Interwencje ukierunkowane na następstwa zachowania, stanowią istotny element pracy terapeutycznej z dziećmi i młodzieżą, szczególnie w kontekście eliminacji zachowań trudnych i wspierania rozwoju zachowań deficytowych. Kluczowym aspektem tych interwencji jest identyfikacja wzmocnień, które odgrywają istotną rolę w kształtowaniu zachowań. W artykule tym omówimy rodzaje wzmocnień oraz różne formy interwencji ukierunkowanych na ich skuteczne wykorzystanie.
Rodzaje wzmocnień
Jedzenie lub picie
Dzieci i młodzież często reagują pozytywnie na nagrody w postaci jedzenia lub picia. To wzmocnienie może być skutecznym narzędziem motywacyjnym, zwłaszcza w przypadku młodszych dzieci.
Wzmocnienie sensoryczne
Dotyczy wszystkiego, co wywołuje przyjemność w zakresie zmysłów. Może obejmować stymulację takich zmysłów jak dotyk, wzrok, dźwięk, smak czy zapach.
Wzmocnienie materialne
To wszelkie dobra materialne cenne dla danej jednostki. Może obejmować zarówno dobra fizyczne, jak i abstrakcyjne, na przykład ułatwienia w strukturze dnia.
Wzmocnienie w formie aktywności
Oferowanie okazji do różnorodnych form zabawy i aktywności stanowi kolejny sposób na wzmocnienie pożądanych zachowań.
Wzmacnianie zróżnicowane
Wzmacnianie zróżnicowane to podejście ukierunkowane na wygaszanie niepożądanych zachowań poprzez wzmacnianie zachowań alternatywnych. Istnieje kilka rodzajów wzmacniania zróżnicowanego:
- Zróżnicowane wzmacnianie zachowań alternatywnych (DRA – Differential Reinforcement of Alternative Behavior)
Cel: Wzrost zachowań pożądanych, spadek (wygaszenie) zachowań niepożądanych.
Przykład: Nagradzanie dziecka za odpowiedź nauczyciela po podniesieniu ręki, zamiast odzywania się poza kolejnością. - Zróżnicowane wzmacnianie zachowań innych (DRO – Differential Reinforcement of Other Behavior)
Cel: Całkowite wyeliminowanie zachowania niepożądanego.
Przykład: Określenie okresu, w którym dziecko nie wykazuje niepożądanego zachowania, a następnie dostarczenie wzmocnienia. - Zróżnicowane wzmacnianie niskiego tempa reagowania (DRL – Differential Reinforcement of Low Rates of Responding)
Cel: Zmniejszenie częstotliwości zachowań niepożądanych.
Przykład: Ograniczenie spożycia fast foodów do maksymalnie czterech razy w miesiącu. - Zróżnicowane wzmacnianie zachowań niekompatybilnych (DRI – Differential Reinforcement of Incompatible Behavior)
Cel: Zastąpienie zachowań niepożądanych.
Przykład: Ułatwianie siedzenia nieruchomo jako zachowania niekompatybilnego z chodzeniem po pokoju.
Strategie reagowania
W przypadku trudnych zachowań istotne jest skupienie się na strategiach reagowania, które pomogą skorygować bieżącą sytuację. Kilka skutecznych strategii obejmuje:
- Ignorowanie: w przypadku zachowań wynikających z braku uwagi, ignorowanie poprzez pochwałę innych dzieci, przypomnienie o właściwym zachowaniu lub przypomnienie o nagrodzie może być skuteczne.
- Motywacja: w przypadku zachowań motywowanych chęcią zdobycia uwagi lub nagrody, świadomego prowokowania, ustanowienia celu i zdefiniowania zachowania można skutecznie wykorzystać do naprowadzania dziecka w pożądanym kierunku.
Strategie karania
W przypadku skrajnych zachowań, gdzie konieczne jest zastosowanie kary, należy stosować strategie ukierunkowane na eliminację lub kompensację zachowań deficytowych. Kilka rodzajów kar obejmuje:
- Time out: tymczasowe i natychmiastowe usunięcie dziecka z aktywności po wystąpieniu zachowania niepożądanego, z dokładnym wyjaśnieniem przyczyny odesłania.
- Obserwacja warunkowa: wycofanie dziecka do obserwacji po wystąpieniu niepożądanego zachowania i umożliwienie powrotu po ustalonym okresie bez tego zachowania.
- Koszt reakcji: narzucenie kosztu w postaci utraty przywileju lub wykonania dodatkowego zadania.
Interwencje ukierunkowane na następstwa zachowania stanowią kompleksowe podejście do kształtowania pożądanych zachowań i eliminowania tych trudnych. Kluczowe jest zrozumienie rodzajów wzmocnień oraz skuteczne wykorzystanie różnych form interwencji, takich jak wzmacnianie zróżnicowane czy strategie reagowania i karania. Warto podkreślić, że praca z dziećmi i młodzieżą wymaga indywidualnego podejścia, uwzględniającego kontekst środowiskowy i interpersonalny, a także utrzymanie motywacji dziecka oraz dbałość o relację terapeutyczną. Stosując te skuteczne strategie, można wspierać zdrowy rozwój dzieci i młodzieży, pomagając im kształtować pożądane zachowania i radzić sobie z trudnościami.
