Uczeń z tikami w szkole

Po pierwsze zrozumieć tiki

Podstawą do opracowania planu wsparcia jest poznanie objawów choroby tikowej, ustalenie, w jaki sposób uczeń i jego najbliżsi radzą sobie z tikami, jaki jest aktualny stan i w jakich sytuacjach najczęściej występują. Tiki mogą powodować trudności w funkcjonowaniu w szkole ze względu:

• na dyskomfort z nimi związany,
• wpływanie na wykonywanie podstawowych czynności jak czytanie lub pisanie
• wpływanie na uwagę, skupianie się na lekcji
• utrudnianie odpowiedzi ustnej lub pisemnej ze względu na znaczne nasilenie.

Tiki manifestują się jako mimowolne wokalizacje (tiki głosowe, wokalne) lub mimowolne ruchy lub sekwencje ruchów (tiki ruchowe).

Przykłady prostych tików ruchowych: mrużenie oczu, marszczenie nosa, ruchy głową, grymasy ust, wzruszanie ramionami, marszczenie czoła, wysuwanie języka, grymasy twarzy czy napinanie różnych mięśni – brzucha, ud, szyi, kończyny górnej itd.

Przykłady prostych tików głosowych: to proste nieartykułowane dźwięki, jak na przykład chrząkanie, pociąganie nosem, gwizdanie, mlaskanie, cmokanie, głośne odbijanie, wąchanie swoich rąk, mruczenie, szczekanie.

Przykłady złożonych tików ruchowych: dotykanie przedmiotów lub innych ludzi, podskakiwanie, kucanie, kopanie, wyrzucanie rąk w górę, naśladowanie innych (echopraksja), wykonywanie obscenicznych lub nieadekwatnych w danym kontekście sytuacyjnym gestów (kopropraksja).

Przykłady złożonych tików głosowych: powtarzanie słów, zdań, sylab, powtarzanie swoich słów, zdań (echolalia), powtarzanie zasłyszanych wypowiedzi (echolalia), przeklinanie lub wypowiadanie treści nieadekwatnych do sytuacji (koprolalia).

Tiki mogą sprawiać wrażenie zachowań celowych, jest to zaburzenie o podłożu neurologicznym, którego objawy mają charakter mimowolny. Często opisuje się je jako impuls, odczuwanie chęci lub potrzeby zrobienia czegoś. Nawet jeśli wydaje się, że są odpowiedzią na daną sytuację czy okoliczności, należy pamiętać, że są niezależne od woli i nie są zachowaniem intencjonalnym.

Tiki charakteryzują się dużą zmiennością.

Natężenie i częstotliwość tików mogą zmieniać się w zależności od okoliczności. Mogą pojawiać się o różnych porach dnia czy na różnych lekcjach. Nasilają się, gdy uczeń jest zmęczony, czuje złość czy jest zestresowany. Bardzo często, gdy dziecko wykonuje czynność, która pochłania jego uwagę, sprawia przyjemność, jak np.: granie na instrumencie, uprawianie sportu czy taniec, tiki mogą zaniknąć zupełnie.

Tłumienie tików może wpływać na osiągnięcia szkolne, powstrzymywanie tików nie jest łatwe ani oczywiste. Podczas prób powstrzymywania wykonania tiku uczeń ponosi koszty, szczególnie związane z uwagą i koncentracją niezbędna do wykonywania zadań i uczestniczenia w lekcji.

Stres może nasilać tiki, niemal zawsze. Stres związany z obawą przed odpowiedzią, pisaniem sprawdzianu, czy tym, że uczeń będzie chciał powstrzymać tiki, aby nie przeszkadzały jemu lub innym dzieciom podczas lekcji może przyczynić się do nasilenia objawów. Częste przypominanie o powstrzymywaniu tiku, może tylko zwiększyć potrzebę jego wykonania. Dodatkowy stres związany z oczekiwanym kontrolowaniem tiku zwiększa uczucie niepokoju lub zaostrza sygnały odczuwalne przed tikiem.  

Zaburzenia współwystępujące, wpływające na funkcjonowanie ucznia w szkole.

Do najczęściej współwystępujących z tikami zaburzeń, które mają wpływ na funkcjonowanie w szkole zaliczamy przede wszystkim ADHD, specyficzne zaburzenia umiejętności szkolnych, zaburzenia lękowe i zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD).

Jak pomóc uczniowi z tikami na terenie szkoły?

1. Pierwszym zaleceniem jest, aby ignorować tiki i nie zwracać na nie uwagi. Tiki nie są sposobem na pozyskanie uwagi lub intencjonalne przeszkadzanie na lekcji.
2. Uczeń z tikami nie powinien siedzieć w centralnym punkcie klasy.
3. W razie potrzeby, podniesionego poziomu napięcia czy widocznych trudności z powstrzymywaniem tiku itd. należy umożliwić dziecku zrobienie krótkiej przerwy, wyjście z klasy i udanie się we wcześniej ustalone miejsce (pokój psychologa, pielęgniarki itd.).
4. Proszę umożliwić zaliczanie materiału w formie, na którą tiki nie mają wpływu lub jest ten wpływ zminimalizwany (na przykład przy nasilonych tikach głosowych – forma wyłącznie pisemna, przy nasilonych ruchowych utrudniających pisanie lub odpowiadanie – zaliczanie indywidualne w formie ustnej); wydłużanie czasu na sprawdzian.
5. Ważne jest przeciwdziałanie wykluczeniu ucznia z tikami dzięki włączaniu ucznia do grupy rówieśniczej.
6. W przypadku nasilonych tików głosowych polegających na powtarzaniu słów lub fraz w trakcie czytania lub pisania, gdy nauczyciel zauważy, że uczeń „zaciął” się na powtarzaniu lub przepisywaniu słowa lub frazy, wskazane jest zrobienie przerwy lub zmiana zadania.
7. W przypadku znacznego nasilenia objawów można rozważyć czasową formę nauczania indywidualnego lub ścieżkę zindywidualizawaną. Takie rozwiązanie musi być wprowadzane wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach i zakończone możliwie jak najszybciej, gdy tylko natężenie tików się zmniejszy. Izolowanie dzieci od ich grupy rówieśniczej powinno być ostatnim z branych pod uwagę rodzajów dostosowań.

Podsumowanie.

Uczeń z tikami w szkole w zależności od poziomu nasilenia choroby może wymagać różnego rodzaju modyfikacji i dostosowań umożliwiających mu realizację programu szkolnego. Niezwykle ważna jest współpraca i zrozumienie z każdej ze stron. Niektóre tiki mogą w wyglądać jak zachowania celowe, dlatego wiedza na temat charakteru objawów pomoże w ich zrozumieniu i właściwym odbiorze przez otoczenie. Nie zwykle istotne jest, aby uczeń z tikami, które manifestują się w sposób zauważalny był otoczony wsparciem i włączany. W aktywności grupy rówieśniczej.

Nasz Ośrodek Kształcenia Nauczycieli oferuje różne szkolenia dotyczące choroby tikowej dla:

• specjalistów poradni psychologiczno-pedagogicznej z zakresu diagnozy, obrazu klinicznego i metod terapeutycznych i określania odpowiednich zaleceń
• nauczycieli z zakresu obrazu klinicznego i specyfiki pracy dydaktycznej i wychowawczej z uczniem z tym zaburzeniem.