Dialog motywujący (ang. Motivational Interviewing, MI) to zaawansowana technika interwencyjna, która pozwala skutecznie wspierać klienta w procesie zmiany zachowań. Jej istotą jest nie tylko pomaganie w zrozumieniu własnych potrzeb i celów, ale także wspieranie osoby w przejściu od refleksji do konkretnych działań. MI opiera się na partnerstwie między terapeutą a klientem, akceptacji, współczuciu oraz wydobywaniu wewnętrznej motywacji – dzięki temu proces zmiany staje się bardziej autentyczny, trwały i dostosowany do indywidualnych wartości klienta. W praktyce skuteczność MI zależy od stosowania konkretnych umiejętności i narzędzi, które pomagają klientowi odkrywać własne powody do zmiany, zwiększać poczucie odpowiedzialności oraz wprowadzać realne kroki prowadzące do osiągnięcia wyznaczonych celów.
Dialog Motywujący – wprowadzenie
W pierwszej części artykułu „Dialog Motywujący – czym jest i jak działa” przedstawione zostały główne założenia oraz podstawy teoretyczne tego podejścia. W tej części rozwiniemy temat, koncentrując się na konkretnych technikach, ich zastosowaniu w praktyce oraz na trudnościach, które mogą pojawić się podczas pracy z tym narzędziem. Warto wcześniej zapoznać się z pierwszym tekstem, by pełniej zrozumieć kontekst i lepiej wykorzystać omawiane treści.
OARS – podstawowe techniki dialogu motywującego
W dialogu motywującym (MI) kluczowe znaczenie mają konkretne techniki, które wspierają klienta w odkrywaniu motywacji i podejmowaniu działań.
Otwarte pytania (Open-ended questions) pozwalają klientowi na refleksję i swobodne wyrażanie własnych myśli, uczuć i doświadczeń, co sprzyja głębszemu zrozumieniu siebie i swoich potrzeb. Przykładem takiego pytania może być: „Co sprawia, że chcesz zmienić swoje nawyki?”
Kolejną techniką są afirmacje (Affirmations), które służą pozytywnemu wzmocnieniu wysiłków klienta i budowaniu jego poczucia kompetencji. Poprzez dostrzeganie zaangażowania i postępów, terapeuta motywuje klienta do dalszej pracy nad sobą. Przykład afirmacji to: „Widać, że naprawdę zależy Ci na zmianie, to ważny krok.”
Refleksyjne słuchanie (Reflective listening) polega na aktywnym odbiciu i podsumowaniu wypowiedzi klienta, co pozwala mu lepiej zrozumieć własne emocje, doświadczenia i motywacje. Dzięki tej technice klient czuje się wysłuchany i wspierany, a rozmowa staje się bardziej głęboka i wartościowa. Przykład zastosowania:
- Klient: „Ostatnie tygodnie były trudne.”
- Terapeuta: „Wygląda na to, że przechodziłeś przez ciężki okres.”
Ostatnią podstawową techniką jest podsumowanie (Summarizing), które pomaga uporządkować myśli klienta i wyraźnie wskazać kluczowe elementy rozmowy. Podsumowania umożliwiają klientowi zobaczenie całości swojego procesu refleksji, co ułatwia planowanie kolejnych kroków. Przykład: „Podsumowując, chcesz zacząć jeść zdrowiej, ale wiesz, że będzie to wymagało czasu i wysiłku.”
Łączne stosowanie tych czterech technik – otwartych pytań, afirmacji, refleksyjnego słuchania i podsumowań – tworzy wspierającą, bezpieczną przestrzeń, w której klient może świadomie odkrywać swoją motywację, przemyśleć wyzwania i podejmować trwałe, świadome decyzje dotyczące zmiany zachowań.
Dodatkowe techniki dialogu motywującego
W dialogu motywującym (MI) stosuje się również techniki wspierające głębsze zrozumienie sytuacji klienta, radzenie sobie z oporem oraz monitorowanie postępów w procesie zmiany. Reframing (Przeformułowanie) pozwala spojrzeć na daną sytuację z innej perspektywy – zamiast skupiać się wyłącznie na trudnościach czy porażkach, terapeuta podkreśla osiągnięcia, zasoby i mocne strony klienta. Na przykład trudność w utrzymaniu zdrowych nawyków można przeformułować jako etap uczenia się i zdobywania doświadczenia, co wzmacnia poczucie kompetencji i motywację do dalszych działań.
Kolejnym istotnym aspektem jest radzenie sobie z oporem i tzw. sustain talk – czyli wypowiedziami klienta, które wskazują na chęć utrzymania status quo. Zamiast konfrontować się z klientem lub wywierać presję, terapeuta stosuje refleksyjne słuchanie, empatię i akceptację, co pozwala klientowi poczuć się wysłuchanym i zrozumianym. Dzięki temu opór staje się naturalnym elementem procesu, a nie przeszkodą w zmianie.
Śledzenie tych wskaźników pozwala terapeucie ocenić, w jakiej fazie zmiany znajduje się klient – czy dopiero rozważa zmianę, czy podejmuje konkretne działania – i odpowiednio dostosować swoje wsparcie. W ten sposób interwencja staje się elastyczna, ukierunkowana na aktualne potrzeby klienta i wspiera jego motywację do trwałego wprowadzania zmian.
Najczęstsze pułapki w MI
W praktyce dialogu motywującego (MI) mogą pojawić się pewne pułapki, które osłabiają skuteczność interwencji i utrudniają klientowi odkrywanie własnej motywacji.
- Pułapka eksperta występuje wtedy, gdy terapeuta, opierając się na swojej wiedzy i doświadczeniu, zaczyna narzucać klientowi gotowe rozwiązania zamiast wspierać go w samodzielnym poszukiwaniu odpowiedzi. Taka postawa może prowadzić do poczucia pasywności klienta, obniżenia jego zaangażowania i utraty poczucia autonomii w procesie zmiany.
- Pułapka pytań natomiast wiąże się z nadmiernym zadawaniem pytań lub formułowaniem ich w sposób zamknięty, co może przytłaczać klienta i sprawiać, że poczuje się badany lub nie wysłuchany. Nadmiar pytań ogranicza refleksję, skupia rozmowę na analizie zachowań zamiast na emocjach i wewnętrznej motywacji, a w efekcie może osłabić naturalny proces zmiany.
Aby unikać tych pułapek stosuje się kilka sprawdzonych strategii. Ważne jest wykorzystywanie pauz, które dają klientowi czas na przemyślenie odpowiedzi i refleksję nad własnymi potrzebami. Refleksyjne słuchanie pozwala pokazać, że terapeuta rzeczywiście rozumie emocje i perspektywę klienta, wzmacniając jego poczucie bycia wysłuchanym. Warto również zadawać otwarte pytania, które wspierają dialog i pozwalają klientowi samodzielnie odkrywać motywację oraz możliwe rozwiązania. Dzięki temu klient staje się aktywnym uczestnikiem procesu zmiany, a terapia opiera się na współpracy, szacunku i autonomii, co zwiększa jej skuteczność i trwałość efektów.
Szanowanie autonomii i współpraca
W dialogu motywującym fundamentalnym założeniem jest traktowanie klienta jako współtwórcy procesu zmiany, podczas gdy terapeuta pełni rolę przewodnika i towarzysza w tej drodze. Oznacza to, że to klient decyduje o tempie, kierunku i zakresie wprowadzanych zmian, a terapeuta wspiera go w odkrywaniu własnych motywacji, zasobów i możliwości działania. Zachowanie równowagi między akceptacją a motywowaniem do zmiany jest kluczowe. Terapeuta nie narzuca rozwiązań, lecz subtelnie prowadzi klienta, wskazując potencjalne korzyści, rozumiejąc jego opór i wspierając w trudnych momentach. Ta równowaga pozwala klientowi czuć się bezpiecznie, docenionym i kompetentnym, jednocześnie wzmacniając jego zaangażowanie i poczucie odpowiedzialności za własny proces. Dzięki takiemu podejściu zmiana staje się bardziej autentyczna, trwała i zgodna z wartościami oraz potrzebami klienta, co jest fundamentem skuteczności całego podejścia MI.
Praktyczne przykłady technik dialogu motywującego
Praktyczne zastosowanie dialogu motywującego (MI) najlepiej ilustrują konkretne przykłady interakcji między klientem a terapeutą. Na przykład klient może powiedzieć: „Chcę zacząć ćwiczyć, ale boję się, że nie dam rady.” Zamiast udzielać gotowej porady czy nakazywać działanie, terapeuta może odpowiedzieć: „Jakie kroki mogłyby Ci pomóc zacząć, tak abyś czuł się pewnie?” Takie podejście pozwala klientowi samodzielnie wypracować rozwiązania, wzmacnia jego poczucie kompetencji i autonomii, a tym samym zwiększa szanse na trwałą zmianę zachowań.
Dialog motywujący to nie tylko pojedyncze rozmowy, ale cały zestaw technik i narzędzi wspierających klienta w procesie zmiany. Poprzez stosowanie OARS – otwartych pytań, afirmacji, refleksyjnego słuchania i podsumowań – terapeuta pomaga klientowi odkryć własne motywacje i zasoby, a także spojrzeć na wyzwania z różnych perspektyw. Dodatkowo świadome monitorowanie postępów poprzez obserwację DARN i CAT pozwala śledzić ewolucję gotowości do zmiany i dostosowywać wsparcie do aktualnych potrzeb. Dzięki temu proces zmiany staje się bardziej naturalny, autentyczny i trwały, a klient ma realny wpływ na wprowadzane w życie działania, co znacząco zwiększa skuteczność terapii i utrzymanie pozytywnych efektów w dłuższej perspektywie.
Źródła
- Miller, W. R., & Rollnick, S. (2013). Motivational Interviewing: Helping People Change (3rd ed.). New York: The Guilford Press.
- Rollnick, S., & Miller, W. R. (1995). What is Motivational Interviewing? Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 23(4), 325–334.
- Hettema, J., Steele, J., & Miller, W. R. (2005). Motivational Interviewing. Annual Review of Clinical Psychology, 1, 91-111.
- Smedslund, G., Berg, R. C., Hammerstrøm, K. T., & Steiro, T. (2011). Motivational interviewing for substance use disorders. Cochrane Database of Systematic Reviews, 5.
- Miller, W. R., & Rollnick, S. (2002). Motivational Interviewing: Preparing People for Change. New York: The Guilford Press.
- Lundahl, B., Moleni, T., Burke, B. L., & Tollefson, D. (2010). A Meta-analysis of Motivational Interviewing: Twenty-Five Years of Empirical Studies. Research on Social Work Practice, 20(2), 137-160.
- Vansteenkiste, M., & Deci, E. L. (2008). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(1), 68-78.
- Miller, W. R., & Rollnick, S. (2009). Ten things that MI is not. Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 37, 129-140.
- Wagner, C. C., & Ingersoll, K. S. (2013). Motivational Interviewing in Groups. New York: The Guilford Press.
- Miller, W. R. (2004). Motivational Interviewing: A New Approach to Understanding and Intervening in Addictive Behavior. Current Opinion in Psychiatry, 17(4), 279-283.
