Zaburzenia ze spektrum autyzmu (autism spectrum disorder, ASD) stanowią coraz powszechniejszy problem zdrowotny, dotykając zarówno dzieci, jak i dorosłych. Niemniej jednak, niezbyt często objawy związane z ASD, choć wpływające istotnie na funkcjonowanie, są właściwie diagnozowane. Badania kliniczne wykazują, że osoby z ASD często borykają się także z innymi towarzyszącymi zaburzeniami, które dodatkowo utrudniają prowadzenie normalnego życia. W związku z tym kluczowym aspektem jest zapewnienie, aby metody terapeutyczne stosowane w procesie leczenia były w pełni dostosowane do specyficznych potrzeb i ograniczeń jednostek zdiagnozowanych z ASD.
W międzynarodowych wytycznych coraz częściej podkreśla się, że terapia poznawczo-behawioralna (cognitive-behavioral therapy, CBT) jest skutecznym narzędziem w radzeniu sobie z objawami ASD. W niniejszym artykule skupimy się na omówieniu najczęstszych zaburzeń współistniejących u osób ze spektrum autyzmu oraz przedstawieniu wyników badań, które podkreślają efektywność terapii poznawczo-behawioralnej w kontekście ich leczenia.
Założenia terapii poznawczo-behawioralnej
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest podejściem terapeutycznym, mającym na celu redukcję stresu psychologicznego oraz korektę niewłaściwych zachowań poprzez restrukturyzację poznawczą. Kluczowe w tym podejściu są przekonania pacjenta i wzorce zachowań, które oddziałują na siebie wzajemnie i utrzymują problematyczne schematy zachowań. CBT opiera się na założeniu, że emocje i zachowania są w dużym stopniu uwarunkowane procesami poznawczymi, co sprawia, że interwencje poznawcze i behawioralne mogą prowadzić do zmian w myśleniu, uczuciach i zachowaniu.
W CBT istotną rolę odgrywają przekonania, które kształtują się w dzieciństwie i wpływają na ocenę informacji oraz wydarzeń. Nowe informacje są przetwarzane w kontekście tych schematów przekonań, prowadząc do myśli pośredniczących i automatycznych. Negatywne myśli wywołują emocje i zmiany w zachowaniu, oraz somatyczne, wzmacniając poczucie bezradności.
Zasadniczym celem CBT jest modyfikacja tych przekonań i schematów myślowych. To umożliwia pracę nad procesami samokontroli, oraz edukacją, co prowadzi do stopniowej zamiany negatywnych przekonań na bardziej zrównoważone, co w efekcie pozwala na dostrzeżenie własnych zasobów i osiągnięcie lepszych wyników terapeutycznych. Terapia obejmuje zarówno modyfikację dotychczasowych zachowań, jak i wprowadzanie nowych nawyków.
W przypadku osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD) możliwa jest także modyfikacja negatywnych przekonań o sobie, dzięki wykorzystaniu elementów psychoedukacji na temat emocji, interwencji poznawczych, radzenia sobie ze stresem oraz nabywania nowych umiejętności.
Terapia CBT przynosi znaczące korzyści w leczeniu współwystępujących zaburzeń u osób z ASD. Jej skuteczność przyczynia się do ograniczenia nawrotów i pozytywnie wpływa na poprawę funkcjonowania tych pacjentów. Możliwość wpłynięcia na negatywne przekonania oraz wykształcenia zdrowszych strategii radzenia sobie, czyni terapię poznawczo-behawioralną ważnym narzędziem w poprawie jakości życia osób z ASD.
Terapia CBT u pacjentów z ASD
W przypadku osób z zaburzeniem ze spektrum autyzmu (ASD), oprócz charakterystycznych trudności w interakcjach społecznych, komunikacji i ograniczonych, stereotypowych zainteresowań, często towarzyszą im inne zaburzenia. Zaburzenia te, występujące w populacjach dzieci, nastolatków i dorosłych z ASD, mogą obejmować zaburzenia snu, epizody depresji, zaburzenia lękowe oraz zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD).
Statystyki wskazują, że aż 85% pacjentów z ASD doświadcza zaburzeń snu, prawie 40% ma epizody depresji, a połowa cierpi na zaburzenia lękowe. Co więcej, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne występują u ponad 30% pacjentów z ASD, w porównaniu do około 2% w populacji ogólnej.
Terapia CBT jest skuteczną techniką wspierania leczenia depresji, lęków, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych oraz innych trudności psychicznych u osób z ASD.
W przypadku depresji, terapia CBT koncentruje się na zmianie negatywnych wzorców myślenia i zachowań, co przyczynia się do poprawy samopoczucia i funkcjonowania emocjonalnego. Badania potwierdzają, że adaptacja CBT do specyficznych potrzeb osób ze spektrum autyzmu może przynieść pozytywne efekty w redukcji objawów depresyjnych.
W obszarze lęków, CBT stawia na naukę zdolności radzenia sobie z lękiem i obniżenie nasilenia objawów. Wyniki badań wskazują, że modyfikowana terapia CBT może być skuteczna w poprawie zdolności radzenia sobie z lękami u osób z ASD, wpływając na jakość życia.
Terapia CBT jest również skuteczna w kontekście leczenia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych u osób z ASD. Wykorzystanie technik ekspozycji i powstrzymania reakcji, wraz z dostosowaniem do indywidualnych potrzeb pacjentów, może prowadzić do znaczącej redukcji objawów obsesyjno-kompulsyjnych.
Podsumowanie
Terapia CBT jest obiecującą opcją w leczeniu różnorodnych zaburzeń psychicznych u osób z ASD oraz istotnie przyczynia się do ograniczenia nawrotów. Założeniem CBT jest możliwość wpłynięcia na negatywne przekonania i myśli, co jest szczególnie istotne w przypadku osób z ASD, które często doświadczają ograniczeń wynikających z trudności w interakcjach społecznych i komunikacji. Dzięki elementom psychoedukacji, interwencjom poznawczym oraz radzeniu sobie ze stresem, osoby z ASD mogą zyskać narzędzia do radzenia sobie z emocjami i problemami, co wpływa na poprawę funkcjonowania i jakości życia.
