Dialog motywujący – czym jest i jak działa? (część 1)  

Dialog motywujący (ang. Motivational Interviewing, MI) to nowoczesna technika interwencyjna łącząca psychologię z praktycznym wsparciem w procesie zmiany zachowań. Została opracowana w latach 80. XX wieku przez Willa Millera i Stephena Rollnicka, początkowo w kontekście leczenia uzależnień. Szybko jednak okazało się, że jej skuteczność wykracza poza ten obszar. Dziś MI znajduje zastosowanie w psychoterapii, poradnictwie zdrowotnym i żywieniowym, terapii przewlekłych chorób, zarządzaniu stresem, a także w pracy coachów i doradców zawodowych. 

Co wyróżnia tę technikę?

Dialog Motywujący to podejście oparte na szacunku dla autonomii klienta i świadomości, że prawdziwa zmiana zachowań wypływa z wewnętrznej motywacji, a nie z zewnętrznego nacisku. Zamiast narzucać gotowe rozwiązania, MI stawia na współpracę, uważność i wspólne odkrywanie motywacji do działania. Dzięki temu proces zmiany staje się bardziej autentyczny, trwały i dostosowany do indywidualnych potrzeb osoby. 

Ponadto MI uwzględnia naturalną ambiwalencję, jaka towarzyszy każdemu procesowi zmiany. To uczucie, gdy z jednej strony pragniemy poprawy, a z drugiej odczuwamy lęk lub wątpliwości. Technika ta daje przestrzeń do bezpiecznego wyrażenia tych sprzecznych uczuć, pomagając klientowi zrozumieć własne potrzeby i odkryć prawdziwe powody do zmiany, co znacząco zwiększa szanse na sukces. 

Filozofia i podstawowe założenia Dialogu Motywującego

W podejściu dialogu motywującego kluczowe znaczenie mają cztery fundamentalne zasady. To one tworzą jego filozofię i odróżniają tę metodę od tradycyjnych technik terapeutycznych.

1. Partnerstwo oznacza, że terapeuta pełni rolę przewodnika, a nie autorytetu; relacja opiera się na współpracy, w której klient aktywnie uczestniczy w procesie zmiany. Dzięki temu klient czuje się równorzędnym partnerem, co nie tylko wzmacnia jego poczucie odpowiedzialności, ale również sprzyja większemu zaangażowaniu w terapię.
2. Akceptacja, czyli pełne, bezwarunkowe szanowanie klienta – jego uczuć, doświadczeń oraz indywidualnego tempa wprowadzania zmian. Brak oceniania i krytyki pozwala klientowi poczuć się bezpiecznie, otwiera przestrzeń do refleksji i zmniejsza lęk związany z procesem zmiany.
3. Współczucie w MI to aktywna troska o dobro klienta – terapeuta stara się zrozumieć jego emocje i potrzeby w sposób głęboki, a jednocześnie wskazuje wewnętrzną siłę osoby, motywując ją do podejmowania działań i wytrwania w trudnych momentach.
4. Wydobywanie motywacji – zamiast narzucać gotowe rozwiązania, terapeuta prowadzi klienta w kierunku odkrywania jego własnych powodów do zmiany. Dzięki temu klient przejmuje odpowiedzialność za swoje decyzje, zwiększa poczucie autonomii, a wprowadzane zmiany stają się bardziej autentyczne i trwałe.

Całość tych zasad tworzy spójną ramę, w której terapia nie jest narzuconym procesem, lecz wspólną podróżą, pozwalającą klientowi rozwijać świadomość własnych celów i wartości. 

Proces Dialogu Motywującego krok po kroku

Proces dialogu motywującego opiera się na czterech kluczowych etapach, które prowadzą klienta od pierwszego kontaktu do wdrożenia realnych działań. Pierwszym z nich jest Engaging, czyli zaangażowanie – na tym etapie terapeuta koncentruje się na budowaniu zaufania i otwartej, bezpiecznej relacji z klientem. To fundament, który pozwala osobie poczuć się wysłuchaną i zrozumianą, co sprzyja dalszej współpracy. Kolejnym etapem jest Focusing, czyli skupienie – tutaj terapeuta wraz z klientem określają, które obszary życia wymagają zmiany i jakie cele są dla klienta najważniejsze. Ten krok pomaga skoncentrować energię na priorytetach, unikając rozproszenia i nadmiernego obciążenia. Trzeci etap, Evoking, polega na wydobywaniu motywacji poprzez refleksyjne pytania i dialog, który umożliwia klientowi odkrycie własnych powodów do zmiany i zrozumienie, co naprawdę go napędza. Ostatni etap to Planning, czyli planowanie – gdy klient wyrazi gotowość, terapeuta pomaga mu wspólnie ustalić realistyczny i konkretny plan działania, krok po kroku, tak aby zmiana była możliwa do wdrożenia w codziennym życiu. Cały proces MI jest dynamiczny i elastyczny, dostosowując się do tempa i gotowości klienta, dzięki czemu zwiększa szanse na trwałe wprowadzenie zmian w zachowaniach i postawach.  

DARN-CAT – język zmiany 

W procesie dialogu motywującego niezwykle istotne są dwa komplementarne zestawy wskaźników mówienia o zmianie: DARN i CAT, które pomagają ocenić gotowość klienta oraz monitorować postęp w jego procesie zmiany.

Akronim DARN odnosi się do fazy przygotowania do zmiany i obejmuje cztery elementy:

1. Desire (pragnienie) – wyrażenie chęci zmiany,
2. Ability (zdolność) – przekonanie o posiadaniu umiejętności i zasobów potrzebnych do działania,
3. Reasons (powody) – refleksja nad korzyściami płynącymi ze zmiany,
4. Need (potrzeba) – poczucie, że zmiana jest konieczna, aby poprawić jakość życia.

Ten zestaw sygnalizuje moment, gdy klient zaczyna rozważać zmiany i wewnętrznie przygotowuje się do działania, choć jeszcze nie podjął konkretnych kroków.

Z kolei CAT odnosi się do fazy realizacji zmiany i obejmuje:

1. Commitment (zaangażowanie) – decyzję o podjęciu działania,
2. Activation (aktywacja) – rozpoczęcie konkretnych działań,
3. Taking Steps (podejmowanie działań) – wdrażanie i utrwalanie nowych zachowań.

Kiedy klient używa języka wskazującego na CAT, oznacza to, że przeszedł od refleksji do faktycznego działania, a zmiana zaczyna stawać się częścią jego codziennego życia. Zrozumienie i śledzenie tych dwóch faz pozwala terapeucie skutecznie wspierać klienta w przechodzeniu od motywacji do rzeczywistego działania, dostosowując interwencje do jego aktualnej gotowości i potrzeb.

Zastosowanie Dialogu Motywującego

Motivational Interviewing (MI) daje osobom narzędzia do pokonania wewnętrznego oporu, zwiększenia świadomości własnych motywacji oraz wzmocnienia poczucia autonomii w podejmowaniu decyzji. Dzięki temu proces zmiany staje się bardziej naturalny, autentyczny i trwały, a działania klienta są zgodne z jego wartościami i rzeczywistymi potrzebami. Dialog motywujący sprawdza się zarówno w zmianie nawyków zdrowotnych, takich jak: regularna aktywność fizyczna, zbilansowana dieta oraz we wprowadzaniu nowych strategii funkcjonowania w codziennym życiu – na przykład lepszego zarządzania czasem, radzenia sobie ze stresem.

Dialog motywujący jest kluczowym narzędziem w tym procesie, opierającym się na czterech filarach: partnerstwie, akceptacji, współczuciu i wydobywaniu motywacji klienta. Poprzez aktywne słuchanie, zadawanie refleksyjnych pytań i wspólne poszukiwanie powodów do zmiany, terapeuta umożliwia klientowi samodzielne odkrycie motywacji. To zwiększa jego poczucie kontroli i odpowiedzialności. W efekcie osoby korzystające z MI mają realną szansę wprowadzać trwałe zmiany, które nie są narzucone z zewnątrz, lecz wypływają z ich własnych przekonań, celów i możliwości. W ten sposób znacznie zwiększa się skuteczność całego procesu terapeutycznego. 

Więcej o Dialogu Motywującym przeczytasz w kolejnej części artykułu „Techniki dialogu motywującego w praktyce”

Źródła

• Miller, W. R., & Rollnick, S. (2013). Motivational Interviewing: Helping People Change (3rd ed.). New York: The Guilford Press. 
• Rollnick, S., & Miller, W. R. (1995). What is Motivational Interviewing? Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 23(4), 325–334. 
• Hettema, J., Steele, J., & Miller, W. R. (2005). Motivational Interviewing. Annual Review of Clinical Psychology, 1, 91-111. 
• Smedslund, G., Berg, R. C., Hammerstrøm, K. T., & Steiro, T. (2011). Motivational interviewing for substance use disorders. Cochrane Database of Systematic Reviews, 5. 
• Miller, W. R., & Rollnick, S. (2002). Motivational Interviewing: Preparing People for Change. New York: The Guilford Press. 
• Lundahl, B., Moleni, T., Burke, B. L., & Tollefson, D. (2010). A Meta-analysis of Motivational Interviewing: Twenty-Five Years of Empirical Studies. Research on Social Work Practice, 20(2), 137-160. 
• Vansteenkiste, M., & Deci, E. L. (2008). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(1), 68-78. 
• Miller, W. R., & Rollnick, S. (2009). Ten things that MI is not. Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 37, 129-140. 
• Wagner, C. C., & Ingersoll, K. S. (2013). Motivational Interviewing in Groups. New York: The Guilford Press.