Techniki radzenia sobie z głodem substancji psychoaktywnych – alkoholu i narkotyków w ujęciu terapii poznawczo – behawioralnej

I. Wstęp

Głód alkoholowy i narkotykowy to pojęcia kluczowe w prowadzeniu terapii osób uzależnionych i problem, wokół którego praca terapeutyczna koncentruje się na najwcześniejszych etapach kontaktu z uzależnionym pacjentem. Silny głód substancji psychoaktywnych, w połączeniu z brakiem świadomości tego stanu oraz niewiedzą na temat możliwych sposobów radzenia sobie, są głównymi czynnikami powodującymi niepowodzenie w terapii. Zajęcie się tym tematem, uświadomienie pacjentowi, jakie są objawy głodu i z jakich strategii zaradczych może skorzystać, jest podstawowym elementem ułatwiającym rozpoczęcie abstynencji lub ograniczenia używania substancji psychoaktywnych (Kostowski, 2006).Zajmowanie się tematem głodu jest również istotne na dalszych etapach terapii, zwłaszcza, iż wyniki wielu badań (w tym autorstwa Marlatta i Gordona, 1985) wskazują, iż nieradzenie sobie z tym problemem prowadzi do złamania abstynencji przez osoby uzależnione od alkoholu, heroiny i nikotyny, powodując powrót do zażywania tych substancji (Chodkiewicz J., 2014).

II. Pojęcie głodu

W dostępnej literaturze dotyczącej problemu głodu, nie ma jednomyślności co do jego definicji. Zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (2000), głód opisany jest jako jeden z objawów zespołu uzależnienia i definiowany jest jako „pragnienie (często silne, czasami przemożne) przyjmowania substancji psychoaktywnej”. Beck i wsp. (2007) wyróżniają pragnienie, rozumiane jako chęć użycia środka uzależniającego w celu uzyskania określonego stanu psychicznego oraz pojęcie głodu, będącego konsekwencją przeżywanego pragnienia i rozumianego jako wewnętrzny impuls, mobilizację do podjęcia działań zmierzających do zdobycia i zażycia środka uzależniającego.

III. Podstawy terapii poznawczo – behawioralnej uzależnień

Terapia poznawczo – behawioralna łączy w sobie terapię poznawczą i behawioralną. Zakłada, że emocje, myśli i zachowania pacjenta można wyjaśnić na podstawie teorii uczenia się, a uzależnienie jest kształtowane w interaktywnych procesach warunkowania klasycznego i instrumentalnego oraz naśladowania. Zachowania związane z uzależnieniem traktowane są tutaj jako nawyki, które mogą podlegać modyfikacji w wyniku nabywania umiejętności behawioralnych i technik poznawczych. Zgodnie z tym podejściem, jeżeli obserwacja osób sięgających po substancje psychoaktywne zachęca klienta do ich używania, dojść może wówczas do instrumentalnego warunkowania. Podczas tego procesu pacjent powraca do używania alkoholu lub narkotyków, aby odtworzyć wcześniejsze pozytywne doznania. Oczekiwanie przyjemnego efektu użycia środka uzależniającego przyczynia się do wyzwolenia głodu, a pozbycie się jego, w wyniku sięgnięcia po substancję psychoaktywną, jest silnym wzmocnieniem pozytywnym. Następnie klasyczne warunkowanie, poprzez skojarzenie neutralnych bodźców środowiskowych z piciem alkoholu lub używaniem narkotyków, przyczynia się do tego, że z czasem określone osoby, miejsca, czy sytuacje same stają się wyzwalaczami głodu (Miller, 2013).

Głównym założeniem terapii poznawczo – behawioralnej jest opracowany przez Alberta Ellisa model A –  B – C, zakładający, że obserwowane zmiany w obszarze emocji i zachowań (C), zależą od przekonań (B) na temat innych ludzi, wydarzeń czy sytuacji (A). Sposób myślenia o otaczającej rzeczywistości jest procesem wyuczonym, a praca terapeutyczna w obszarze poznawczym pacjenta daje możliwość zmiany jego uczuć i zachowań (Miller, 2013).

Celem terapii poznawczo – behawioralnej w obszarze uzależniania jest pomoc pacjentom w zweryfikowaniu własnych wzorców myślenia i zdobyciu umiejętności, które pomogą im w uwolnieniu się od problemowego używania środków psychoaktywnych (Chodkiewicz, 2014).

IV. Poznawczo – behawioralny model uzależnienia

Aby zrozumieć mechanizm wyzwalania, głodu substancji psychoaktywnych, warto przeanalizować model uzależnienia w ujęciu poznawczym Becka i wpół. (2007),który przedstawia rycina 1.

 Schemat ten obrazuje proces następujących po sobie zdarzeń, które prowadzą osobę uzależnioną do konsumpcji substancji uzależniającej. Użycie alkoholu lub narkotyków rozumiane jest jako następstwo występujących kolejno elementów (Carroll, 1998):

• Sytuacje wyzwalające zewnętrzne: osoby, sytuacje, wydarzenia, rzeczy, pory dnia skojarzone z używaniem alkoholu lub narkotyków.
• Sytuacje wyzwalające wewnętrzne: nieprzyjemne uczucia.
• Przekonania podstawowe – są to zakorzenione założenia dotyczące używania środków psychoaktywnych, które mogą mieć następującą treść: „Życie bez alkoholu/narkotyku jest nudne”, „Nie mogę funkcjonować bez alkoholu/narkotyków”, „Alkohol/narkotyki to jedyny sposób poradzenia sobie z cierpieniem w życiu” (Skala Przekonań Dotyczących Używania Substancji E. Wright ) (Beck, 2007).
• Myśli automatyczne – to pojawiające się gwałtownie i w sposób trudny do uchwycenia, myśli dotyczące chęci użycia substancji psychoaktywnej. Wynikają one z przekonań podstawowych i mogą mieć treść: “Jeżeli wezmę narkotyk lub wypiję alkohol poczuję się lepiej”, „Nie poradzę sobie bez alkoholu lub narkotyków”, „Muszę wziąć narkotyk, aby przez to przejść”.
• Pragnienie/głód –  silna chęć użycia środka uzależniającego (Carroll, 1998).
• Myśli przyzwalające – są to zniekształcone myśli uzasadniające potrzebę zażycia alkoholu lub narkotyków, wzmacniające głód substancji psychoaktywnych. Przykładami takich myśli są następujące treści: „Miałem ciężki weekend, muszę się napić”, „Jeszcze tylko kieliszek i kończę na dobre z piciem”, „Jestem taki zmęczony, alkohol postawi mnie na nogi”. 
• Strategie instrumentalne – są to zachowania ukierunkowane na zdobycie/zażycie środka psychoaktywnego, takie, jak: pójście do sklepu, aby zakupić alkohol, zdobycie narkotyku u dealera,  pożyczenie gotówki na środek psychoaktywne (Czech, 2019).
• Dalsza konsumpcja lub nawrót  – jest to użycie środka psychoaktywnego, popadnięcie w ciąg alkoholowy czy narkotykowy lub powrót do starego wzorca używania substancji, po wprowadzonej wcześniej zmianie.

Opisany powyżej proces przebiega bardzo szybko, jeżeli pacjent nie rozumie tego, co się z nim dzieje, istnieje duże ryzyko, że sięgnie po środek psychoaktywny. Dlatego tak ważne jest, aby wyjaśnić pacjentowi opisany powyżej model oraz wyposażyć go w umiejętności, dzięki którym będzie mógł konstruktywnie reagować na poszczególnych etapach, tak, aby nie doszło do konsumpcji alkoholu lub narkotyków.

Rycina 1

V. Rodzaje głodu

Przytaczani powyżej autorzy,opierając się na założeniach odnoszących się do funkcjonowania poznawczego jednostki, wyróżniają cztery podstawowe rodzaje głodu, z charakterystycznymi dla siebie cechami (Beck, 2007):

• Reakcja na objawy abstynencyjne – w miarę rozwoju uzależnienia i wzrostu tolerancji, środek uzależniający nie dostarcza już tak silnych wzmocnień, jak na początku. W wyniku tego, zmniejsza się jego przyjemność, a osoba uzależniona doświadcza coraz większego dyskomfortu. Głód w takich sytuacjach wynika z potrzeby przywrócenia dobrego samopoczucia i poczucia komfortu.
• Reakcja na brak przyjemności – gdy osoba uzależniona doświadcza nieprzyjemnych myśli lub uczuć, złego samopoczucia lub poczucia monotonni, głód substancji psychoaktywnych staje się przejawem dążenia do jak najszybszej i skutecznej poprawy swojego samopoczucia poprzez zażycie substancji uzależniającej.
• „Uwarunkowana” reakcja na bodźce związane z uzależnieniem – głód jest tu wyzwalany w związku z różnymi bodźcami, czasem zupełnie neutralnymi, które skojarzone zostały z sytuacją używania środka uzależniającego i związanego z tym silnym wzmocnieniem. W wyniku tego procesu pojawienie się tych bodźców wywołuje automatyczne pragnienie przyjęcia środka uzależniającego.
• Reakcja na hedonistyczne pragnienia – pacjenci mogą doświadczać potrzeby przyjęcia substancji psychoaktywnych w związku z pragnieniem uzyskania w szybkim czasie przyjemności, „odlotu”, a więc pozytywnego wzmocnienia swoich przeżyć.

VI. Zrozumienie głodu pacjenta – diagnoza głodu

Praca nad problemem głodu alkoholu i narkotyków pacjenta ma miejsce na początkowym etapie procesu terapii uzależnienia i rozpoczyna się edukacją na temat definicji głodu, jego symptomów, możliwych sytuacji występowania oraz czynników wyzwalających. Warto wyjaśnić pacjentowi, iż doświadczanie głodu u osób uzależnionych jest zjawiskiem powszechnym, które nie powinno niepokoić, zarówno na początku terapii, jak również w dalszym okresie procesu ograniczania spożywania substancji psychoaktywnych lub abstynencji. Istotne jest również poinformowanie pacjenta, iż podczas pracy terapeutycznej nie będziemy dążyć do wyeliminowania głodu, lecz do nabierania coraz większej świadomości występowania tego stanu oraz podejmowania zachowań, dzięki którym łatwiej będzie go przetrwać (Connors i wsp., 2015). Ponieważ podczas rozmów w gabinecie pacjenci mają zazwyczaj trudność w zidentyfikowaniu symptomów głodu w swoim doświadczeniu, istotne jest aby jego występowanie obserwowali pomiędzy sesjami i zapisywali go w tabelce w formie dziennika. Można to zrobić według poniższego schematu opisanego na rycinie 2, uwzględniając również zachowanie pacjenta w związku z doświadczaniem głodu oraz wynikające z tego konsekwencje.

Rycina 2

VII. Wybrane techniki radzenia sobie z głodem

Opisane w niniejszym artykule techniki radzenia sobie z głodem alkoholu i narkotyków zaczerpnięte zostały z terapii poznawczej Becka i wsp. (2007), jak również z nurtów, takich jak: terapia oparta na akceptacji i zaangażowaniu, czy terapia poznawcza oparta na uważności.

Omawianie podczas sesji terapeutycznych technik radzenia sobie z głodem, warto rozpocząć od zapytania pacjenta o to, czy kiedykolwiek podejmował próby radzenia sobie z tym objawem i w jaki sposób to robił. Będzie to istotnym źródłem wiedzy o dotychczasowym doświadczeniu pacjenta w tym obszarze (Chodkiewicz, 2012). Może być także sposobnością do skomplementowania go za sukcesy w pracy osobistej w obszarze głodu. Po nakreśleniu pacjentowi podstawowych kroków, z których mógłby skorzystać w radzeniu sobie z opisywanym objawem, warto zapytać go o to, które ze strategii najbardziej mu odpowiadają i które będzie chciał wdrożyć do swojego życia. Kwestię tę można następnie rozwinąć podczas kolejnych spotkań, skupiając się na bardziej szczegółowym omówieniu, wymienionych przez pacjenta, technik(Spada, 2019).

1. Relaksacja

Wprowadzenie relaksacji już na początku procesu terapii uzależnienia, daje pacjentowi możliwość redukcji napięcia, które narastając, może stać się wyzwalaczem głodu. Relaks jest także sposobem doświadczenia przyjemnego samopoczucia, wolnego od używek, osłabienia przykrych emocji i obniżenia poziomu stresu (Glasner- Edwards, 2020). Wprowadzając pacjenta w stan odprężenia, dajemy mu także możliwość mniej impulsywnego reagowania na różnego rodzaju trudne sytuacje. O korzyściach tych należy poinformować pacjenta, zachęcając go do regularnego trenowania technik rozluźniania się. Jeżeli pacjent w zakresie tym nie miał dotychczas żadnego doświadczenia, warto omówić z nim podstawowe sposoby relaksacji, takie jak: nauka kontrolowanego, spokojnego oddychania (pomocna zwłaszcza w chwili przeżywania lęku, niepokoju, czy napięcia, a także w sytuacjach stresu i zmęczenia), czy też progresywna relaksacja mięśni PMR Jacobsona (polegająca na napinaniu wraz z oddechem określonych grup mięśni, a następnie rozluźnianiu ich, wydychając powietrze) (Kokoszka, 2009).

2. Ćwiczenia wyobrażeniowe

Beck i współ. (2007), wymieniają kilka technik wyobrażeniowych, pomocnych w pracy z głodem substancji psychoaktywnych, które opisane są poniżej:

• Zatrzymywanie myśli – jest sposobem odwrócenia uwagi od wewnętrznych doznań i przekierowania jej na zewnątrz. Przykładem może być tu głośne powiedzenie STOP, wyobrażenie sobie czegoś lub kogoś kojarzącego się z zatrzymaniem czy blokadą, np. szlabanu czy policjanta, a następnie opisanie tego, co dzieje się teraz wokoło.
• Zastępowanie przez negatywne obrazy – strategia ta polega na zmianie wyidealizowanych wyobrażeń związanych z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych (np. jako sposobu poradzenia sobie z dyskomfortem psychicznym) na realne obrazy związane ze wspomnieniami strat i konsekwencji związanych z zażywaniem środka uzależniającego.
• Zastępowanie przez pozytywne obrazy – jest techniką podobną do wyżej opisanej, z tym że zamiana dotyczy tu pesymistycznych wyobrażeń związanych z sytuacją ograniczenia stosowania substancji psychoaktywnej lub abstynencji na pozytywne obrazy pokazujące korzyści związane ze zmianą dotychczasowego stylu życia.
•  Fantazje związane z radzeniem sobie z głodem – ich stosowanie pomocne jest między innymi w przygotowaniu pacjentów na uczestnictwo w sytuacjach ryzykownych ze względu na ich uzależnienie, poprzez wyobrażeniowe trenowanie konkretnych umiejętności związanych np. z odmawianiem przyjmowania narkotyku lub alkoholu.

3. Przyzwolenie na doświadczanie głodu

Ideą tej techniki jest pozwolenie na to, aby w bezpiecznym miejscu, w stanie wyciszenia, pacjent zaakceptował występowanie u siebie głodu alkoholu lub narkotyku i pozwolił sobie na jego doświadczanie bez podejmowania innych działań (Tatarsky, 2007). Głód jest tu porównywany do, będącej poza naszą kontrolą, fali lub wodospadu, których siłę możemy zintensyfikować, gdy podejmiemy z nimi walkę. Zamiast tego pacjent może obserwować lub „surfować po fali”, ćwicząc pozostawanie ze swoimi doświadczeniami głodu, obserwując, kiedy fala narasta, osiąga szczyt i załamuje się. Zadaniem pacjenta jest zidentyfikowanie konkretnej części swojego ciała, w której zauważa objawy głodu oraz określenie, w jaki sposób odbiera te doznania. Mogą one przybierać różnorodną formę: bólu, ciepła, poczucia braku czegoś, zawrotów głowy. Następnie zauważając swój oddech, pacjent powinien ponownie skupić się na dotkniętej głodem części ciała, wizualizując to, jak każdy oddech zmniejsza dyskomfort doświadczanego stanu. Głód substancji psychoaktywnej może wyobrazić sobie jako rodzaj fali, którą z powodzeniem pokonuje za pomocą swojego oddechu, przewidując, że kiedy fala nadchodzi – wdycha powietrze i wydychając je, kiedy fala opada.

4. Rozmawianie o głodzie

Technika ta zachęca pacjenta, doświadczającego głodu, do rozmowy o tym, co obecnie się z nim dzieje, z osobą rozumiejącą uzależnienie. Może być to przyjaciel, terapeuta, osoba z grupy terapeutycznej, z którą można podzielić się tym, jakie ma teraz samopoczucie, jakie niepokojące myśli, emocje czy zachowania pojawiają się obecnie. Metoda ta może być pomocna pacjentowi w rozpoznawaniu u siebie objawów głodu i nabywaniu coraz większej świadomości swojego aktualnego stanu (Denning, Little, 2019). Jest ona także bardzo wspierająca i skuteczna w ograniczeniu lęku i poczucia bezradności w radzeniu sobie z problemem uzależnienia.

5. Rozpraszanie uwagi

Celem technik z tej grupy jest przeniesienie uwagi pacjenta z przeżywanego głodu oraz związanego z tym bólu emocjonalnego, na bodźce zewnętrzne. Odcięcie to Najavits w swojej książce „Poszukiwanie Bezpieczeństwa” (2010) nazywa ugruntowaniem i wymienia trzy jego sposoby: mentalny, fizyczny i uspokajający.

• Ugruntowanie mentalne – polega na koncentracji swojego umysłu poprzez działania, takie jak: szczegółowy opis otoczenia lub codziennie wykonywaną czynność, porządkowanie przedmiotów według rodzaju lub rozpoczynającej się litery, czytanie liter wyrazu od tyłu, wymienianie liter alfabetu, czy też pomyślenie o czymś zabawnym, co może być odskocznią od obecnie przeżywanego stanu.
• Ugruntowanie fizyczne – to skupienie się na swoich zmysłach poprzez zachowania, takie jak: włożenie rąk pod chłodną lub ciepłą wodę, mocny dotyk lub chwyt otaczających przedmiotów, oparcie stóp o podłogę, rozciąganie się, napinanie i rozluźnienie pięści, skupienie się na opisie zjadanego jedzenia, obserwację swojego oddechu.
• Ugruntowanie uspokajające – zwracanie się do siebie w życzliwy sposób, poprzez wykorzystanie technik, takich jak: mówienie sobie czegoś miłego i wspierającego, wyobrażanie sobie lub oglądanie zdjęć osób, które są dla nas ważne, przypomnienie sobie wartościowych słów piosenek, czy wierszy, zaplanowanie czegoś przyjemnego i bezpiecznego, przywołanie rzeczy i sytuacji, których nie można się doczekać, a które będą miały miejsce w kolejnym tygodniu.

Pacjent może sporządzić listę własnych czynności najlepiej odwracających jego uwagę i skorzystać z niej w trudnych dla siebie momentach pojawienia się głodu, zmniejszając prawdopodobieństwo sięgnięcia po substancję uzależniającą. Innymi użytecznymi sposobami odwracania uwagi mogą być: aktywność fizyczna (która jest przyjemna i konstruktywna), prace domowe (które z uwagi na swoją pożyteczność mogą być ponadto pomocne w pozytywnym myśleniu o sobie), gry planszowe, karty, czy puzzle (Spada, 2019).

6. Zmiana myśli automatycznych związanych z głodem

Terapia poznawczo – behawioralna opiera się na modelu A – B – C, z którym uzależniony od środków psychoaktywnych pacjent, powinien zostać zapoznany. Włączenie tej metody pracy do terapii uzależnień szczegółowo opisuje Beck i wsp. (2007). Początkiem jest tu nauczenie pacjenta umiejętności wychwytywania myśli automatycznych w przypadku przeżywania emocji o silnym natężeniu oraz podczas pojawiania się głodu. Pomocne jest tu zapisywanie swoich myśli (oraz oceny wiary w ich słuszność), sytuacji, w których one wystąpiły oraz towarzyszących temu emocji (wraz z oszacowaniem ich nasilenia). Notatki te stają się materiałem do kolejnego etapu pracy, polegającego na sprawdzaniu prawdziwości tych myśli. Beck i wpół. (2007) sugerują, aby pacjenci zadali sobie niżej opisane pytania, które pomogą im w sformułowaniu racjonalnych myśli (oraz oceny wiary w ich słuszność) i opisaniu skutku takiego myślenia.

• „Jakie są dowody za występowaniem myśli automatycznych i przeciwko niemu?”,
• „Czy istnieją inne sposoby spojrzenia na tę sytuację?”,
• “Jeśli ta myśl jest prawdziwa to jakie są jej rzeczywiste konsekwencje?”,
• “Jakie są niekorzystne skutki kontynuowania takiego myślenia?”,
• “Jakie konstruktywne działanie mogę podjąć, aby rozwiązać ten problem?”.

Zapiski te w formie tabeli Beck nazywa dziennikiem myśli i wskazuje na szereg korzyści ze stosowania tej techniki. Należą do nich: możliwość przyjrzenia się swoim negatywnym, katastroficznym myślom oraz przekonaniom przyczyniającym się do używania środków psychoaktywnych oraz dokonania ich zmiany, uświadomienie sobie występowania głodu oraz podjęcie decyzji o nieużywaniu określonego środka uzależniającego, radzenie sobie z przykrymi emocjami, co minimalizuje ich wpływ na wyzwalanie głodu i sięgnięcie po alkohol lub narkotyki. Codzienne czytanie zapisanego dziennika myśli jest dla pacjenta sposobem: dokonywania autodiagnozy swojego samopoczucia i doświadczanego głodu, zmiany swoich myśli i przekonań oraz umacniania swojej wiary w ich prawdziwość. Może być także cennym narzędziem identyfikacji bodźców zewnętrznych i wewnętrznych, będących wyzwalaczami głodu substancji psychoaktywnych.

7. Dyfuzja poznawcza

Technika ta, podobnie jak poprzednia, dotyczy myśli automatycznych, które w przypadku osoby uzależnionej mogą prowadzić do używania środków psychoaktywnych. Nie chodzi tu jednak o to, aby pojawiające się myśli kwestionować lub im zaprzeczać, lecz raczej dystansować się od nich. Fuzja poznawcza to dosłowne traktowanie swoich myśli jako faktów i nadmierne utożsamianie się z nimi (McKay M. i wsp. 2020). Przeciwieństwem tego jest dyfuzja poznawcza, której istotą jest umiejętność oddzielania się od własnych myśli i która zawiera w sobie następujące umiejętności: obserwowanie swoich myśli, nazywanie ich oraz pozwalanie myślom na odejście.

 McKay M. i wsp. (2020) w swojej książce wymienia kilka technik, które można wykorzystać do radzenia sobie z głodem, należą do nich: „Medytacja w białym pokoju”, „Przychodzi mi do głowy myśl”, „Liście unoszące się na wodzie” i inne.

8. Analiza zalet i wad używania substancji psychoaktywnych

Problemem osób uzależnionych jest specyficzne myślenie, polegające na umniejszaniu wad używania środków psychoaktywnych oraz wyolbrzymianiu wynikających z tego korzyści. Dlatego tak ważne jest, aby w procesie terapii pacjent miał możliwość opisania dostrzeganych przez siebie korzyści i strat, używania oraz nieużywania środków psychoaktywnych (Iwanicka K.A., Olajossy M., 2015). Zapisanie tego lub nagranie i przywołanie podczas doświadczania głodu, może być pomocne pacjentowi w powstrzymaniu się przed sięgnięciem po alkohol lub narkotyki.

9. Karteczki

To prosta technika zapisania wartościowych dla pacjenta treści pomocna jest w przetrwaniu kryzysowych momentów doświadczania głodu, w którym utrudniona jest jasność myślenia i umiejętność podejmowanie racjonalnych decyzji. „Autoinstrukcje” wskazują pacjentowi na korzyści nieużywania alkoholu, czy narkotyków oraz własne mocne strony, które pomagają mu w utrzymaniu się w tej decyzji (Chodkiewicz J., 2013). Mogą być także instrukcją pomocnych i konstruktywnych zachowań w sytuacjach będących zagrożeniem dla osoby uzależnionej.

Przykłady pacjentów:

• „Syn, w końcu zaczął z tobą rozmawiać, stracisz to jak weźmiesz”;
• „To nie rozwiąże moich problemów”;
• „Moje życie jest lepsze bez brania”;
• „Czuję się zdrowsza, gdy nie piję”;
• „Dobrze wyglądam, od kiedy nie piję”;
• „Wyjdź stąd, natychmiast”;

10. Opóźnienie decyzyjne

Strategia ta jest bardzo prosta i przydatna pacjentowi w momencie doświadczania głodu alkoholu lub narkotyków. Polega ona na odłożeniu decyzji użycia substancji psychoaktywnej o kilkanaście minut. Jednocześnie należy wyjaśnić pacjentowi, iż zachowana przez ten czas abstynencja, spowoduje prawdopodobnie efekt wygaszenia głodu lub jego znacznego osłabienia (Kostowski, 2005).

11. Planowanie aktywności

Pojawiającym się nierzadko problemem osób odstawiających środki psychoaktywne lub ograniczających ich użycie staje się poczucie codziennej monotonii. Aby uchronić się przed powrotem do dawnego sposobu używania alkoholu lub narkotyków istotna jest organizacja wolnego czasu. W obszarze tym zaleca się pacjentom planowanie aktywności, w postaci: przywrócenia niektórych ich form, unikaniu tej, która kojarzy się ze stylem wcześniejszego funkcjonowania, wprowadzenie alternatywnych form spędzania czasu oraz nagradzanie siebie za odniesione w obszarze terapii sukcesy.

VIII. Zakończenie

Liczne publikacje i analizy tematu głodu substancji psychoaktywnych nie są zgodne co do konkretnej definicji tego objawu uzależnienia oraz jednolitego modelu powstawania. Wielu badaczy opisywany głód uważa jednak za ważny czynnik w rozwoju i utrzymywaniu uzależnienia (Iwanicka K.A., Olajossy M., 2015). Mimo, że głód alkoholu czy narkotyków często kojarzony jest z okresem początkowego odstawienie substancji psychoaktywnej, w rzeczywistości jednak jest to objaw, który towarzyszy osobom uzależnionym od alkoholu, czy narkotyków nawet po kilku latach całkowitego nieużywania tych substancji.

Biorąc pod uwagę powyższe informacje oraz fakt, iż opisywany objaw uzależnienia jest jednym z głównych czynników powodującym niepowodzenie w terapii, zajęcie się tym problemem powinno być podstawowym obszarem psychoterapii osób uzależnionych już na początku prowadzonych oddziaływań. Istotne jest zwłaszcza: nauczenie pacjenta rozpoznawania własnych objawów głodu, identyfikacja wywołujących ich czynników oraz rozwijanie jak najlepszych sposobów radzenia sobie z głodem.

Głód jako pragnienie jest objawem zróżnicowanym indywidualnie, w zależności od substancji psychoaktywnej. Jednakże jego wpływ na ośrodkowy układ nerwowy jest podobny, pogarszając koncentrację, pamięć, percepcję, czy umiejętność podejmowania decyzji. Proste techniki terapii poznawczo – behawioralnej, której skuteczność została udokumentowana (Beck J., 2012), są łatwo dostępnymi i przynoszącymi efekty sposobami radzenia sobie z głodem substancji uzależniających.

Celem niniejszego artykułu było przybliżenie problematyki głodu substancji psychoaktywnych oraz opisanie technik, które mogą posłużyć pacjentom w zmniejszeniu częstotliwości i nasilenia głodu substancji psychoaktywnych, sprawiając, że stanie się on mniej dokuczliwy i niepokojący.

Bibliografia

1. Beck, A.T., Wright, F., Newman, C., Liese, B.S. (2007). Terapia poznawcza uzależnień. Kraków: WUJ.
2. Beck J.S., (2012). Terapia poznawczo- behawioralna. Podstawy i zagadnienia szczegółowe. Kraków: WUJ.
3. Carroll K.M., Ph.D  (1998).Model poznawczo-behawioralny w leczeniu uzależnienia od kokainy, National Institute on Drug Abuse. Departament Zdrowia i Pomocy Społecznej Stanów Zjednoczonych Narodowy Instytut Zdrowia.
4. Chodkiewicz J. (2012). Odbić się od dna? Rola jakości życia w przebiegu i efektach terapii osób uzależnionych od alkoholu. Łódź.Wydawnictwo Uniwersytet Łódzki.
5. Chodkiewicz J., (2013). Motywacja do leczenia i utrzymywania abstynencji a ukończenie terapii przez mężczyzn uzależnionych od alkoholu. Alkoholizm i Narkomania, 26 (2), 119-136.
6. Chodkiewicz J. (2014). Głód alkoholu – konceptualizacja, wybrane modele i metody pomiaru. Alcohol craving – conceptualisation, selected models and methods of measurement. Łódź:Instytut Psychologii Uniwersytetu Łódzkiego, Zakład Psychologii Zdrowia.
7. Connors G.J., DiClemente C.C., Velasquez M.M., Donovan D.M., (2015). Etapy zmiany w terapii uzależnień. Wybór i planowanie interwencji. WUJ.
8. Czech J.K. (2019), Terapia poznawczo – behawioralna w leczeniu uzależnień, część I.
9. Denning P., Little J., (2019). Pokonać nałóg. Metoda redukcji szkód w terapii uzależnień od alkoholu i narkotyków. WUJ.
10. Glasner-Edwards S., (2020). Uzależniony mózg, Jak wyjść z nałogu wykorzystując techniki terapii poznawczo-behawioralnej, uważności i dialogi motywującego. GWP.
11. Iwanicka K.A., Olajossy M, (2015). Koncepcje tzw. głodu alkoholu. The concept of alcohol craving. Psychiatr. Pol. 49 (2): 295-304.
12. Kokoszka A.,  (2009). Wprowadzenie do terapii Poznawczo-Behawioralnej, WUJ.
13. Kostowski W., (2005). Uzależnienia: podstawowe pojęcia i teorie. Psychiatria, 2 (2005), 61-76.
14. Kostowski W., (2006). Podstawowe mechanizmy i teorie uzależnień. Alkoholizm i Narkomania, 19 (2), 139-168.
15. Marlatt, G. A., & Gordon, J. R., (1985). Relapse prevention: maintenance strategies in the treatment of addictive behaviors. New York: Guilford Press.
16. McKay M., Fanning P., Lev A., Skeen M., (2020) Relacje na huśtawce. Jak uwolnić się od negatywnych wzorców zachowań?
17. Miller P.M. (2013). Terapia uzależnień – metody oparte na dowodach naukowych . Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
18. Najavits L.M., (2010). Poszukiwanie Bezpieczeństwa, Terapia PTSD i nadużywania substancji psychoaktywnych, przeł. Iwa Magryta – Wojda, WUJ.
19. Pużyński S, Wciórka J. red. (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Kraków–Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Instytut Psychiatrii i Neurologii.
20. Spada M. (2019). Terapia poznawczo behawioralna w leczeniu problemowego picia alkoholu. Podręcznik terapeuty, Wydawnictwo Difin, Warszawa.
21. Tatarsky A., (2007).  Redukcja szkód w psychoterapii. Nowe podejście w leczeniu uzależnień od narkotyków i alkoholu. Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2007.