Depresja jest stanem, który charakteryzuje obecność przewlekle obniżonego nastroju, drażliwości, czasami wrogości do otoczenia, dodatkowo tym objawom mogą towarzyszyć nasilone objawy lęku. Pojawiają się zaburzenia pamięci i trudności w koncentracji a także uczeń wycofuje się z czynności i aktywności, którymi się interesował lub które sprawiały mu przyjemność. Depresję diagnozuje się u ok. 2% dzieci w wieku 6-12 lat i nawet 20% nastolatków. Dane WHO mówią, że obecnie depresja jest jedną z najczęściej występujących chorób na świecie.
Zaburzenia depresyjne są znacznym czynnikiem utrudniającym a czasami uniemożliwiającym realizowanie obowiązku szkolnego w standardowej formie i zalecone jest dostosowanie wymagań edukacyjnych do możliwości psychofizycznych ucznia. Dostosowania te powinny polegać na modyfikacjach w szczególności opartych na zindywidualizowanym podejściu w pracy z uczniem.
Zaburzenia depresyjne mogą w znacznym stopniu powodować kłopoty z nauką, ale także trudności w rozwiązywaniu problemów społecznych. Objawy wpływające negatywnie na funkcjonowanie szkolne obejmują:
- zmniejszony poziom aktywności,
- nasiloną męczliwość,
- drażliwość, kłopoty ze snem,
- zaburzenia pamięci,
- osłabienie koncentracji uwagi
- zmniejszoną zdolność myślenia.
Inne objawy utrudniające funkcjonowanie w różnych obszarach to pogarszająca się samoocena, poczucie winy, podwyższony poziom lęku czy pesymistyczne nastawienie do przyszłości. Dodatkowo mogą pojawiać się pewne dolegliwości somatyczne utrudniające aktywne funkcjonowanie. Uczeń wtedy subiektywnie przeżywa spadek sprawności, towarzyszy mu złe samopoczucie. Wszystkie te czynniki powodują, że może mieć zmienną motywację i niewiele sił, niezależnie od obiektywnych warunków.
Kolejnym ważnym obszarem, wymagającym dostosowania, jest stawianie wymagań i egzekwowanie materiału szkolnego. Ważne jest zindywidualizowane podejście w zakresie możliwości i sposobów zaliczania treści szkolnych. W okresach pogorszenia, należy brać pod uwagę ograniczone możliwości komunikacyjne i poznawcze ucznia, bez konsekwencji w postaci ocen niedostatecznych, czyli ustalić np. indywidualny (np. późniejszy) termin zaliczenia lub oddania pracy, a także indywidualną formę zaliczenia, np. w przypadku pogorszenia nie naciskanie na odpowiedzi ustne i umożliwianie wtedy zaliczeń w formie pisemnej (lub odwrotnie), w zależności od potrzeb wynikających z trudności i ograniczeń ucznia w danym momencie. W przypadku umawiania terminów indywidualnych, czy w ogóle ustalania formy i terminu zaliczenia danej partii materiału, ważne jest, aby to Pedagog był stroną inicjującą kontakt i proponującą określony terminarz z uwzględnieniem trudności ucznia. Uczeń w takiej sytuacji może mieć trudności z samodzielną organizacją planu ewentualnych zaliczeń, nadrobienia materiału czy rozliczenia się z zaległych prac. Ten obszar funkcjonowania wymaga szczególnej uwagi i wsparcia ze względu na prezentowane przez ucznia objawy, wpływające na widzenie przyszłości i poczucie własnej sprawczości, męczliwość, kłopoty z planowaniem wynikające z zaburzeń pamięci i gorszej koncentracji uwagi.
W przypadku znacznego pogorszenia objawów i funkcjonowania, rozwiązaniem ułatwiającym realizowanie obowiązku szkolnego, jest zindywidualizowana ścieżka nauczania. Wybór przedmiotów objętych zindywidualizowaną ścieżką nauczania powinien obejmować przedmioty wskazane przez ucznia, rodziców i nauczycieli, po analizie jego potrzeb.
