Organizacji Zdrowia, około 10% młodych osób cierpi z powodu zaburzeń odżywiania. Z jednej strony nadmierne jedzenie, a z drugiej nieadekwatne kontrolowanie i ograniczanie przyjmowanych posiłków stają się sposobem redukcji napięcia i radzenia sobie z trudnymi emocjami. Anoreksja (jadłowstręt psychiczny), bulimia (żarłoczność psychiczna) i ortoreksja (obsesyjne skupienie na zdrowym jedzeniu) to najczęściej występujące formy zaburzeń odżywiania, które coraz częściej pojawiają się w społeczeństwie. Kobiety i dziewczęta stanowią szczególnie podatną na te trudności grupę; wystarczy wspomnieć, że około 50-60% dziewcząt w wieku 6-12 lat martwi się o swoją wagę lub wygląd ciała. Pokazanie istoty zaburzeń odżywiania pozwoli to na szybsze zidentyfikowanie osób najbardziej na nie narażonych i umożliwi znalezienie adekwatnych sposobów pomocy dla osoby już dotkniętej chorobą.
Szczupły, czyli zdrowy, piękny i ….
Współcześnie bycie szczupłym jest często kojarzone ze zdrowiem, sukcesem oraz akceptacją społeczną. W mediach społecznościowych nie brakuje zdjęć pięknych i szczupłych celebrytek, które są podziwiane i naśladowane. Dla nastolatków i młodych dorosłych, którzy często są bardziej wrażliwi i podatni na wpływy zewnętrzne, akceptacja społeczna i uznanie rówieśnicze mają ogromne znaczenie. Wygląd staje się jednym z kluczowych elementów budowania obrazu własnej osoby. Niestety, liczne diety, mody dietetyczne, reklamy suplementów, diety czy posiłków odchudzających, przekazują młodzieży informację, że kontrola jedzenia może być kluczem do osiągnięcia sukcesu utożsamianego ze szczupłą sylwetką, która jest nieosiągalna dla wielu osób. Statystyki wskazują, że dzieci i młodzież, które mają negatywny obraz własnej osoby, w tym swojego ciała, są bardziej narażone na rozwój zaburzeń odżywiania przez uznanie nadmiernie szczupłej sylwetki za klucz do samoakceptacji.
Kiedy jedzenie staje się problemem psychicznym
Otoczenie, w którym żyjemy wprowadza pewną sprzeczność: jest zdominowane przez łatwo dostępne jedzenie, a równocześnie wzorce piękna narzucają szczupły kanon, co może prowadzić do frustracji i być jednym z czynników rozwoju zaburzeń psychicznych związanych z jedzeniem. Nadmierne skupienie się na kontroli jedzenia, kompulsywne objadanie się, rygorystyczne diety i zmiana stylu życia na bardziej zdrowy mogą zdominować myślenie, działania a nawet ograniczenie relacji społecznych. W takich sytuacjach wzór zachowania, który miała pomóc w utrzymaniu zdrowia, szczupłej sylwetki i samopoczucia sam staje się problemem, zabiera swobodę działania, prowadzi do cierpienia psychicznego i powikłań somatycznych.
Tworzenie mechanizmu zaburzeń odżywiania, takich jak anoreksja, bulimia i ortoreksja powiązania z trudnościami w zakresie regulacji emocji i okazywania potrzeb. Pożywienie, które powinno służyć zaspokojeniu głodu, staje się narzędziem regulującym napięcie przez nadmiarowe skupianie się na kaloriach, planowaniu i sposobie konsumpcji jedzenia, a także stosowaniu rygorystycznych ograniczeń. Naturalne czynności związane z jedzeniem, takie jak czasowe włączanie diety czy zjadanie niewielkiej ilości słodyczy w celu poprawy nastroju mogą przybierać skrajne formy u osób cierpiących na zaburzenia odżywiania. Chorzy mogą odważyć nawet ilości przypraw, sięgać po niezdrowe substancje czy prowadzić inne niebezpieczne zachowania w celu szybkiej utraty wagi. Lęk przez przytyciem wpływa coraz wyraźniej i w sposób zdecydowanie zaburzający na funkcjonowanie pacjenta w każdej z ważnych sfer jego funkcjonowania. Codzienne funkcjonowanie, myślenie, zachowanie i kontakty społeczne są zdominowane nadrzędną potrzebą „bycia chudą”, powodując coraz większe straty w życiu.
Zaburzenia odżywiania mogą mieć charakter przewlekły, jednak możliwie szybkie podjęcie odpowiedniego leczenia zwiększa szansę na całkowite wyleczenie, co znaczy, że pacjent efektywnie wraca do równowagi psychicznej. Śmiertelność w grupie pacjentek z zaburzeniami jedzenia, głównie anoreksji (około 90-95 proc. pacjentów stanowią kobiety), dochodzi nawet do 22% chorych, a najczęstszą przyczyną śmierci jest samobójstwo.
Zaburzenia odżywiania i inne zaburzenia psychiczne
Zaburzenia odżywiania często współwystępują z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja, różne stany lękowe, samookaleczenia w wywołane poczuciem winy czy uzależnienie od substancji psychoaktywnych. Dodatkowe rozpoznania komplikują i tak trudną sytuację pacjenta, wprowadzają dodatkowe cierpienie i wiążą się z prowadzeniem długoterminowych oddziaływań.
Zaburzenia odżywiania mają poważne konsekwencje somatyczne. Prowadzą do niedoborów składników odżywczych, zaburzeń hormonalnych, poważnych problemów kardiologicznych i nefrologicznych, zaburzeń trawiennych i innych poważnych schorzeń.
Przyczyny zaburzeń odżywiania
Zaburzenia odżywiania nigdy nie mają jednej przyczyny. Presja społeczna i kulturowa związana ze standardami piękna, wyglądem i sylwetką, wpływ mediów oraz potrzeba akceptacji przez rówieśników to tylko niektóre z czynników, które mogą powodować niezdrowe zachowania żywieniowe. Model rozumienia objawów psychopatologicznych zakłada obecność czynników biologicznych, związanych z podatnością genetyczną. Za czynniki potencjalnie predysponujące uznaje się także wyższą niż przeciętnie częstość występowania chorób układu trawiennego (np. wrzody żołądka, refluks żołądkowo- jelitowy), skłonność do otyłości, tendencje do szybszego pokwitania u dzieci. Za czynnik psychologiczny zwiększający prawdopodobieństwo zachorowania powszechnie uznaje się niskie poczucie własnej wartości, małe zdolności radzenia sobie ze stresem, perfekcjonizm i poczucie braku wpływu na własne życie. Objawy poprawiają samopoczucie pacjenta zwiększając poczucie kontroli i autonomii. Etiologia obejmuje także czynniki rodzinne, wśród nich: stres związany z przejściem do fazy rozwoju rodziny z dojrzewającym dzieckiem, nieadekwatna do poziomu rozwoju kontrola i trudności w komunikacji emocji i potrzeb. Stresujące sytuacje życiowe, jak rozwód rodziców, utrata bliskiej osoby, przemoc fizyczna lub emocjonalna, mogą być czynnikami spustowymi zachorowania.
Leczenie zaburzeń odżywiania
Dane wskazują, że tylko około 1/3 osób cierpiących na zaburzenia odżywiania otrzymuje odpowiednią pomoc i terapię, co pozwala na szybki powrót do równowagi psychicznej i przenosi uwagę z kontroli jedzenia na inne ważne obszary życiowe, umożliwia tym samym realizację zadań rozwojowych, takich jak nawiązywanie satysfakcjonujących relacji z rówieśnikami, nauka czy praca.
Leczenie zakłada ścisłą współpracę psychoterapeuty, psychiatry i psychodietetyka. Początkowo kluczowym elementem leczenia zaburzeń odżywiania jest przywrócenie prawidłowej masy ciała. Dlatego też konieczne monitorowanie stanu zdrowia pacjenta, ocenę parametrów fizycznych i laboratoryjnych oraz ewentualne podawanie leków w celu wyrównania niedoborów żywieniowych takich jak witaminy, żelazo, potas, preparaty wapnia lub leków przeciwdepresyjnych.
Leczenie zaburzeń odżywiania wymaga interwencji terapeutycznej zarówno dla chorego, jak i dla jego rodziny. Choroba wymusza zmianę w funkcjonowaniu całej rodziny w zakresie sposobu udzielanego wsparcia, codziennej opieki, komunikacji i wzorców relacji.
Wybór konkretnego rodzaju psychoterapii zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta. W przypadku młodzieży z zaburzeniami odżywiania zaleca się psychoterapię rodzinną oraz terapię indywidualna i/lub grupowa. Terapia indywidualna ma na celu skoncentrowanie się na potrzebach i problemach konkretnego pacjenta, podczas gdy terapia grupowa umożliwia pacjentom wspieranie się nawzajem, dzielenie się doświadczeniami w zdrowieniu i rozwijanie umiejętności społecznych.
W zależności od stanu pacjenta, powikłań somatycznych, współistniejących zaburzeń psychicznych oraz motywacji do leczenia i wsparcia otoczenia możliwe jest leczenie ambulatoryjne lub szpitalne. Pacjenci z powikłaniami zagrażającymi życiu najczęściej wymagają hospitalizacji.
Ważne jest jak najwcześniejsze zdiagnozowanie zaburzeń odżywiania i podjęcie odpowiednich działań terapeutycznych. Długotrwałe utrzymywanie nieprawidłowych zachowań żywieniowych utrudnia powrót do zdrowia. W przypadku anoreksji, choroba może stać się integralną częścią tożsamości chorej osoby, a objawy organizują jej życie i wprowadzają wiele ograniczeń.
Badania naukowe dotyczące skuteczności terapii w zaburzeniach odżywiania wskazują, że najlepsze wyniki osiąga się, gdy leczenie rozpoczyna się w pierwszym roku trwania choroby (80% zdrowieje). W przypadku opóźnienia rozpoczęcia terapii po roku trwania choroby 50% terapii kończy się sukcesem. W pozostałych przypadkach zaburzenia odżywiania mogą stać się chorobą przewlekłą.
W Centrum CBT zajmujemy się leczeniem anoreksji i innych zaburzeń odżywiania. Nasze podejście opiera się na współpracy specjalistów, takich jak lekarze psychiatrzy i psychoterapeuci oraz zaangażowaniu rodziny pacjenta w proces terapeutyczny.
